پس از تحولات اخیر در کشور افغانستان و به روی کار آمدن طالبان، سرنوشت توافقنامه‌های منطقه‌ای این کشور با همسایگان خود در ابهام است. در کنار آینده نامعلوم درآمد تجاری چند میلیارد دلاری ایران از افغانستان از محل صادرات، مساله پروژه‌هایی که به صورت مشارکتی در رابطه با این کشور در جریان بوده، مطرح است. یکی از این پروژه‌های مشترک، بین سه کشور هند، ایران و افغانستان بوده تا به ایجاد مسیر ترانزیتی از طریق تقویت و توسعه بندر شهید بهشتی چابهار منجر شود.
موافقت‌نامه تاسیس دالان تجاری ایران، هند و افغانستان تحت عنوان توافقنامه چابهار خردادماه سال ۹۵ بین روسای جمهور این سه کشور امضا شد و به تصویب مجالس کشورهای مذکور هم رسید.
مهم‌ترین موضوع این توافقنامه بحث ترانزیت و دسترسی هند به افغانستان از مسیر ایران است که پیش زمینه اجرای آن، توسعه بندر شهید بهشتی چابهار بود.
اما با به قدرت رسیدن طالبان، مشخص نیست، آیا همکاری‌های مشترک و تبادلات اقتصادی بین هند و افغانستان پابرجا بماند یا خیر.
می‌دانیم که یکی از کشورهای متضرر موافقنامه بین ایران و هند و افغانستان، کشور پاکستان بوده و هر چند هنوز امارت اسلامی سیاست‌ها و موضع‌گیری‌های بروز نداده، اما آنچه که پیش‌بینی می‌شود، تمایل طالبان به سمت پاکستان است.
در همین حال، برخی از فعالان و کارشناسان اقتصادی معتقد هستند که پاکستان فعلا نمی‌تواند جای کالا و مسیر و راه ترانزیتی ایران را برای افغانستان بگیرد.
البته انتظار می‌رود در کوتاه و میان مدت عملکرد بندر چابهار (کلانتری و بهشتی) و همچنین بندرعباس در رابطه با محمولات تجاری (چه از مبدا و چه به مقصد افغانستان) کاهش پیدا کند.
در این رابطه اخیرا سایت «لویدز لیست» تحلیلی را منتشر کرد مبنی بر اینکه هند برای رقابت با چین و پاکستان در بندر گوادر و همچنین حفظ نفوذ منطقه ای خود، به طرح توسعه بندر چابهار نگاه ویژه ای دارد تا با دور زدن پاکستان یک مسیر تجاری ایمن از هند به افغانستان و اروپا برای دسترسی به بازار پرکشش آنها فراهم کند، اما اکنون با به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، برجستگی و اهمیت این پروژه ممکن است برای هندوستان از دست رفته باشد.
تحولات افغانستان تاثیری در فعالیت بندر چابهار نداشت/ فعلا مشکل فضا برای دپوی کالا نداریم
«فرهاد کوهساری» معاون سازمان بنادر و دریانوردی درباره سرنوشت تفاهمنامه سه جانبه ایران- هند و افغانستان و شرایط بندر شهید بهشتی چابهار به عنوان نزدیکترین بندر جمهوری اسلامی ایران به کشور افغانستان پس از تحولات اخیر و به قدرت رسیدن طالبان در آن اظهار داشت: در حال حاضر هیچ مشکل و اختلالی در فعالیت‌های بندر شهید بهشتی ایجاد نشده و این بندر بدون مشکل در حال انجام وظایف و فعالیت های تعریف شده خود است.
وی با بیان اینکه همه امکانات برای تخلیه و بارگیری کالا در بندر شهید بهشتی آماده است، افزود: تمام تجهزات بندر شهید بهشتی چابهار برای کالاهای ترانزیتی، کالاهای صادراتی و کالاهای وارداتی به کار گرفته می‌شوند.
معاون سازمان بنادر و دریانوردی در پاسخ به این سوال که با توجه احتمال توقف ارسال بار به سمت افغانستان و همچنین ورود مستمر کالای اساسی به بندر شهید بهشتی، آیا در این بندر با مشکل محدودیت فضا برای نگهداری کالا مواجه خواهیم بود، اظهار داشت: فعلا مشکلی برای دپوی کالا در بندر شهید بهشتی نداریم. بارانداز به اندازه کافی در این بندر وجود دارد و جوابگوی دپو و نگهداری کالای اساسی، ترانزیتی، صادراتی و وارداتی خواهد بود.
کوهساری تاکید کرد: البته وضعیت برای روزهای آینده که چه اتفاقات جدیدی رخ دهد، قابل پیش بینی نیست اما باید توجه داشته باشیم که در محدوده بندر شهید بهشتی بیش از ۷۰ هکتار محوطه وجود دارد که آماده نگهداری انواع کالا است و مشکل خاصی در این زمینه وجود ندارد.
وی همچین درباره توقف کمکهای انساندوستانه هند به افغانستان گفت: گندم اهدایی هند به افغانستان یک پارت بود که به اتمام رسید و یک محموله مستمری نبود که متوقف شده باشد.
ماموریت بندر چابهار تغییر می‌کند؟
هر چند هنوز از روابط طالبان و امارت اسلامی با کشورهای همسایه و منطقه چیزی مشخص نیست و فعلا سیاست‌های تجاری افغانستان جدید معلوم نشده اما آنچه که تا کنون رخ داده این است که فعلا صاحبان کالای هندی و ایرانی رغبتی به تبادل محمولات خود از طریق مرز میلک، دوغارون و ماهیرود به سمت افغانستان ندارند و پیش‌بینی می‌شود تا روشن شدن مواضع طالبان، تردد بارها از مسیر ایران کاهش یابد.
از سوی دیگر در حالی که تصور عمومی این است که چابهار فقط با حضور هند و گذر دادن کالاهای افغانستان می‌تواند به رونق برسد، اما این بندر با استفاده از ظرفیت و موقعیت استرتژیک خود در کریدور شمال- جنوب، حتی بدون افغانستان هم می‌تواند فعالیت‌های خود را افزایش دهد چنانکه در مقطعی شاهد تردد محمولات صادراتی ایران با کانتینرهای عادی و یخچالی از بندر چابهار به مالزی (پورت کلانگ)، تایلند (بانکوک و لام چابانگ، لات کرابانگ)، ویتنام (هوشه مینه) و چین (تیان جین و زیامن، کینگدائو) علاوه بر بنادر هندی بودیم.
اتصال ریلی چابهار به شبکه سراسری راه آهن یکی از راه‌های وصل شدن به کریدور شمال - جنوب است که در دولت های یازدهم و دوازدهم دنبال شد اما به نتیجه نرسید. با تحقق چنین اتصالی امکان ترانزیت محموله‌های بزرگ کانتینری و غیر کانتینری به کشورهای مستقل مشترک المنافع در شرق و غرب دریای خزر، روسیه و اروپا تسهیل می‌شود.
ایلنا