هم‌اکنون میانگین ضریب برداشت از مخازن نفتی یا همان ضریب بازیافت نفت خام کشور حدود ۲۳.۴ درصد است. ضریب بازیافت یعنی درصدی از نفت یک مخزن نفتی که به‌صورت طبیعی قابل استخراج است. به عبارتی دیگر هم‌اکنون از هر ۱۰۰ بشکه نفت خام ایران، حدود ۲۳ بشکه قابل برداشت است و ۷۷ بشکه در مخزن می‌ماند. ضمن آنکه، بسیاری از میدان‌های فعال نفتی ایران در نیمه دوم عمر خود قرار دارند و هر سال نه‌تنها از مقدار تولید آنها کاسته می‌شود، توقف سرمایه‌گذاری در بخش ضریب بازیافت، میزان ذخایر قابل استخراج آنها را نیز کاهش می‌دهد و در صورت غفلت، در سال‌های آینده میانگین ضریب بازیافت حتی کمتر از ۲۳.۴ درصد می‌شود.
از این رو، افزایش ضریب بازیافت نفت خام در صنعت نفت ایران یک الزام است و هر صدم درصد افزایش آن اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا به ثروت کشور و حجم نفت قابل برداشت از مخازن کمک می‌کند. همچنین توجه به این مسئله می‌تواند قدرت ما را در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) افزایش دهد و هم به لحاظ راهبردی جایگاه ما را در دنیا ارتقا ببخشد، اما با توجه به اینکه عمده مخازن نفت خام کشور در طول سال‌ها شاهد افت فشار شده‌اند و نیروی طبیعی موجود در این مخازن برای تولید کافی نیست، استفاده از روش‌های ازدیاد برداشت برای مخازن کشور ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
بر اساس اطلاعات موجود، اگرچه میانگین ضریب بازیافت نفت خام میدان‌های ایران حدود ۲۳.۴ درصد است، اما شرایط بعضی از میدان‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری جدی‌تر است. از جمله در میدان‌های نفتی غرب کارون که ضریب بازیافت زیر ۱۰ درصد است. البته ویژگی‌های سنگ و سیال و رفتار مخزن در میزان ضریب بازیافت و روش ازدیاد آن مؤثر است، اما منطقی نیست که بیش از ۹۰ درصد از نفت این میدان‌ها برای همیشه زیرزمین بماند.
نبود شناخت آناتومی و ظرفیت مخازن، تخلیه طبیعی، استفاده نکردن از روش‌های ازدیاد برداشت و استفاده ناصحیح و بهنگام از روش‌های چاه محور از جمله دلایل کاهش تولید از میدان‌های نفتی و گازی کشور است هم‌اکنون با استفاده از فناوری‌های روزآمد، می‌توان به‌راحتی تولید نفت و گاز از میدان‌های نفتی و گازی کشور را ۱۵ تا ۴۰ درصد افزایش داد، ضریب میانگین برداشت جهانی از چاه‌های نفت و گاز هم‌اکنون ۳۵ درصد و این رقم در ایران ۲۳.۴ درصد است.
ضریب بازیافت میدان‌ها در ایران ۲۵ درصد بوده، در حالی که میانگین جهانی ۳۵ درصد ثبت شده، آنطور که محسن خجسته‌مهر مدیرعامل شرکت ملی نفت گفته راهکار رفع این مشکل، گسترش و توسعه پایلوت‌های فناورانه بوده در این بین یکی از راه‌های ازدیاد برداشت، تزریق آب به میدان‌هاست که به‌صورت پایلوت انجام شده و توافق‌هایی در این باره شده است.
به‌گفته وی برنامه‌ریزی شده است تا ظرفیت تولید نفت کشور در سال ۱۴۰۶ به ۴.۶ میلیون بشکه در روز برسد که از این مقدار، ۴۵۰ هزار بشکه حاصل از ازدیاد برداشت خواهد بود، همچنین تا سال ۱۴۰۸ به ظرفیت تولید ۵.۷ میلیون بشکه نفت دست یابیم، در شرکت ملی نفت یک زنجیره بالادستی شامل پنج حلقه اکتشاف، حفاری، توسعه، تولید و ازدیاد برداشت داریم، برای هر کدام از حلقه‌ها چالش‌ها را تعریف کرده‌ایم، اینکه فناوری که نیاز داریم چیست؟ بهره‌وری به چه صورت است؟ و در کجا و چه موردی آن را اجرا کنیم؟
وی با بیان اینکه در بحث ازدیاد برداشت ما عقب‌ماندگی داشتیم، گفت: احیای چاه‌های کم‌بازده با استفاده از توان شرکت‌های دانش‌بنیان را در دستور کار داریم، از ۵۰ شرکت دانش‌بنیان فراخوان شده و برای آن ۳۰ شرکت طرح و برنامه دارند، سرمایه‌گذاری ۵۰۰ میلیون دلاری در این بخش انجام می، شود، اگر ۷۵۰ حلقه چاه احیا شوند با اتمام آنها ۸۳ میلیون بشکه تجمعی به تولید نفت کشور اضافه خواهد شد که این موضوع بزرگ‌ترین رویداد فناورانه در بالادست صنعت نفت خواهد بود.
وی چندی پیش نیز اعلام کرد طی هشت سال آینده قادر به تولید روزانه ۵ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه نفت خواهیم بود که بخشی از آن مربوط به طرح‌های نگهداشت تولید است، در حالی که اکنون روزانه ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه تولید داریم، باید کارهایی را برای نیل به این هدف انجام دهیم که احیای چاه‌های کم‌بازده می‌تواند بخشی از آن باشد. بخشی از برداشت از میدان‌های تازه و بخشی هم استفاده از روش‌های ازدیاد برداشت است، برای نمونه تولید روزانه حدود ۹۰۰ هزار بشکه نفت باید با استفاده از روش‌های ازدیاد برداشت محقق شود.
وی ازدیاد برداشت را از مواردی دانست که مقام معظم رهبری به عقب‌ماندگی در آن اشاره کردند و تشریح کرد: ایشان به‌طور مشخص به پایلوت‌های فناورانه در کشورهای همسایه اشاره داشتند و بخشی از طرح‌های ازدیاد برداشت ما نیز بر این موضوع استوار است. در این باره تزریق آب به‌میدان اهواز بنگستان به‌شکل جارویی از سوی پژوهشگاه صنعت نفت آغاز شده که کار نوین و بزرگی است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در بسیاری از کشورهای تولیدکننده نفت‌خام جهان، به واسطه سرمایه‌گذاری در این زمینه، به ارقام بالاتری از ضریب بازیافت دست یافته‌اند. از جمله میدان قوار عربستان که در سال‌های اخیر ضریب بازیافت مخزن به ۵۰ درصد رسیده و اکنون نیز با طرح‌ها و فناوری‌های مدرن‌تر، این کشور در تلاش است ضریب بازیافت میدان را به ۷۰ درصد افزایش دهد.
پیچیدگی ساختار مخازن ایران و نبود سرمایه‌گذاری مناسب در توسعه میدان‌های نفتی کشور دو عامل مهم در کاهش تولید نفت ایران به‌ویژه در سال‌های اخیر بوده‌اند، به‌طوری که هم‌اکنون شاهد کاهش طبیعی تولید نفت از میدان‌های خشکی و فراساحل کشور هستیم، از این رو در صورت توجه نکردن به مقوله ازدیاد برداشت نفت، تبعات منفی ناشی از این کاهش تولید تا سال‌ها دامنگیر صنعت نفت و در نتیجه اقتصاد کشور خواهد بود. حساسیت این امر از آنجا بیشتر نمایان خواهد شد که بدانیم با وجود گذشت بیش از ۱۱۰ سال از تولید نفت در ایران، تنها کمی بیشتر از یک‌سوم ذخایر نفت برداشت شده، از این رو ضروری است که در این حوزه اقدام جهادی شکل بگیرد.
سیاست دولت فعلی توجه به این غفلت چندین ساله است و به نظر می‌رسد که قرار است شاهد اقدامات جدی در این حوزه باشیم تا وعده افزایش ظرفیت تولید نیز محقق شود.
ایسنا