اوایل تابستان سال گذشته بود که شاخص کل بورس با سرعت زیادی در حال رشد بود. در همین زمان بر اثر سیاستگذاری پولی بانک مرکزی، سود بین‌بانکی در زمانی کوتاه از زیر ۱۰ درصد تا ۲۲ درصد افزایش پیدا کرد. به اعتقاد کارشناسان این تصمیم یکی از عوامل موثر ریزش بازار سرمایه بود.
نرخ سود بین بانکی در چند ماه گذشته نیز نوسان زیادی داشت به طوری که برای مدتی روند کاهشی تا 17 درصد را داشت. اما مجددا در روزهای اخیر روند صعودی را طی می کند.
شنبه 26 تیر ماه، بانک مرکزی اطلاعیه ای با عنوان خلاصه تحولات خرداد ماه امسال منتشر کرد. اما در این اطلاعیه مطلبی عنوان شده است که تا حدودی بحث برانگیز است. این جمله به این صورت بیان شده است: با توجه به کاهش انتظارات تورمی و لذا کاسته شدن از شدت منفی بودن نرخ سود حقیقی، فعلا ضرورتی برای تغییر نرخ سود سیاستی دیده نشده است، اما چنانچه تحولات قیمت دارایی‌ها نشانه‌ای از افزایش انتظارات تورمی باشد و روند نزولی نرخ سود بازار بین‌بانکی تداوم یابد، ممکن است اعمال برخی تغییرات در دالان نرخ سود ضرورت یابد.
در توضیح این جمله اینطور بیان می شود که بانک مرکزی به نوعی با استفاده از ابزارهایی همچون نرخ بهره بین بانکی در بازارها دخالت می کند. در صورتی با تغییرات این نرخ در سال گذشته و اثرات آن بر بازار سرمایه، نظرات مخالفی در این خصوص از سوی مسئولان مربوط بیان می شد. اما توضیح این اطلاعیه کاملا گواهی تاثیر نرخ بهره بین بانکی بر بازار سرمایه است!
مهدی میرزایی کارشناس بازار سرمایه، در خصوص علت نوسانات نرخ بهره بین بانکی اظهار کرد: علت افزایش و کاهش نرخ بهره بین بانکی این بود که اواخر سال قبل ملاحظه کردیم حجم پایه پولی به مقدار زیادی افزایش یافت که بخشی از آن ناشی از تغییر و تحولات شب عید است. بخشی از آن نیز استقراض بانک های معلول الحال از بانک مرکزی بوده است.
او افزود: پول‌هایی که در بازار بین بانکی گردش دارد، همین پول‌های پر قدرت است. زمانی که حجم پول زیادی تزریق می‌شود، گردش آنها در بازار منجر به این می‌شود که افت نرخ بهره برای مدتی در بازار قابل مشاهده باشد. بهار امسال با وجود اینکه دولت درخواست فروش اوراق خود را در بازار داشت، اما بانک‌ها تمایل خاصی نشان ندادند. زیرا وجوه در بازار زیاد بوده و نیازی به تهیه اوراق برای پوشش نیاز‌های خود نمی‌دیدند.
این کارشناس بازار سرمایه در ادامه بیان کرد: به همین علت نرخ بهره کاهش یافت. همچنین در سال‌هایی که انتخابات به فصل بهار معطوف می‌شود، عوامل اقتصادی در تصمیم گیری در خصوص سرمایه گذاری تامل می‌کنند و تقاضای وام کاهش می‌یابد. کاهش تقاضای وام منجر به انباشت وجوه در بازار بین بانکی می‌شود که در مجموع سبب کاهش نرخ بین بانکی می‌شود.
این کارشناس بازار سرمایه تصریح کرد: بعد از انتخاب رئیس جمهور از آنجایی که عوامل اقتصادی اقدام به تصمیم گیری می‌کنند، تقاضای وام افزایش یافته و وجوه از بازار بین بانکی خارج و نرخ بهره را افزایش می‌دهد. مقام سیاست گذار نیز این قابلیت را دارد که بتواند نرخ بهره بازار را با خرید و فروش اوراق افزایش دهد.
نرخ بهره بین بانکی؛ ابزار بانک مرکزی برای مهار نقدینگی
میرزایی در خصوص شائبه دستکاری بانک مرکزی در بازار دارایی‌ها اظهار کرد: اولین نکته‌ای که باید به آن توجه کنیم این است که در حال حاضر بازار‌های مالی دیگر مانند گذشته نیستند و میان بازار‌های مالی یک پیوستگی وجود دارد. تغییر در یک متغیر حوزه‌ای از جمله نظام بانکی سبب ایجاد تغییر در سایر بازارها از جمله بازار سرمایه، طلا و ارز می‌شود.
او افزود: نکته‌ای که در خصوص نرخ بهره بین بانکی وجود دارد و گزاره‌ای که بانک مرکزی مطرح کرده ناظر بر همین موضوع است. در حال حاضر وضعیت نقدینگی در کشور نامناسب است و بانک مرکزی با ابزار‌های خود از جمله نرخ بهره بازار بین بانکی قصد مهار سرعت نقدینگی را دارد. این اقدامات منجر به این می‌شود که دامنه اقدامش فقط به بازار پول معطوف نباشد. بانک مرکزی برای مهار نقدینگی صرفا نرخ بهره بین بانکی را افزایش می‌دهد.
میرزایی در ادامه بیان کرد: افزایش نرخ بهره بین بانکی منجر به تمایل بانک‌ها به عرضه وجوه خود به بازار بین بانکی می‌شوند. این عامل سبب می‌شود که در سایر بازارها از جمله بازار سرمایه شاهد حالت نوسانی منفی باشیم؛ بنابراین زمانی که بانک مرکزی بازار را دستکاری کند، خود به خود منجر به تغییر و تحول در سایر بازارها می‌شود. پس شائبه بانک مرکزی قابل تایید است.
اعتراف بانک مرکزی به دست های پشت پرده نظام پولی کشور
بابک اسماعیلی کارشناس اقتصادی نیز در این خصوص اظهار کرد: این مسئله مشکل بزرگی است که طی هشت سال گذشته رخ داده و بانک مرکزی با این اطلاعیه اعتراف کرد که چه دست‌هایی در پس بازار‌های مالی، بازار سرمایه و بازار پولی کشور نقش داشته است.
او در ادامه بیان کرد: تلاطمی که در بازار سرمایه شاهد بودیم و به تبع در کل اقتصاد کشور نیز در جریان است، ناشی از سیاست‌های غلط پولی و مالی بانک مرکزی بوده است. موضوع جدیدی نیست و ۱۲ سال است که چنین سیاست‌های پولی مالی نا مناسبی را در کشور داشته ایم. راهکاری که در این زمینه می‌تواند مناسب باشد، سیاست استقلال نسبی بانک مرکزی است.
البته نظرات کارشناسان متفاوت با هم است. کامران ندری کارشناس اقتصادی در گفت و گو با باشگاه خبرنگاران جوان در پاسخ به شائبه دستکاری بانک مرکزی در بازار‌های دارایی اظهار کرد: جمع بندی این جملات این است که نرخ تورم و انتظارات تورمی در حال کاهش است و به این نتیجه رسیدند که نرخ بهره بین بانکی به میزان نرخ قبلی حدود ۱۸.۵ درصد باقی بماند.
او افزود: علت کاهش نرخ سود در بازار بین بانکی طی دو سه هفته گذشته می‌تواند برداشت دولت از حساب تنخواه خود نزد بانک مرکزی باشد که باعث افزایش پایه پولی و ذخایر بانک‌ها نزد بانک مرکزی می‌شود که به دنبال آن، نرخ کاهش پیدا می‌کند. این اطلاعیه نشان می‌دهد که بانک مرکزی تمایلی به کاهش این نرخ ندارد؛ بنابراین ممکن است با استفاده از عملیات بازار باز نرخ را به سمت نرخ سیاستی خود (۱۸.۵ درصد) هدایت کرده باشد.
این کارشناس بازار سرمایه بیان کرد: علت افزایش این نرخ ممکن است استفاده بانک مرکزی از عملیات بازار باز باشد. یعنی اوراقی که نزد بانک مرکزی است، در بازار فروخته باشد و خرید آن در بازار توسط بانک‌ها باعث جمع آوری این ذخایر شود که در نهایت می‌تواند اثر افزایشی بر نرخ سود بین بانکی داشته باشد.
بانک مرکزی ایران، دوستدار بازار دارایی هاست/ بانک مرکزی به دنبال منافع تمام ملت است نه فقط سهامداران بورس
ندری تصریح کرد: وظیفه بانک مرکزی این است که در مواقع بالا بودن نرخ تورم معمولا نرخ بین بانکی را افزایش می‌دهد. بانک مرکزی در کشورما دوستدار بازار دارایی‌ها است که بانک‌های مرکزی دنیا چنین نیستند. در این کشور‌ها در شرایط تورمی، نرخ سود را بسیار بیشتر از آنچه که در کشور ماست، تعیین می‌کنند. بانک مرکزی نباید از بازار دارایی‌ها تبعیت کند. وظیفه و اهداف بانک مرکزی مشخص و مبنای آن نیز کنترل تورم است و نه کنترل قیمت دارایی در بازارها.
او در ادامه اظهار کرد: زمانی که قیمت دارایی‌ها در بازار‌های مختلف افزایش پیدا می‌کند و از افزایش طبیعی نیز بسیار بیشتر است، می‌تواند نشان دهنده وجود شوک تورمی باشد و بانک مرکزی باید نرخ بهره را افزایش دهد تا از بروز تورم جلوگیری کند. وظیفه بانک مرکزی مدیریت اقتصاد کلان است، نه اینکه فقط بخش کوچکی از اقتصاد را در نظر بگیرد. تورم بر زندگی تمام مردم تاثیر می‌گذارد و وضعیت بازار سرمایه به تمام مردم مربوط نمی‌شود.
او تصریح کرد: وظیفه بانک مرکزی این نیست که سیاستی اتخاذ کند تا سرمایه گذاران در بازار سرمایه سود کنند. متاسفانه تاکنون نیز خیلی در کنترل تورم موفق نبوده و انتقادات بسیار جدی نسبت به بانک مرکزی در این زمینه وجود دارد. اما بانک مرکزی تحت تاثیر فشاری است که از سوی بازار سرمایه به آن وارد می‌شود و استقلال کافی را ندارد که تصمیم جدی برای کنترل تورم اخذ کند.
بنابراین نظرات متفاوتی در مورد این شائبه وجود دارد. اما نمی توان منکر تغییرات نرخ بهره بین بانکی در سال گذشته و اثر آن بر بازار سرمایه شد!
باشگاه خبرنگاران جوان