انتقال و عبور کالا و مسافر از قلمرو یک کشور «ترانزیت» نام دارد؛ ترانزیت به استناد قانون حمل و نقل و عبور کالاهای خارجی از قلمرو جمهوری اسلامی ایران عبارت از سلسله مراحلی است که طی آن کالایی از مبادی خارجی به مقصد کشور ثالث و یا نگهداری آن در مناطق حراست‌شده به تقاضای صاحب کالا از قلمرو جمهوری اسلامی ایران از یک نقطه مرزی وارد و از همان نقطه و یا از دیگر نقاط مرزی خارج می‌شود.
* مزایای مستقیم و غیرمستقیم ترانزیت در اقتصاد کشور
افزایش درآمد ملی، اشتغال‌زایی، افزایش امنیت ملی و توسعه و عمران به خصوص در زیرساخت‌های حمل و نقل و تجارت، از مزایای مستقیم ترانزیت است.
افزایش نقش و سهم جمهوری اسلامی ایران در مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی، کمک به توسعه و همگرایی بین همسایگان در سطح منطقه، ارتقاء سطح و کیفیت زیرساخت‌های مرتبط و خدمات قابل عرضه در داخل، برخی از مزایای غیرمستقیم ترانزیت است.
همچنین تأمین نیازهای اقتصادی (واردات و صادرات) کشورهای همسایه و منطقه، ایجاد وابستگی به سرزمین و خدمات ایران و تبادل فرهنگی و معرفی ایران در عرصه‌های گوناگون، از دیگر مزایای غیرمستقیم ترانزیت است.
* نقش کریدور شمال-جنوب در توسعه ترانزیت منطقه
کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال ـ جنوب از سوی سه کشور جمهوری اسلامی ایران، روسیه و جمهوری هندوستان پیگیری و منجر به امضای موافقتنامه کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال ـ جنوب در 12 سپتامبر 2000 میلادی در سن‌پترزبورگ روسیه شد.
بدین ترتیب سه کشور مؤسس این کریدور برای دستیابی به اهداف مشخص شده موافقتنامه را امضاء کردند که برخی از اهداف این موافقتنامه شامل توسعه مناسبات حمل و نقلی، افزایش دسترسی به بازارهای جهانی، افزایش حمل و نقل کالا و مسافر، تأمین امنیت سفر، ایمنی و حفظ محیط زیست، هماهنگ‌سازی سیاست‌های حمل و نقلی و پی‌ریزی قوانین و مقررات موردنیاز و تأمین شرایط برای عرضه‌کنندگان انواع خدمات حمل و نقل است.
مسیر تعیین شده کریدور شمال ـ جنوب بندر بمبئی هندوستان ـ اقیانوس هند ـ دریای عمان ـ بنادر ایران در حاشیه خلیج‌فارس (اغلب بندرعباس، بندر امام خمینی(ره) و بندر چابهار) ـ بنادر ایران در حاشیه خزر (انزلی و آستارا) ـ بنادر روسیه (اغلب اولیا، آستارا خان و ماخاچکالا) ـ مسکو ـ سن‌پترزبورگ ـ هلسینکی ـ کشورهای اروپای شمالی و شرقی و بالعکس است.
همه کشورهای منطقه می‌توانند به طریق اتصال آنتنی به مسیر اصلی فوق متصل شوند که در این بین بنادر انزلی و آستارا نقش مهمی در ترانزیت کالا از کشور ایفا می‌کنند.
* لزوم توسعه کریدور شرق به غرب برای رشد ترانزیت کالا در این محور
آمار ترانزیت کالا از کشور ایران و میزان کالاهای عبوری، نشان دهنده نقش و اهمیت کریدور شمال به جنوب بر ترانزیت کشور است که با کامل‌شدن زیرساخت‌ها این نقش به مراتب افزایش خواهد یافت در حالی که نقش کریدور شرق به غرب در کشور همچنان کم‌رنگ است زیرا جریان ترانزیت کالا عمدتاً از مرزهای شمالی و جنوبی کشور در حال شکل‌گیری است، از طرفی دارا بودن زیرساخت‌های مبادی و خروجی کالا در افزایش سهم آنها مؤثر است.
در کشور ایران بندر شهید رجایی بندرعباس به دلیل دارا بودن امکانات تخلیه و بارگیری بیشترین سهم را از ترانزیت کشور به خود اختصاص داده است؛ توجه همزمان به مبادی ورودی و خروجی در شمال ـ جنوب و شرق ـ غرب کشور که تکمیل کننده کریدورهای بین‌المللی هستند، جایگاه ایران را مستحکم خواهد کرد.
وجود کشور ترکیه در مرزهای غربی کشور که آسیا را به اروپا متصل می‌کند، همچنین کشورهایی نظیر عراق، افغانستان، پاکستان و هند که به شدت نیازمند ورود کالاهای اولیه هستند از پتانسیل‌های موجود در فعال کردن کریدور شرق به غرب محسوب می‌شوند.
* بررسی عملکرد حمل و نقل در ترانزیت کالا/ راهکارهای توسعه ترانزیت
جمعیت قابل توجه کشورهایی که در همسایگی ایران قرار دارند، همچنین برخورداری آنها از روند رو به رشد اقتصادی موجب شده است بسیاری از کشورها برای برقراری ارتباط بین آسیای میانه با کشورهای حوزه خلیج فارس و نیز برقراری رابطه تجاری بین شرق آسیا و کشورهای اروپایی از خاک ایران استفاده کنند زیرا کوتاه بودن و ارزان بودن دو مزیت ترانزیت محسوب می‌شود.
با توجه به موقعیت مناسب کشور ایران، این کشور می‌تواند نقش برجسته‌ای در تسهیل تجارت میان آسیا و اروپا و کشورهای منطقه در توسعه ترانزیت ایفا کند و به پیشرفت‌های قابل توجه برسد؛ ایران به عنوان حلقه اتصال اروپا به آسیا می‌تواند با شناسایی نقاط قوت و ضعف خود به جلب و جذب هر چه بیشتر کالاها اقدام کند.
همانطور که همگان آگاهی دارند، درآمدهای حاصل از ترانزیت، اقتصاد بسیاری از کشورها را که برخی از آنها در همسایگی ما قرار دارند متحول کرده است، این اتفاق در حالی رخ داده که موقعیت استراتژیک آنها به هیچ عنوان قابل مقایسه با مزیت‌های ایران نیست.
روند رو به رشد اما کم‌رونق آمار ترانزیت کالا از ایران که عمدتاً با تکیه بر کریدور شمال به جنوب شکل گرفته گرچه حائز اهمیت است، اما این ارقام متناسب با پتانسیل موجود کشور نیست و باید همزمان به همه مبادی ورودی و خروجی کالا در شمال، جنوب، شرق و غرب کشور که تکمیل کننده کریدورهای بین‌المللی است، توجه شود.
تجهیز امکانات و زیرساخت‌ها و فراهم آوردن تسهیلات گسترده در بخش‌های مختلف حمل و نقل، انجام سرمایه‌گذاری‌های لازم، اقدام همه سازمان‌های دولتی در حرکتی هماهنگ به منظور رفع موانع و تبلیغات گسترده می‌تواند در بهره‌برداری اثربخش از موقعیت جغرافیایی و منحصر به فرد ترانزیت مؤثر باشد.
خبرگزاری فارس