نگاه ملی به این صنعت در کنار رفع موانع قانونی و تسهیل صادرات می‌تواند سهم ایران به عنوان یکی از غنی‌ترین کشورهای جهان در زمینه منابع معدنی را، افزایش دهد، اما چالش‌های پیش روی این صنعت از جمله تحریم‌ها و تعارضات قانونی، صنعتگران این عرصه را با نگرانی‌هایی مواجه کرده است.
نمایشگاه بین‌المللی سنگ ایران یکی از رویدادهای بسیار مهم در عرصه تولید و تجارت سنگ در ایران است که اخیرا چهاردهمین دوره آن در محلات برگزار شد.
مروری بر ظرفیت ها و دستاوردهای این نمایشگاه برای محلات، استان مرکزی و کشور، بهانه خوبی برای گفت و گو با دبیر کانون سنگ ایران که فعال عرصه سنگ و مسئول انجمن سنگ محلات نیز هست، بود تا علاوه بر پرداختن به نمایشگاه سنگ، نگرانی‌ها و چالش‌های موجود در این صنعت نیز تشریح و از سنگ‌های کوچک و بزرگی که در مسیر توسعه صنعت سنگ ایران وجود دارد سخن گفته شود.
محلات محور تولید، توسعه و عرضه سنگ ایران است
دبیر کانون سنگ ایران با اشاره به تخصصی بودن نمایشگاه و حضور متخصصان در آن به گفت: نمایشگاه سنگ به عنوان یک استارتر می‌تواند ظرفیت مناسبی برای شناساندن محلات در کنار معرفی و فروش سنگ ایجاد کند و مراجعان را با پتانسیل‌های منطقه آشنا کرده و مقدمه خوبی برای اعتلای این صنعت در شهرستان باشد که منافع آن نهایتا به کل منطقه باز می‌گردد.
وی با اشاره به نیروهای ماهر در شهر محلات در تمامی عرصه‌های تولید تا صادرات سنگ گفت: حدود ۳ میلیون تن از ۱۱ میلیون تن سنگ تولیدی کشور، سهم محلات است و از آنجا که تراورتن در محلات تولید می‌شود، ۴۰ درصد اقتصاد سنگ خام در محلات شکل می‌گیرد. نیروهای ماهر این شهرستان در بخش‌های مختلف چرخه تولید تا فرآوری و صادرات سنگ در معادن و صنایع کشور فعال هستند.
وی افزود: برخی از قطعات مورد نیاز این صنعت در محلات و با کیفیت جهانی تولید می‌شود که پیش از این از کشورهای دیگر وارد می‌شد.
وی در ارتباط با جایگاه شهر محلات در این صنعت ادامه داد: ظرفیت فرآوری کشور حدود ۲۲۰ میلیون متر مربع است که ۱۲ درصد از این ظرفیت در محلات است. محلات از نظر تعداد واحدهای فرآوری، بعد از اصفهان و قم، جایگاه سوم در کشور را دارد و بالاتر از استان تهران قرار گرفته است. در این شهرستان ۲۹۵ واحد فرآوری وجود دارد و مدرن‌ترین خط فرآوری در محلات مستقر است. انتظار می‌رود که بتوان با استفاده از ظرفیت‌های خلق شده در نمایشگاه سنگ، عمده صادرات را در محلات پشتیبانی و اجرا کرد.
تبدیل محلات به قطب تولید، فرآوری، قیمت‌گذاری و صادرات سنگ
عضو شورای سیاستگذاری سنگ کشور از برنامه‌ریزی برای ورود سرمایه و اشتغالزایی به منطقه محلات خبر داد تا در صورت اتمام منابع معدنی، درآمد مردم در تجارت سنگ تضمین شود.
وی افزود: با توجه به سرمایه اجتماعی موجود در صنعت سنگ محلات و قدمت ۱۰۰ ساله استخراج و قدمت ۵۰ ساله فرآوری آن در این منطقه، می‌توان زمینه‌ای فراهم کرد که تجارت سنگ در اختیار محلات باشد.
سروش اظهار کرد: مجموعه موجود در نمایشگاه تنها یک فاز از آن را تشکیل می دهد و پیش‌بینی شده است که بازار بورس سنگ، پایانه‌های صادراتی سنگ، موزه سنگ و نمایشگاه دائمی سنگ کوپ و سنگ فرآوری‌شده به مجموعه حاضر افزوده شود.
وی ادامه داد: در بحث تالار بورس، سنگ کل کشور باید در اینجا قیمت‌گذاری، معامله یا تعیین تکلیف شود؛ همچنین ضروری است که امکانات رفاهی مانند هتل و ترانسفر مطلوب برای مشتریان خارجی فراهم شود.
موزه سنگ، سندی برای اثبات نقش محلات در اعتلا و توسعه سنگ
سروش گفت: بزرگانی را در محلات داشته‌ایم که در این زمینه تاثیرگذار بوده‌اند مانند ارباب قنبر که برند ماست و بزرگان دیگری که زحمات زیادی کشیده‌اند و اکنون در بین ما نیستند. با راه‌اندازی موزه، ارتباط بین گذشته، حال و آینده برقرار می‌شود تا برای این صنعت هویت‌سازی انجام شود. تمام این موارد نیازمند توجه ویژه مسئولان و حمایت آنها و جذب سرمایه است.
چالش بزرگ مالکیت زمین نمایشگاه
نایب رئیس شرکت نمایشگاهی یکتا سنگ محلات گفت: یکی از نیازهای توسعه‌ای نمایشگاه، زمین است که رفع آن در اختیار حاکمیت است. اگرچه با همکاری استانداری، فرمانداری، مسئولین و سازمان حفاظت محیط زیست، زمین نمایشگاه از محدوده منطقه حفاظت‌شده موته خارج شد، اما مقدار زمینی که در طرح اولیه تعریف شد هنوز به ما تحویل داده نشده است. سند مالکیت زمین نیز محل مناقشه است و چندین سال است که با وجود سرمایه گذاری بالغ بر ۷۰ میلیارد تومانی، سند به ما تحویل داده نمی‌شود.
رویکرد سازمان زمین شهری مخالف توسعه است/نگاه راه و شهرسازی باید تغییر کند
سروش با بیان اینکه باید از نظر امکانات نیز حمایت شویم، رویکرد سازمان زمین شهری را مخالف توسعه دانست و گفت: زمین باید در اختیار کسانی قرار بگیرد که توان کار دارند. یکی از عوامل ایجاد دلسردی در این پروژه، سازمان زمین شهری است که سالیانه اجاره بهای سنگینی را از ما دریافت می‌کند که بدون در نظر داشتن هزینه سنگین نگهداری این فضا، سالیانه به صورت تصاعدی افزایش پیدا می‌کند.
وی با ابراز تاسف از رویکرد راه و شهرسازی اظهار کرد: سند ما در گرو راه و شهرسازی است. قاعده کار اینگونه است که باید زمانی که ۷۰ درصد طرح انجام شد، سند تحویل شود که نه تنها این کار انجام نمی‌شود بلکه به شیوه‌های مختلف، مانع‌تراشی صورت می‌گیرد.
دولت صادرات مطمئن را تضمین کند
نایب رئیس شرکت نمایشگاهی یکتا سنگ محلات با اشاره به نقش حیاتی دولت در این مسیر گفت: دولت باید نگاه خود را تغییر داده و سهم خود را در توسعه بپردازد. رسالت اصلی نمایشگاه معرفی محصولات ما به بازارهای جهانی است که به دلایل سیاسی، تحریم‌ها و مسائلی که در کشور ایجاد شده، توان این کار را نداریم. در ارتباط با نمایشگاه امسال، برخی از میهمانان خارجی علی‌رغم تهیه بلیت تهیه و تمهید تمام شرایط سفر، به خاطر مسائل اخیر کشور در نمایشگاه حضور پیدا نکردند.
وی تاکید کرد: باید چشم‌اندازی برای معرفی محصولات به بازارهای جهانی تعریف و شرایط ایجاد و احیای آن فراهم شده و این مسئله تضمین شود. این تضمین باید از سوی حاکمیت انجام شود، تضمینی برای صادرات مطمئن و اقدامات کوتاه‌مدت و بلندمدت مانند تمام دنیا، به منطق واقعی در بحث صادرات برسیم.
شعار ما برای جذب معدنکاران، اعتمادسازی است
حسین سروش با اشاره به نمایش ۳۰۰ تن سنگ خام نمونه و مشارکت ۵۰۰ شرکت از ۲۲ استان کشور در نمایشگاه چهاردهم گفت: استراتژی ما در مدیریت اجرایی نمایشگاه، صداقت و همدلی است و تلاش ما بر این بوده که نشان دهیم امکانات موجود متعلق به کل صنعت سنگ کشور بوده و قصد انحصاری کردن نمایشگاه را نداریم. تلاش شده است تا با رفتار صادقانه، جذب حداکثری وجود داشته باشد.
وی ادامه داد: تاکنون ۱۴ دوره نمایشگاه برگزار شده که هر سال شاهد رشد آن بوده ایم و در بدترین شرایط کرونایی که نمایشگاه‌های مشابه ما تعطیل بودند، نمایشگاه ما برگزار شد. این برگزاری به این دلیل بود که فعالان این عرصه، نمایشگاه را متعلق به خود می‌دانستند و منافعی که تصور می‌شود، به طور مساوی بین همه تقسیم می‌شود و اینگونه است که تمام دست‌اندرکاران صنعت سنگ با وجود اختلاف سلیقه در کنار هم، چنین کاری را با سرمایه‌گذاری سنگین انجام می‌دهند.
انتظار سوددهی در کوتاه مدت نداریم
دبیرکل کانون سنگ ایران با اشاره به اعتبار اعضای هیئت مدیره در بخش صنعت سنگ به عنوان سرمایه‌های اجتماعی و مقبولیت آنها به عنوان پشتوانه اجتماعی نمایشگاه که زمینه برگزاری چنین رویدادی را فراهم می‌کند، اظهار کرد: در حال حاضر سودی به سهامداران پرداخت نمی‌شود زیرا پروژه دائما در حال سرمایه‌گذاری است و درآمد حاصل از آن، صرف برگزاری نمایشگاه می‌شود.
وی افزود: از آنجا که اهداف بلندمدتی را در زمینه نمایشگاه متصور هستیم، به سوددهی در کوتاه‌مدت نگاه نداریم، اعتقاد ما به سرمایه‌گذاری بلندمدت است و سود نهایی زمانی خواهد بود که تمام فازهای نمایشگاه اجرایی شده باشد و به جای ۵۰۰ شرکت، ۲۰۰۰ شرکت در نمایشگاه حضور یابند. با توجه به شرایط موجود کشور، چشم‌اندازی تعریف کرده‌ایم و هر سال به اهداف آن نزدیک‌تر می‌شویم و در مسیر درست حرکت می‌کنیم.
امنیت سرمایه‌گذاری زمینه‌ساز ایجاد ارزش افزوده/بخش خصوصی بدنبال سود است
سروش، چهار اصل نگاه علمی به استخراج، بالا بردن تکنولوژی، سرمایه‌گذاری و امنیت را زمینه‌ساز افزایش ارزش افزوده دانست و گفت: به شخصه امنیت را اولویت اول می‌دانم و معتقدم اگر همه اینها در کنار هم قرار گیرند، می‌توان برنامه‌های بلندمدت را در بحث معدنکاری داشت و در بالابردن راندمان و ارزش افزوده نیز موثر است.
وی ادامه داد: باید بدانیم در چه نقطه‌ای قرار داریم، نقطه استاندارد کدام است، چه ظرفیت‌هایی وجود دارد و چه نیازهایی باید تامین شود. بخش خصوصی به دنبال سود است، اگر بداند با هزینه کمتر، سود بیشتری دریافت می‌کند قطعا استقبال خواهد کرد.
سروش تصریح کرد: ایجاد زیرساخت‌ها، آموزش، وR&D مواردی است که بر عهده حاکمیت است.
تعاریف غیرکارشناسی از خام‌فروشی آسیب‌زاست
سروش درخصوص موضوع خام‌فروشی گفت: در ابتدا باید خام‌فروشی تعریف شود. سنگ خام از نظر ما همان سنگی است که در کوه قرار دارد. زمانی که سنگ بریده و ضایعات آن جدا می‌شود، در واقع فرآوری صورت می‌گیرد و به محصول بدست آمده سنگ کوپ می‌گویم.
وی افزود: می‌توان گفت که ۲۰ الی ۳۰ درصد پروسه فرآوری سنگ در معادن انجام می‌شود بنابراین نمی‌توان محصول را در این مقطع، سنگ خام نامید.
وی اظهار کرد: اصطلاح «خام‌فروشی» از نظر ما وجاهت قانونی ندارد و عواقب ناشی از استفاده آن به صنعت باز می‌گردد. فروش سنگ به صورت کوپ در همه کشورها رایج است.
سهم ناچیز ایران از بازار ۲۵ میلیارد دلاری سنگ
سروش با بیان گردش اقتصادی سالانه ۲۵ میلیارد دلاری این صنعت گفت: سهم ما از صادرات سنگ تزئینی حدود ۱۷۲ میلیون دلار بوده که ۶۵ میلیون دلار آن سنگ خام و ۱۰۷ میلیون دلار آن سنگ کار شده بوده است. صادرات سنگ خام ۹۵ هزار تن و سنگ کار شده ۸۰۰ هزار تن بوده که اصلا حجم قابل اعتنایی نیست.
اگر قادر به تدوین راهبرد صادراتی نیستیم، از کشورهای مطرح الگو بگیریم
حسین سروش با اشاره به رویکرد کشورهای مختلف در زمینه صادرات سنگ گفت: بر اساس آخرین آمار موجود، ترکیه حدود ۱۱ میلیون تن استخراج سنگ داشته که ۴ میلیون تن آن به صورت خام و ۳ میلیون تن به صورت فرآوری شده صادر شده است. میزان صادرات سنگ خام ایران در مقایسه با ترکیه به هیچ وجه قابل توجه نیست.
وی افزود: ترکیه در سال ۱۹۸۰ وارد بازار شد، اما کشور ما در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ توسط ارباب قنبر سنگ صادر می‌کرده است، بر این اساس، فاصله کنونی قابل توجیه نیست.
فروش سنگ کوپ یک روش بازاریابی است
سروش، فروش سنگ فرآوری شده را روشی برای ارائه محصول در بازارهای جهانی دانست و گفت: زمانی که قصد معرفی یک معدن در بازارهای جهانی را داریم، ابتدا باید نمونه‌های آن معدن به چند واحد صنعتی ارسال و فرآوری شده و به بازار عرضه و معرفی شود که این کار مستلزم صرف هزینه برای معدنکاران است.
وی ادامه داد: معدنکار مجبور است سنگ را با هزینه خود ارسال کند در صورتی که این وظیفه دولت‌هاست، بویژه اینکه ممکن است این فرایند شکست خورده و کل سرمایه وی به باد برود.
بازار مسیر را تعیین می‌کند نه سیاست‌های دستوری
دبیرکل کانون سنگ ایران با اشاره به اینکه چین بزرگترین صادرکننده و واردکننده سنگ خام در دنیاست، گفت: این یک روال معمول در دنیاست، ضمن اینکه ممکن است متقاضیان سایز یا برداشت خاصی از سنگ را بخواهند که سلیقه آنها با تکنولوژی ما مطابقت ندارد، در واقع این بازار است که مسیر را تعیین می‌کند، نه سیاست‌های دستوری و خلق‌الساعه.
وی افزود: کشور ما ید طولایی در خام‌فروشی دارد و بهتر است جلوی خام‌فروشی در سایر مواد مانند نفت و زعفران گرفته شود.
سروش با بیان اینکه روال صادرات سنگ اینگونه است و کشور ما نیز سنگ خام را وارد می‌کند، گفت: این صحبت‌ها تهی از منطق تخصصی است و به اعتبار ما در بازارهای جهانی ضربه می‌زند. اصطلاح خام‌فروشی برای منحرف کردن افکار عمومی است.
تحریم‌ها سد محکمی در برابر ورود تکنولوژی روز است
سروش در ادامه تحریم‌ها را بنیان‌کن خواند که ضربه سختی به این صنعت وارد کرده است و افزود: در بحث ماشین‌آلات راهسازی به خارج وابسته‌ایم. برخی از دستگاه‌ها مانند بیل مکانیکی و لودر عمدتا مونتاژ خارج هستند و برخی دستگاه‌ها هم در داخل تولید یا مونتاژ می‌شوند، اما در بحث قطعات، وابستگی وجود دارد. در برخی موارد با مهندسی معکوس توانسته‌ایم تکنولوژی را بومی کنیم.
وی ادامه داد: توافقنامه‌های متعددی با انجمن‌های مطرحی مانند انجمن سنگ ایتالیا منعقد شده است اما در نهایت به مانعی به نام تحریم برخورد می‌کنیم.
تولید کاغذ از ضایعات تراورتن حاصل تعامل صنعت سنگ با دانشگاه
دبیرکل کانون سنگ ایران به ارتباط مستقیم با دانشگاه به عنوان یکی از اهداف و استراتژی‌های این کانون اشاره کرد و گفت: در حال حاضر چندین تفاهم‌نامه با دانشگاه‌های امیرکبیر، تربیت مدرس، اراک و آزاد محلات داشته‌ایم که از دل این تفاهم‌نامه‌ها، طرح تولید کاغذ از تراورتن خارج شد. در بخش آموزش هم دوره‌های بسیار خوبی برگزار شده است.
وی افزود: صنعت برای توسعه و رشد و دانشگاه برای عرضه فرهیختگان و متخصصان به بازار، نیاز به ارتباط مستقیم با یکدیگر دارند.
فارغ التحصیل زیاد است، اما کارآمد نیست
وی نبود آموزش‌های حین تحصیل را یکی از آسیب‌های این حوزه دانست و گفت: فارغ‌التحصیل زیاد است اما به دلیل اینکه آموزش‌های عملی حین تحصیل را ندیده‌اند یا بیشتر تئوری کار کرده‌اند، تعداد افرادی که بتوانند به صورت کاربردی فعالیت کنند، بسیار کم است.
ارتباط صنعت با واحدهای دانش‌بنیان باید دوطرفه باشد
عضو شورای سیاستگذاری سنگ کشور گفت: از شرکت‌های دانش‌بنیان انتظار می‌رود که برای مشکلات بخش‌های مختلف، راهکار ارائه کنند، بنده معتقدم باید رویکرد ما به سمت علم و تحقیقات باشد و این شرکت‌ها باید به سراغ ما بیایند. تا زمانی که به این سمت نرویم، نمی‌توانیم رو به جلو حرکت کنیم.
وی تاکید کرد: بخش خصوصی برای اعتماد کردن به شرکت های دانش بنیان باید شاهد یک اقدام موثر توسط این شرکت‌ها باشد. این مسئله زمانی برای صنعت‌گر اثبات می‌شود که شاهد افزایش سود مجموعه خود بدنبال اجرایی کردن رویکردهای این شرکت‌ها در مجموعه اش باشد.
ایسنا