اسید سیتریک (Citric acid) یک اسید آلی ضعیف با فرمول شیمیایی C6H8O7 است که هر سال بیش از دو میلیون تن از این ماده تولید می‌شود. اسید سیتریک معمولاً به عنوان یک افزودنی مواد غذایی، ماده پاک‌کننده و مکمل غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اسید سیتریک به طور طبیعی در مرکبات به ویژه لیموترش وجود دارد و به آنها طعم ترش می‌بخشد. این ترکیب اولین بار در سال ۱۷۸۴ توسط یک محقق سوئدی از آب لیمو جدا شد. به دو شکل سیتریک مونو هیدارات یا آبدار و سیتریک آنهیدارت یا خشک وجود دارد. این ترکیب بی‌بو و بی‌رنگ تا دهه ۱۹۰۰ همچنان از آب لیمو استخراج می‌شد تا اینکه دانشمندان توانستند آن‌را از قارچ سیاه و آسپرژیلوس نیگر تولید کنند. با اینحال فرم سنتتیک آن با آنچه در مرکبات یافت می‌شود، متفاوت است ولی تولید این افزودنی از مرکبات بسیار پرهزینه است و تقاضا به مراتب از عرضه آن بیشتر است.در جدول زیر برخی از خواص شیمیایی و فیزیکی مهم این ماده آورده شده‌اند:
| فرمول شیمیایی |
C6H8O7 |
| جرم مولکولی |
192.027 g/mol |
| دمای جوش |
تجزیه می شود |
| نقطه ذوب |
153 °C |
| حلالیت در آب |
59g/100ml at 20 °C |
انواع سیتریک اسید:
- اسید سیتریک خشک
- اسید سیتریک آبدار
این ماده به دو شکل اسید سیتریک آبدار (مونوهیدرات- monohydrate) و اسید سیتریک خشک (بدون آب-anhydrous) وجود دارد، تفاوت این دو اسید یکی در مش‌بندی یعنی دانه‌بندی آن ها می‌باشد که اسید سیتریک آبدار کریستالی و خشک آن پودری است و تفاوت دیگر در فراوری آن ها می‌باشد مونو هیدرات (اسید سیتریک آبدار) از تبلور آب سرد و آن هیدرات (اسید سیتریک خشک) از تبلور آب گرم بوجود می‌آید.
اسید سیتریک خشک بیشتر تنظیم‌کننده اسیدی و طعم‌دهنده، بوبری آروماتیک مطلوب و بهینه نگهدارنده براق‌کننده (روکش میوه‌های سردخانه‌ای) و اسید سیتریک آبدار را میتوان در آبمیوه‌ها و یا تمامی مایعات که نیاز به ترش‌مزگی دارند استفاده کرد.
کاربردهای اسید سیتریک
این ترکیب به دلیل خاصیت اسیدی و مزه‌ای که دارد، عمدتاً به عنوان ماده طعم‌دهنده و نگهدارنده به خصوص در نوشابه‌ها و شیرینی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین از این ماده برای تثبیت یا حفظ داروها و به عنوان ضد عفونی‌کننده در برابر ویروس‌ها و باکتری‌ها استفاده می‌شود.
نوشیدنی‌ها یا محصولات غذایی مانند سس گوجه فرنگی نیز حاوی اسید سیتریک هستند. اگرچه این ماده بطور طبیعی تولید نمی‌شود اما به عنوان محصول جانبی تولید پنیر، شراب و تولید نان ترش تولید می‌شود. مواد‌غذایی و نوشیدنی‌ها حدود ۷۰٪ و محصولات دارویی و مکمل‌های غذایی ۲۰٪ اسید سیتریک تولیدی را استفاده می‌کنند و ۱۰٪ باقی مانده نیز در مواد تمیز‌کننده بکار می‌رود.
کاربرد اسید سیتریک در صنایع غذایی
- از اسید سیتریک در مواد غذایی به عنوان یک طعم‌دهنده و نگهدارنده استفاده می‌شود.
- این اسید در محصولات غذایی فرآوری‌شده مانند نوشیدنی‌ها، نوشابه‌ها و غیره استفاده می‌شود.
- به دلیل طعم ترش، در تهیه نبات‌های خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- گاهی اوقات آب نبات ترش با پودر سفید که اسید سیتریک است پوشانده می‌شود.
- برای دور نگه داشتن گلبول‌های چربی، برخی از شرکت‌های تولید بستنی از آن به عنوان امولسیون کننده استفاده می‌کنند.
استفاده از اسید سیتریک در صنایع دارویی
اسید سیتریک ماده اصلی داروها و مکمل های غذایی است. این ماده برای کمک به تثبیت و حفظ ترکیبات فعال به داروها اضافه شده و همچنین برای تقویت یا ماسک کردن طعم داروهای جویدنی و شربت‌های دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مکمل‌های معدنی مانند منیزیم و کلسیم ممکن است حاوی اسید سیتریک به شکل سیترات برای تقویت جذب باشند.
لوازم آرایشی و بهداشتی
- اسید سیتریک به از بین بردن پوست مرده که برای ماسک‌های خانگی استفاده می شود کمک میکند.
- موجب بهبود رنگ پوست و رشد پوست شده و باعث کاهش چین و چروک، جوش‌های آکنه و غیره می‌گردد.
- برای متعادل‌سازی سطح pH از اسید سیتریک معمولاً در مواد آرایشی استفاده می‌شود.
- این ماده در صابون دست، شستشوی بدن، پاک‌کننده های صورت لاک ناخن، شامپوها و برخی دیگر از محصولات آرایشی یافت می‌شود.
کاربرد سیتریک به عنوان ماده ضد عفونی و پاک کننده
- اسید سیتریک یکی از عوامل کیلیت است.
- با کمک اسید آهک سیتریک از اواپراتورها و دیگهای بخار حذف می‌شود.
- به دلیل نرم شدن آب توسط اسید، در صابون ها و مواد شوینده لباس استفاده می شود.
- پاک کننده‌های خانگی که در آشپزخانه و حمام استفاده می‌شود نیز مقداری اسید سیتریک دارند.
- این ماده نه تنها به عنوان پاک‌کننده بلکه به عنوان بوگیر نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کاربردهای صنعتی
- مصارف صنعتی اسید سیتریک شامل مواد شوینده، آبکاری و برنزه‌سازی چرم است.
- اسید سیتریک همچنین به عنوان نگهدارنده خون ذخیره شده و بافر و آنتی اکسیدان در صنایع دارویی و آرایشی استفاده می‌شود.
- چندین اسید مشتق از قارچ دارای ارزش تجاری قابل توجهی هستند و کاربردهای گسترده ای را در صنایع غذایی، خوراک، داروسازی و پلیمر پیدا کرده‌اند.
اسید سیتریک را از کجا بخریم ؟
برای خرید اسید سیتریک فروشندگان متعددی وجود دارد که حتی در مقادیر کم شما میتوانید آن را از عطاری های محله خودتان بخرید و احتمالا نیاز شما را برای مصارف خانگیتان برطرف میکند (مانند ساخت لواشک و ...)اما اگر به مقادیر بالای آن نیاز دارید به این صفحه مراجعه نمایید.