یکی از موانع دستیابی به توسعه پایدار کشاورزی در بخش زراعت، به کارگیری الگوهای کشت غیر اصولی توسط کشاورزان است و در برخی مناطق با وجود امکان کشت بسیاری از محصولات، کشاورزان فقط به کشت یک یا ۲ محصول اکتفا می‌کنند و همین امر موجب بهره‌وری پایین مزارع، از بین رفتن حاصلخیزی خاک، شیوع و طغیان برخی آفات و امراض گیاهی، کاهش درآمد و در نهایت بیکاری بهره‌برداران می‌شود.
یکی از مهمترین موانع تصمیم‌گیری درست کشاورزان برای کشت محصولات جدید در مزارع، نبود بازار مناسب و قیمت تضمینی خرید محصول است و علاوه بر آن نداشتن آگاهی کافی، برخی کشاورزان را از تولید محصولات جدید منصرف می‌سازد.
در این شرایط کشاورزی قراردادی که در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا عملی شده و فائو( سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) هم آن را توصیه کرده علاوه بر ایجاد امنیت شغلی برای بهره‌برداران خرد بخش کشاورزی، امنیت و اطمینان کاری برای بنگاه‌های فعال در این زنجیره به وجود می‌آورد و هم‌زمان باعث توسعه کل زنجیره ارزش می‌شود.
کشت قراردادی چیست؟
طبق تعریف سازمان جهانی غذا و کشاورزی (FAO)، کشاورزی یا کشت قراردادی، یک نوع سیستم تولید در کشاورزی است که مطابق توافق بین خریدار و کشاورز انجام می‌شود و در قرارداد شرایط تولید و بازاریابی محصول ذکر می‌شود.
بر مبنای اعلام وزارت جهاد کشاورزی، کشاورزان متقاضی که توان تامین نهاده‌های کشاورزی مورد نیاز برای تغذیه محصول از جمله کود را ندارند، می‌توانند با مراجعه به مراکز تعیین شده با جهاد کشاورزی استان قرارداد امضا کنند و بر مبنای آن، جهاد کشاورزی برای هر هکتار زمین و در ازای سفته، کود موردنیاز را به کشاورز تحویل می‌دهد و کشاورزان در پایان فصل کشت، محصول برداشت شده خود را به قیمت تضمینی اعلام شده به جهاد کشاورزی تحویل می‌دهند و بعد از کسر هزینه‌های کود، مطالبات خود را دریافت می‌کنند.
ایجاد یک سیستم فراگیر در کل زنجیره ارزش و ایجاد نهادهای تخصصی برای انتقال دانش فنی و استانداردها، افزایش تولید کمی و کیفی و جهت‌دهی درست و به موقع مالی به بخش تولید و رونق واحدهای صنعتی، تولیدی و صادراتی، از دیگر اهداف این طرح است.
به اعتقاد کارشناسان کشاورزی، گسترش کشاورزی قراردادی ضرورت اجتناب‌ناپذیری است که در روند رونق تولید محصولات نقش بسزایی دارد و حمایت در تامین نهاده‌های کاشت و داشت محصول، کاهش نقش دلالان و واسطه ها در بازار، افزایش ضریب نفوذ دانش فنی، افزایش سرمایه‌گذاری و توسعه مشارکت عمومی و خصوصی از جمله ثمره‌های اجرای این طرح به شمار می‌رود.
گلستان افزون بر ۲۲۰ هزار بهره‌بردار کشاورزی با اختصاص ۳۸ درصد از اشتغال خالص استان دارد که حدود ۱۵۰ هزار نفر آنان در حوزه زراعی و باغی فعالیت داشته و بیش از ۹۰ درصد آنها خرده مالک با حداکثر چهار هکتار زمین هستند.
این استان شمالی با این جمعیت بهره‌بردار کشاورزی، در تولید ۱۵ محصول راهبردی کشور شامل دانه‌های روغنی کلزا، سویا و آفتابگردان، هلو، توتون و گوشت مرغ رتبه اول، گندم، چغندرقند و خرمالو مقام دوم، شلتوک(برنج)، پیله تر ابریشم، میگو و پنبه رتبه سوم، ماهیان پرورشی و خاویاری رتبه چهارم و جو و زیتون رتبه پنجم کشوری را دارد.
بسیج ظرفیت تعاون روستایی برای توسعه کشاورزی قراردادی
معاون نظام بهره‌برداری مدیریت تعاون روستایی استان گلستان گفت: ظرفیت این مجموعه برای توسعه کشاورزی قراردادی استان برای پوشش تولید محصولات آماده است.
سیدغلامرضا حسینی اظهارداشت: رعایت الگوی کشت، افزایش بهره‌وری در تولید، افزایش ارزش افزوده، کاهش ضایعات، تعادل عرضه و تقاضا، تعادل ریسک قیمت در بین عوامل بازار، رضایت تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و سایر عوامل بازار از جمله تضمین خرید محصول از کشاورزان از مهمترین مزایای طرح کشاورزی قراردادی است که گسترش آن می‌تواند تاثیر زیادی در رفع مسائل و مشکلات پیش روی بهره‌برداران گلستان داشته باشد.
وی تصریح کرد: امسال برای نخستین بار طرح کشاورزی قراردادی برنج در گلستان اجرا شد و تاکنون بیش از ۱۰۰ هکتار از اراضی با رعایت الگوی مصرف آب زیر پوشش این طرح قرار گرفت.
معاون نظام بهره‌برداری مدیریت تعاون روستایی گلستان پیش‌بینی کرد در ۱۰ هزار هکتار از اراضی شالیزاری استان برنج به صورت قراردادی کاشته شود که در آن صورت بخشی از برنج تولیدی برای تنظیم بازار در اختیار دولت قرار خواهد گرفت.
حسینی اضافه کرد: براساس تفاهم نامه صندوق بیمه محصولات کشاورزی و وزارت جهادکشاورزی، همه قراردادهای این نوع کشت زیر پوشش بیمه قرار می‌گیرد و هزینه آن از طرف دولت پرداخت می‌شود تا در پایان از محل دریافت و فروش محصول تسویه گردد.
وی یادآور شد: در این طرح اتحادیه شرکت‌های تعاونی تولید روستایی به عنوان مباشر بذر و نهاده‌های کشاورزی ضروری از قبیل کود و سم را بدون هیچ‌گونه پیش پرداختی تامین کرده و هزینه آن هنگام تحویل محصول از کشاورز کسر می‌شود.
ظرفیت مطمئن تامین نیاز غذایی کشور
سرپرست اداره کل غله و خدمات بازرگانی گلستان در این پیوند گفت: کشت قراردادی ظرفیتی مطمئن برای تامین نیاز غذایی کشور است.
محمدرضا افشار افزود: حل دغدغه مالی بهره‌برداران برای کاشت، داشت و برداشت محصول، تحویل به موقع نهاده‌های با استاندارد بالا به بهره‌بردار، تولید محصول باکیفیت و کوتاه شدن دست واسطه‌ها در زمان عرضه محصول و کسر بدهی بهره‌بردار در زمان تحویل محصول به طرف قرارداد از مزایای اجرای طرح کشاورزی قراردادی است.
وی ادامه داد: امسال در افزون بر ۲۵ هزار هکتار از اراضی گلستان کشاورزی قراردادی برای کشت گندم و در ۱۰ هزار هکتار برای کشت شالی اجرا شد.
به گفته وی در این طرح گندم‌کار طرف قرارداد با اداره کل غله و خدمات بازرگانی گلستان، به ازای هر هکتار علاوه بر دریافت کود پایه موردنیاز، از پوشش بیمه محصولات کشاورزی تا ۳۰ میلیون ریال برخوردار شده و در زمان تحویل محصول تسهیلات دریافتی را پرداخت خواهد کرد.
وی از برنامه‌ریزی برای کشاورزی قراردادی گندم برای سال زراعی آینده بدون محدویت در استان خبر داد و گفت: توسعه اجرای طرح کشاورزی قراردادی در گلستان برای جهش افزایش درآمد اقتصادی بهره‌برداران و افزایش تولید محصولات زراعی تاثیرگذار است.
راه تضمین ثبات درآمد برای کشاورز
عضو شورای مرکزی خانه کشاورز ایران هم گفت: ثبات درآمد برای کشاورز، کاهش ریسک تولید و سود برای خریدار از نتایج مهم اجرای طرح کشاورزی قراردادی است.
محمدمهدی اورسجی خاطرنشان کرد: عملیاتی شدن کشاورزی قراردادی توسط دولت سیزدهم، یکی از طرح‌های موثر در تامین امنیت تولید مواد غذایی و حمایت از بهره‌برداران و رفع دغدغه‌های این قشر در تولید است.
وی ادامه داد: کشت قراردادی در کشور بسیار ناچیز صورت می‌گیرد که توجه دولت سیزدهم می‌تواند به توسعه و رونق بخش کشاورزی در استان‌ها از جمله گلستان منجر شود.
عضو شورای مرکزی خانه کشاورز ایران یادآور شد: کشاورزی قراردادی می‌تواند عرضه و تقاضا را متعادل کرده و ضمن کنترل رکود و تورم در بازار مصرف از معدوم‌سازی برخی محصولات کشاورزی به دلیل نبود خریدار جلوگیری کند.
اورسجی حذف واسطه و بازار سیاه و بهره‌مندی کشاورزان از نهاده‌های با کیفیت، تقویت زنجیره‌های کشاورزی، ارایه خدمات انحصاری شرکت‌های تولید‌کننده مواد غذایی در تامین مواد‌اولیه و عرضه پایدار تولیدات به بازار هدف را از دیگر مزایای گسترش کشت قراردادی برشمرد.
توسعه کشاورزی قراردادی راهبرد تولید پایدار در دولت سیزدهم
سرپرست معاونت بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی گلستان گفت: با توجه به اهمیت و جایگاه کشاورزی در سلامت و تامین امنیت غذایی، دولت سیزدهم توجه ویژه‌ای به توسعه کشاورزی قراردادی در حوزه تولید پایدار محصولات راهبردی دارد.
مرتضی صادقی افزود: دولت در اجرای طرح مزبور به دنبال تهیه و تامین محصولات و تنظیم بازار است که اجرای درست این طرح می‌تواند تاثیر زیادی در حمایت از بهره‌برداران برای پایداری تولید داشته باشد.
وی ادامه داد: در سال زراعی جاری در ۲۷ هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی گلستان گندم، در چهار هزار و ۵۰۰ هکتار کلزا و در چهار هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی گلستان چغندر قند به صورت قراردادی کاشته شد.
وی بیان کرد: علاوه بر این محصولات، کشت پنبه به شیوه قراردادی در ۲۷ هزار هکتار به گلستان ابلاغ شده که در حال برنامه‌ریزی و اجرای آن هستیم.
وی تهیه و تامین نهاده‌ها توسط شرکت‌های پشتیبان، تخفیف بیمه ۱۰ درصدی به ازای هر هکتار توسط صندوق بیمه محصولات کشاورزی، ارایه خدمات کارشناسی صفر تا ۱۰۰ درصد و دریافت هزینه ارایه خدمات از بهره‌برداران طرف قرارداد هنگام تحویل محصول به دولت را از مهم ترین مزایای اجرای طرح کشاورزی قراردادی برشمرد.
کشاورزی قراردادی و حمایت حداکثری از بهره‌برداران
پژوهشگر و رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان هم گفت: اجرای طرح کشاورزی قراردادی، ضامن حمایت از بهره‌برداران این بخش برای تامین مالی در کاشت، داشت و برداشت، افزایش کیفیت محصول، تامین امنیت غذایی و تنظیم بازار و کوتاه کردن دست واسطه‌هاست.
ابوالفضل فرجی افزود: مشکل عمده بهره‌برداران بخش کشاورزی گلستان نداشتن نقدینگی در تهیه نهاده‌ها و کاشت و داشت و برداشت محصول است که ورود دولت برای اجرای طرح کشت قراردادی، مشارکت فعالانه آنان در تولید را افزایش خواهد داد.
وی تاکید کرد: گسترش کشت قراردادی آینده خوبی برای بهبود وضعیت بهره‌برداران و تولید با برنامه (سفارش تولید) به‌همراه دارد.
گسترش کشت قراردادی می‌تواند ساختار کشاورزی گلستان که در زمان حاضر بر پایه انفرادی و بدون اتصال به زنجیره‌های ارزش و تولید استوار است را به سمت خلق ارزش در حلقه‌های به هم پیوسته رضایت تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان و سایر عوامل بازار کشانده و تاثیرگذاری این بخش را در تامین امنیت غذایی کشور افزایش دهد.
گلستان با بیش از ۲۰ هزار کیلومتر مربع وسعت و جای دادن هفت اقلیم از ۱۳ اقلیم دنیا در همسایگی سه استان مازندران، خراسان شمالی و سمنان و کشور ترکمنستان قرار دارد و اقتصادی اصلی ساکنان ۲ میلیون نفری آن بر پایه کشاورزی است.
ایرنا