با گذشت بیش از ۶ دهه از ایجاد پایانه نفتی خارک، این پایانه کماکان اصلی‌ترین مبدا صادرات نفت خام ایران به شمار می‌رود. اگرچه طی سال‌های اخیر، پایانه‌هایی مانند عسلویه، لاوان و ... به جمع پایانه‌های صادراتی ایران اضافه شدند اما کماکان بیش از ۹۰ درصد صادرات نفت خام از این جزیره انجام می‌شود.
طی دهه‌های اخیر و خصوصاً پس از حملات متعدد عراق در جنگ تحمیلی به این جزیره، متنوع سازی بنادر صادراتی همواره از اهداف مدیران و تصمیم گیران صنعت نفت و مقامات ارشد کشور بوده، اما این اهداف به دلایلی همچون هزینه بالای اجرا و نیاز به مطالعات مکان یابی دقیق به صورت جدی پیگیری نمی‌شد. پس از حدود سه دهه از پیشنهاد اجرای طرح محرم که به منظور کاهش ضربه پذیری ایران از بمباران جزیره خارک در زمان جنگ تحمیلی طراحی شده بود، به شرکت ملی نفت ایران ابلاغ شد که با تأسیس یک بندر جدید برای صادرات نفت خام، به این آرزوی قدیمی جامع عمل بپوشاند. بر این اساس مراحل اجرایی خط لوله گوره به جاسک با طول ۱۰۰۰ کیلومتر آغاز شد.
برآورد انجام شده به منظور احداث این پروژه، سرمایه گذاری در حدود ۱.۵ میلیارد را نشان می‌دهد. مهمترین اهداف اجرای این پروژه، انتقال روزانه یک میلیون بشکه نفت خام سبک و سنگین از گوره به جاسک، ذخیره سازی نفت خام و صادرات از پایانه جدید جاسک، تضمین استمرار صادرات نفت خام و ارتقاء جایگاه ایران در بازار جهانی نفت، تمرکززدایی از پایانه های صادراتی کشور و متنوع سازی آن، توسعه پایدار و اشتغال زایی در سواحل مکران است. تاکنون، متناسب با میزان پیشرفت پروژه، ۱.۳ میلیارد دلار سرمایه گذاری در این پروژه صورت گرفته و با توجه به اینکه پیش بینی برای سرمایه گذاری نهایی، ۱.۸ میلیارد دلار است، پیشرفت ۸۵ درصدی پروژه، نشانه صحت ارقام اعلام شده درباره سرمایه گذاری و پیشرفت پروژه است.
جزئیات فنی خط لوله
پس از حدود سه دهه از پیشنهاد اجرای طرح محرم و با توجه به سیاست تصمیم گیران و مسئولین کشور در توسعه سواحل مکران، مقرر شد تا خط لوله‌ای از منطقه گوره به جاسک احداث شود.
پروژه خط لوله گوره-جاسک با ظرفیت انتقال یک میلیون بشکه نفت خام در روز، یکی از پروژه‌های بزرگ وزارت نفت بوده که قرار است نفت خام میادین غرب کارون شامل آزادگان (جنوبی و شمالی)، یاران و یادآورانرا به خارج از تنگه هرمز منتقل کند. میادین غرب کارون نزدیک به ۸۷ میلیارد بشکه ذخایر نفت دارند که حدود ۱۳ میلیارد بشکه آن قابل برداشت است. نفت این میادین در منطقه گوره جمع آوری و از طریق خط لوله به بندر جاسک منتقل خواهد شد.
پروژه گوره-جاسک در دو فاز انجام می‌شود که در فاز اول، ابتدا ظرفیت ۳۵۰ هزار بشکه در روز مورد بهره برداری قرار خواهد گرفت و در فاز دوم این ظرفیت تا یک میلیون بشکه افزایش خواهد یافت. این پروژه شامل هزار کیلومتر خط لوله ۴۲ اینچی است که دارای زیرساخت‌های دیگر از جمله ظرفیت ذخیره سازی ۱۰ میلیون بشکه‌ای (۲۰ مخزن ۵۰۰ هزار بشکه‌ای) و قابل توسعه تا ۳۰ میلیون بشکه در بندر جاسک، زیرساخت‌های مناسب برای پهلوگیری کشتی‌های با ظرفیت ۲ میلیون تن در بندر جاسک (VLCCs[۲])، پنج ایستگاه تلمبه خانه، دو ایستگاه توپک رانی و سه گوی شناور با ظرفیت پهلودهی همزمان به ۳ کشتیVLCC و بارگیری تا سقف ۴.۵ میلیون بشکه نفت خام در روز خواهد بود.
به منظور اجرای سریعتر و استفاده از ظرفیت بیشتر شرکت‌های فعال در این حوزه، ۱۰۰۰ کیلومتر خط لوله به ۶ گستره تقسیم شده است که هر قسمت توسط یک پیمانکار ایرانی ساخته شده و مدت زمان قراردادگستره‌های خطوط لوله و تلمبه خانه‌هابرای مدت ۱۸ ماه امضا شده است.
چرا پروژه گوره – جاسک مهم است؟
برخی، اهمیت پروژه گوره – جاسک را صرفا دور زدن تنگه هرمز می دانند و با استنتاجی اشتباه که حاصل عدم اشراف به جوانب گوناگون موضوع است، این پروژه را عامل کاهش اهمیت استراتژیک تنگه هرمز به دست خودمان میدانند. این موضوع را می توان از دو منظر کاملا متفاوت مورد ارزیابی قرار داد. نخست اینکه اهمیت تنگه هرمز همواره به قوت خود باقیست و اجرای هر پروژه ای که نقل و انتقال نفت، فرآورده های نفتی و سایر کالاها و تجهیزات را از سایر مسیرها تسهیل کند، باز هم نمی تواند اهمیت تنگه هرمز را با عنایت به حجم بالای کشتی ها و نفتکش های عبوری از آن کاهش دهد.
ضمن اینکه دلخوش کردن به رویاهایی همچون تهدید به بستن تنگه هرمز، تنها موجب عقب ماندن کشور از سرعت تحولات می شود چرا که اولا چنین تهدیدی به دلیل اهمیت استراتژیک و بین المللی تنگه هرمز و نقش مهم و بی بدیل آن در ایجاد امنیت عرضه انرژی و همچنین کالا، هیچگاه عملی نشده و عملیاتی هم نخواهد شد و ثانیا دلخوش کردن به چنین تهدیدی، مانع از تلاش کشورهای دیگر منطقه برای یافتن راههای جایگزین هم نمی شود و زمانی چشم باز می کنیم و می بینیم که همه کشورهای منطقه برای تنوع بخشی به مسیرهای عرضه انرژی خود، تلاش کرده و به نتیجه رسیده اند اما ما همچنان به تنها مسیر صادرات نفت و فرآورده های نفتی خود در خارک چشم دوخته ایم؛ بدون آنکه تعدد و تنوع مبادی صادراتی را در دستور کار قرار دهیم.
به عبارت ساده، دل خوش کردن به شعارها درباره مسدود کردن تنگه هرمز و رویابافی درباره اینکه امنیت تنگه هرمز تنها در اختیار خودمان است، زمینه ساز غفلت از همه جانبه نگری نسبت به تلاشهای کشورهای دیگر منطقه برای تضمین امنیت عرضه انرژی و تنوع بخشی به مسیرهای صادراتی آنهاست. اما نکته دوم، توجه به اهمیت پروژه گوره – جاسک، نه از منظر گزاره تکراری "دور زدن تنگه هرمز" بلکه از منظری اقتصادی و از زاویه پیامدهای مثبت تنوع بخشی به مسیرهای صادراتی است.
محدود ساختن صادرات نفت ایران به بندر صادراتی خارک، در زمان جنگ تحمیلی نیز تهدیدهایی برای کشور در پی داشت و این انحصار و غفلت از تنوع بخشی به مبادی صادراتی، علاوه بر تهدیدهای امنیتی، می تواند کشور را از یک مزیت رقابتی هم محروم سازد. پروژه گوره – جاسک و فراهم ساختن امکان صادرات نفت از نقطه ای دیگر، نه تنها موجب کوتاهتر شدن مسیر صادرات نفت برای خریداران به دلیل دستیابی به آبهای آزاد و کاهش هزینه بیمه نفتکشها و در نهایت، افزایش استقبال خریداران به دلیل همین مزیتهای رقابتی خواهد شد، بلکه موجب افزایش قدرت رقابتی ایران در قیاس با صادرکنندگان نفت منطقه خواهد شد.
برخی از کارشناسان معتقدند که شاید هر کشور دیگری از مزیت ایران در نزدیکی به آبهای آزاد جهان برخوردار بود، زودتر از اینها از این مزیت رقابتی استفاده می کرد، با نگاهی ساده و گذرا به سیاست های آمریکا و برخی از کشور های منطقه میتوان به راحتی به سنگ اندازی های کشورهای مذکور چه در پیش و چه در زمان اجرای طرح پی برد. از تحریم ورق های مقاوم در برابر خوردگی گرفته تا جزیی ترین موارد، موانع یک به یک برای ایران چیده شد. به هر روی راه اندازی این طرح منافع سیاسی و اقتصادی آنها را به خطر می انداخت و با هر دستاویزی تلاش کردند تا این طرح به سرانجام نرسد واین فرصت طلایی که همان مزیت رقابتی است برای ایران حاصل نشود.
توجه به بخش ملی مهمترین ویژگی
مرتضی بهروزی فر- کارشناس ارشد حوزه انرژی در خصوص اهمیت اجرای این طرح گفت: اجرای این پروژه مانند هر پروژه دیگر نکات مثبت و منفی دارد، از نکات متثبت این طرح می توان به استفاده از ظرفیت های ملی اشاره کرد.
وی با بیان اینکه در شرایط رکود و شیوع کرونا که منجر به تعطیلی بسیاری از واحد های تولیدی شده دو میلیارد دلار پول تزریق شده است و بیش از ۲۰۰ شرکت ایرانی در آن حضور داشتند، اظهار کرد: گفته می شود که بیش از ۹۰ درصد اجرای این پروژه با دانش فنی بوده است.
این کارشناس ارشد حوزه انرژی افزود: این مساله نکته مهم و قابل توجه در صنعت نفت است، علاوه بر این بخش عمده ای از صادرات از بندر خارک صورت می گرفت و این طرح مسیر صادرات را نزدیک تر می کند و همین مساله در هزینه و شرایط خاص تاثیر گذار است.
بهروزی فر با بیان اینکه اگر این پروژه در زمان جنگ با عراق صورت می گرفت قطعا تاثیرات بهتر و بیشتری را شاهد بودیم، گفت: در آن زمان با شرایط بسیار دشوار دست اندرکاران صنعت نفت توانستند اقتصاد کشور را سرپا نگهدارند.
وی با تاکید بر اینکه اگر در آن زمان می توانستیم از محلی صتدرات داشته باشیم که از موشک های عراق دور باشد واقعا یک پروژه استراتژیک به حساب می آمد اما در شرای فعلی نمی توان مهم ترین هدف این پروژه را دور زدن تنگه هرمز اعلام کرد، گفت: این پروژه تاثیرات بسیار خوبی در صنعت نفت ایران خواهد گذاشت.
ایسنا