نظام ملی طبقه بندی و شماره‌گذاری کالا و خدمات که از آن به اختصار ایران کد نام برده می شود ، به عنوان یکی از مهمترین اقدامات دولت های نهم و دهم با هدف ایجاد تحول در حوزه بازار، شفاف سازی اقتصاد و ممانعت از قاچاق کالا از ابتدای سال ۸۵، حوزه توزیع را وارد مرحله ای جدید کرد.
از ابتدای اجرای طرح ایران کد در دولت نهم تا پایان اردیبهشت ماه سال جاری ، تعداد کدهای ایجاد شده برای کالاهای تولیدی و وارداتی از مرز ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار کد عبور کرده است. ایران کد، تولید کنندگان و عرضه‌کنندگان را قادرمی‌سازد که کالاها و خدمات را شناسایی، طبقه‌بندی و کدگذاری کنند.
هر چند که مصوبه ایجاد ایران کد در سال ۸۲ و در دولت اصلاحات صادر شد و مقررگردید این سیستم براساس ماده ۷۹ قانون تجارت الکترونیک و بر مبنای اصل یکصدو سی و هشتم قانون اساسی اجرایی شود، اما دولت اصلاحات عملا هیچ اقدامی در این خصوص انجام نداد.
برمبنای این قانون وزارت بازرگانی موظف شده بود نسبت به ایجاد نظام ملی طبقه بندی کالا و خدمات شناسه کالا و خدمات ( شامل تامین و توسعه بستر اطلاعاتی زنجیره تامین ملی کالا، استانداردها ، روش ها ، ابزار و دستورالعمل های طبقه بندی و کدگذاری کالا جهت دستیابی به زبان مشترک ملی کالا و اطلاعات پایگاه مرکزی داده ها و نیز تامین ساز و کار لازم برای طبقه بندی و کد گذاری خدمات برای رسیدن به درگاه - پرتال - اطلاع رسانی ملی کالا و خدمات ) اقدام نماید.
با روی کار آمدن دولت نهم و تنها یک سال پس از آن (سال ۸۵) طرح پیشنهادی کد ملی ایران کد با تهیه و تصویب آیین نامه قانونی، توسط هیأت وزیران به طور جدی کار خود را در قالب مرکز ملی شماره گذاری و خدمات ایران به عنوان یکی از زیر مجموعه های وزارت بازرگانی و معاونت امور اقتصادی این وزارتخانه از آذرماه سال ۸۵ آغاز کرد.
براساس مصوبه دولت ، وزارتخانه های صنایع و معادن، امور اقتصادی و دارایی (سازمان امور مالیاتی کشور و گمرک) دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، جهاد کشاورزی، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، بانک مرکزی و موسسات و مراکز وابسته به آنها نظیر موسسه استاندارد و مرکز آمار ایران و سایر دستگاه های اجرایی ذیربط موظف به همکاری در جهت ایجاد و گسترش نظام مذکور شدند .
** نظام اطلاعاتی سازمان دهی شده کالا و خدمات
ایران‌کد یک نظام اطلاعاتی است که در پی سازماندهی و تدوین اطلاعات اساسی و پایه کالاها و خدمات در محدوده جغرافیایی کشور جمهوری اسلامی ایران در قالبی استاندارد شده و مدون است.
شکل گیری بازار شفاف ، روان و کارآمد ، ایجاد امکان عرضه مستقیم کالا ، تحقق و تامین حداکثر نیازها از منابع داخلی ، ایجاد شفافیت اقتصادی ، سلامت اقتصادی و حل معضل قاچاق کالا از مهمترین اهدافی است که ایران کد به دنبال اجرای آن بوده است .
کاهش هزینه تولید، خرید ، حمل ونقل ، انبارداری ، بازاریابی و فروش ، فراهم کردن امکان ورود کالاهای کشور به بازارهای هدف غیر قابل دسترس ، جلوگیری از تقلب در تولید ، فروش و تجارت کالاها ، زمینه سازی جهت تحقق حقوق مصرف کننده ، ایجاد زبان مشترک برای کالیه کالاها و خدمات تولیدی کشور ، تسهیل تجارت و رواج دادن تجارت الکترونیک ، شناسایی کالاهای مجاز از غیر مجاز و جلوگیری از قاچاق کالا ، جلوگیری از خرید های غیر ضرور به ویژه در بخش دولتی و ممانعت از خروج ارز ، حذف واسطه ها و کاهش هزینه مبادله از مزایای ایران کد می باشد .
** چگونگی اطلاع مشتریان از صحت کد ملی
درسیستم ایران کد مشتریان و خریداران کالاها می‌توانند با موبایل خود و با گرفتن عکس از بارکدهای میله‌ای (ملی و بین‌المللی) کالاها به کاتالوگ الکترونیکی دسترسی پیدا کنند و این خدمت ایران‌کد همچنان به صورت رایگان در دسترس مردم است.
سیستم ملی طبقه بندی و کدگذاری کالا سیستمی است که اطلاعات پایه زنجیره تامین در حوزه کالا را تحت کنترل در آورده و به عناصر سیستم تزریق می نماید . این سیستم با استفاده از ابزار خبره طبقه بندی و کدگذاری کالا ، زبان مشترک و مفاهیم مشترکی را در سطح ملی ایجاد نموده و کلیه اطلاعات اعتباری قلم کالا را از قبیل مراجع عرضه کننده ، مشخصات فنی و استانداردهای ملی و بین المللی و ... در خود ثبت و ذخیره می نماید .
طبق برنامه ریزی صورت گرفته جهت تولید کد ملی برای کالاهای تولیدی و وارداتی در دولت نهم ، در سال ۸۶، ۸۷ و ۸۸ به ترتیب ۴۳ هزار ، ۸۷ هزار و بیش از ۲۹۱ هزار کد ملی ایجاد شد ، همچنین دردولت دهم یعنی در فاصله سال های ۸۹، ۹۰ و ۹۱ نیز به ترتیب بیش از ۳۶۰ هزار ، ۵۳۸ هزار و ۶۶۸ هزار کد ملی تولید شد و در سال جاری نیز تاکنون افزون بر ۱۰۰ هزار واحد ملی تولید شده است .
این میزان کالا توسط ۶۰ هزار مرجع تولیدی و توزیعی (صاحبان کالا) عضو ایران‌کد و ثبت نام شده ، دریافت شده است . تمامی کالای موجود پرتال ایران کد، صاحب کاتالوگ الکترونیکی به دو زبان فارسی و انگلیسی بوده و اطلاعات پایه و مورد نیاز مشتریان در این کاتالوگ‌ها قابل مشاهده است.
کارشناسان پیش بینی می کنند که با توجه به روند صعودی تولید کد ملی ایران کد ، امسال نیز ۸۰۰ هزار کد ملی صادر شود .
** سیستم تعاملی ایران کد
سیستم تعاملی ایران کد در حوزه واردات کالا موضوع دیگری است که در ایران کد پیگیری شده است. براین اساس از تیرماه سال ۹۰ تا آخر اردیبهشت ماه امسال ۳۱۸ هزار درخواست اخذ مجوز تایید استاندارد در این سامانه ثبت شده که از این تعداد ۷۴ درصد تایید شده است .
در حال حاضر با سیستم تعاملی از ورود ۱۴ درصد اقلام فاقد کیفیت به کشور از طریق عدم ثبت سفارش جلوگیری شده است. طبق این سیستم عملیات مجوزهای مورد نیاز کالاهای مشروط مدیریت شده و از سوی دیگر به یکپارچه‌سا زی نظام‌های عملیات کالا در حوزه واردات، صادرات و توزیع نیز کمک می‌کند.
ایران‌کد در بیش از ۲۷ شرکت با ایجاد کدینگ شرکتی به دستاوردهای رسیده که می‌توان به عنوان یکی از راه های موثر افزایش بهره وری از آن یاد کرد، اطلاعات پایه ایران‌کد هم اکنون در سطح وسیعی مورد استفاده قرار گرفته که از جمله می‌توان به‌کارگیری ایران‌کد در فرآیندهای لجستیکی صنعت نفت، سیستم ستاد (سامانه تدارکات الکترونیکی دولت)، ثبت سفارش، حوزه مدیریت کیفیت واردات، راه آهن جمهوری اسلامی ایران، تعدادی از صنایع خودرویی و تعدادی از صنایع و معادن فلزی اشاره کرد.
** ارکان ایران کد
ارکان تشکیل دهنده نظام ملی شماره گذاری کالا و خدمات، شامل کد ملی و پرتال ملی کالا می باشد ، کد ملی کالا: معروف ترین محصول ایران کد، کد ۱۶ رقمی محصولات است. این کد از ۳ بخش تشکیل شده است. بخش اول هفت رقم است و بیان می کند محصول مورد نظر از چه نوعی است و به چه گروهی از انواع محصولات در نظام طبقه بندی کالا تعلق دارد. بخش دوم آن ۵ رقم است و بیان می کند این محصول را چه کسی عرضه می کند ودر بخش سوم که ۴ رقم است مشخصات مورد نظر عرضه کننده برای توصیف محصول صورت می پذیرد. در واقع ایران کد یک استاندارد شناسایی، توصیف و نام گذاری کالا را در سطح ملی ایجاد می کند و توسعه می دهد.
پرتال ملی : پرتال ملی کالا، یک پرتال مجازی و الکترونیکی جامع است که کلیه کالا و خدمات موجود در کشور به تدریج روی آن قابل مشاهده خواهد بود. در واقع تمام کالاهایی که کد ملی کالا یا ایران کد را دریافت می کنند، روی پرتال ملی کالا نیز یک غرفه الکترونیک دریافت می کنند که می توانندکالاهای خود را روی آن نمایش دهند. هر نوع کالا به تناسب اینکه چه باشد، به گروه های اصلی و زیرگروه های تخصصی تقسیم می شود که کاربر با توجه به نیازی که به یک نوع کالا دارد، هر قدر که ریز و تخصصی هم باشد، از طریق آیکون هایی که در پرتال تعبیه شده است، می تواند به آن کالا دسترسی یابد. در این حالت وی می تواند کلیه تولیدکنندگان یا عرضه کنندگان مثلا یک کلوچه را که در سطح کشور محصول مورد نظر را عرضه می کنند به طور یکجا مشاهده کند، قیمت، کیفیت، پراکندگی جغرافیایی و سایر پارامترهای مورد نظر خود را مقایسه کرده و در نهایت با مصرف کمترین وقت و هزینه با عرضه کنندگان کالا ارتباط برقرار نمایند.
** ایران کد حلقه اتصال نظام توزیع با سیستم گمرک و مالیات
با توجه به اینکه مدیریت بازار کالا و خدمات تنها با ارائه اطلاعات شفاف و روشن امکان پذیر است، ایران کد حلقه وصل نظام توزیع با سیستم گمرک و مالیات است در این سیستم هویت دهی کالا و خدمات مورد توجه قرار دارد، از طریق ایران کد، کالا و خدمات دارای چارچوب قانونی می شوند به طوری که با هویت مشخصی به مشتریان معرفی می شوند.
با تصویب هیأت وزیران، تجار و تولیدکنندگانی که کد ملی کالا (ایران کد) دریافت کرده باشند، از تخفیف ۱۰ درصدی در هزینه کارمزد ثبت سفارش برخوردار می شوند. براساس قانون صادرات و واردات هر تاجر در ازای واردات یا صادرات کالا باید به ازای پنچ هزارم ارزش کالا، کارمزد ثبت سفارش بپردازد. به عنوان مثال کسی که ۱۰۰ میلیون دلار کالا وارد یا صادر می کند، باید ۵۰۰ هزار دلارکارمزد ثبت سفارش پرداخت کند. اما طبق این مصوبه با عضویت در ایران کد ، تخفیف ۱۰ درصدی در این رقم معادل ۵۰ هزار دلار یا ۴۹ میلیون تومان شامل حال تاجر می شود. هدف دولت از این مصوبه، ارائه یارانه و کمک به جامعه تولیدی- تجاری کشور، برای پیوستن سریع به ایران کد است.
** نقش ایران کد در مورد کالاهای استاندارد و غیر استاندارد
نقش سیستم ایران کد در تشخیص کالاهای استاندارد با غیراستاندارد یکی دیگر از مباحث مورد توجه در این خصوص است. سیستم ایران کد در واقع برای هر نوع کالایی تعریف شده و استفاده از آن به دو دلیل انجام خرید آسان و ارائه اطلاعات جامع هر کالا به مصرف کننده دارای منافع مطلوبی خواهد بود.
بنابراین هر کالاهایی که قابلیت فروش و عرضه در بازار را داشته باشد قادر به استفاده از این سیستم خواهد شد و در مرحله اول اجباری در استاندارد یا غیر استاندارد بودن کالا نیست و نمی توان گفت تنها کالاهای دارای استاندارد اجباری باید بارکد ملی دریافت کنند.
پیاده‌سازی استاندارهای اطلاعاتی ایران‌کد در سطح بنگاه‌های تولیدی از دستاوردهای ایران‌کد است که این مهم از طریق شناسایی، کدگذاری و به اشتراک گذاری اطلاعات پایه کالا در سطح بنگاه‌ها محقق شده است.
بهره‌برداری از ایران‌کد و به اشتراک‌گذاری اطلاعات پایه محصولات یعنی به‌کارگیری (شناسنامه الکترونیکی ایران‌کد) می‌تواند به گمرک جمهوری اسلامی ایران کمک شایانی در راستای کاهش زمان خدمت، تشخیص کد تعرفه برای یک بار در چرخه عمر محصول و... کند که تاکنون مورد توجه گمرک قرار نگرفته است.
ایران‌کد در یکی از دستاوردهای منطقه‌ای و فراملی توانسته است مسئولیت راه اندازی سیستم کاتالوگینگ اکو را به عهده بگیرد که اطلاعات جامع و معتبری از کالاها و تأمین‌کنندگان آنها و ایجاد شفافیت در زنجیرهای تأمین در کشورهای عضو اکو را ایجاد می‌کند.
** بارکد و نمایش تصویری
بارکد که در فارسی به آن رمز میله ای، کد میله ای و رمزینه نیز می گویند، نوعی نمایش تصویری اطلاعات بر روی سطوح است که اطلاعات آن را می توان توسط ماشین بازخوانی کرد.
در حال حاضر در دنیا چند استاندارد برای تولید و استفاده از بارکد وجود دارد که معتبرترین آنها استاندارد EAN/UCC است که ۱۰۳ کشور دنیا از آن تبعیت می کنند و حدود ۹۰درصد تجارت دنیا را پوشش می دهند. در ایران نیز به علت ضرورتی که بنا به توسعه صدور کالاهای غیرنفتی ایران به بازارهای جهانی به وجود آمد، در سال ۱۳۷۴ سازمانی با عنوان مرکز ملی شماره گذاری کالا و خدمات زیر نظر مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی تأسیس شد و پس از انجام مطالعات لازم با انتخاب استاندارد EAN/UCC کشور ما به عضویت موسسه بین المللی INTERNATIONAL EAN درآمد، تاکنون بیش از ۵ هزار شرکت که بیشتر آنها شرکت های تولیدکننده محصولات غذایی و شیمیایی هستند به عضویت این موسسه درآمده و برای کالاها و محصولات خود بارکد دریافت کرده اند.
بارکد محصولات ۱۳ رقمی است که سه رقم اول نمایانگر کد کشور است. (به طور مثال ۶۲۶ کد ایران است)
۵ رقم بعدی معرف شرکت سازنده است، ۴ رقم دیگر کد کالای مربوطه و در نهایت یک رقم آخر، کد کنترل توسط رایانه به منظور کنترل صحت کد مورد نظر است.
عامه مردم درباره بارکد نظرات متفاوتی دارند، خیلی ها فکر می کنند بارکد نمایانگر قیمت کالاست برخی دیگر نیز بارکد را علامت استاندارد و عده ای هم بارکد را شماره مجوز کالا می دانند. در صورتی که بارکد شامل یک سری عدد و تعدادی خطوط موازی سیاه رنگ باضخامت های مختلف در زمینه سفید می باشد که از طریق اسکنر توسط امواج مادون قرمز قابل خواندن و انتقال به رایانه است. هر یک از این کدها در بانک اطلاعاتی مربوطه، دارای اطلاعات کاملی شامل شرح، مشخصات دقیق و فنی، موجودی، اطلاعات ورود و خروج برای استفاده کنندگان ذیربط هستند.
استفاده از بارکد فقط به محصولات تولیدی شرکت ها محدود نمی شود، بلکه در کارخانه ها و مؤسسات تولیدی به منظور ردیابی مداوم اطلاعات کالاهای تولیدی در خطوط مختلف تولید، قطعات مصرفی موجود در انبارها، بارکدهای منحصر به فردی ایجاد و با این سیستم ردیابی می شود. در واقع بارکد به عنوان یک ترمینال ورودی کمک می کند تا تغییر یا ثبت اطلاعات با حداقل خطای اطلاعاتی به رایانه منتقل شود. در فروشگاههای بزرگی که روزانه مقدار زیادی کالای ریز و درشت به آنها وارد یا خارج می شود و مسئولین برای کنترل موجودی های خود همواره به اطلاعات سطوح موجودی نیاز دارند استفاده از بارکد بسیار ضروری است. توضیح اینکه بارکد ابزاری برای دسترسی به کد ملی است بنابراین کد ملی از زمان تولد کالا تا خروج از شبکه در سیستم وجود دارد.
**صحت اطلاعات و نظارت بر آن
اطلاعات ثبت شده در این کد کاملاً بر اساس اظهار تولید کننده و تأمین کننده کالاها است و چون متناسب با اظهارات و بر اساس استانداردهای تعریف شده ثبت می شود از صحت بالایی برخوردار است. استفاده از سیستم ایران کد در واقع تحولی در شبکه توزیع کشور به وجود خواهد آورد به طوری که حتی واردکنندگان کالا نیز باید کدی را برای توزیع کالا خود دریافت کنند.
مسئولیت نظارت و بازرسی و نحوه استفاده و چگونگی اجرای سیستم به عهده اصناف و وزارت بازرگانی است. با عملیاتی شدن این سیستم کلیه کالاهای که وارد کشور می شوند باید کد ملی دریافت کنند، البته در برخی موارد در خریدهایی که در حجم بالا وارد کشور می شوند از استانداردهای سایر کشورها استفاده می شود و این سیستم قادر است بارکدهای وارداتی را نیز با سیستم هماهنگ کند.
خبرگزاری ایرنا