میزان تولید زعفران در ایران و جهان
میزان تولید زعفران در جهان ۲۵۰ تن است. سطح زیر کشت زعفران در ایران حداقل ۶۰هزار هکتار است که سالانه بیش از ۲۰۰ تن زعفران در این اراضی تولید می‌شود. به این ترتیب ایران، بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران در جهان است که تولید بیش از ۶/ ۹۵درصد زعفران جهان را به خود اختصاص داده است. بر این اساس، ایران با تولید سالانه ۲۰۰تن زعفران، اسپانیا ۵ تن، یونان ۱۰ تن، مراکش ۱۰ تن، چین ۱۰ تن، جزایراسپرون روسیه ۵ تن، هندوستان ۱۰ تن از تولیدکنندگان عمده زعفران جهان به شمار می‌آیند.
متوسط برداشت زعفران در هر هکتار حدود ۴ کیلوگرم است که در صورت رعایت اصول بهزراعی می‌توان به افزایش برداشت تا سقف ۱۲کیلوگرم در هر هکتار امیدوار بود. این محصول نسبتا پردرآمد بوده و نیاز آبی آن دو الی سه دوره در سال است.
تولید ۸۰درصد زعفران دنیا در ایران
در این میان، کشت این محصول در مناطق کم آب کشور و مناطقی که نسبتا خشک محسوب می‌شوند، مقرون به‌صرفه به نظر می‌رسد. خراسان و به‌ویژه شهرستان‌های جنوبی آن از جمله تربت حیدریه از مناطقی هستند که در کشت و تولید زعفران مزیت نسبی دارند.
زعفران ایران در گذشته در شهرهای بیرجند، قاین، فیروزکوه، رى، قم، بروجرد، همدان، کرمانشاه، کهکیلویه، شیراز، استهبانات، اصفهان، نهاوند کشت می‌شد، اما در حال حاضر این محصول ارزشمند در شهرهای بیرجند، قاین، تربت حیدریه، فردوس، گناباد، کاشمر، طبس، سرایان، نهبندان، تایباد، تربت جام - استهبانات فارس، گرگان، یزد، اصفهان، کرمان، کرمانشاه، تهران و کرج کاشته می‌شود. به این ترتیب ۸۰درصد زعفران دنیا در ایران تولید می‌شود که ۹۵درصد از این میزان در خراسان جنوبی و رضوی تولید می‌شود.
همچنین شواهد تاریخی نشان می‌دهد که در گذشته زعفران در غالب نقاط ایران به‌ویژه استان‌های مرکزی، اصفهان، فارس، کرمان و خراسان کشت می‌شده است.
کاربردهای زعفران در صنایع مختلف
امروزه زعفران ایران از کیفیت خاصی برخوردار است و این گران‌ترین ادویه جهان کاربردهای فراوانی دارد. زعفران به علت طعم و رنگ و عطر عالی، کاربردهای فراوانی در تولید فرآورده‌های غذایی، دارویی و شیمیایی دارد و با توجه به محدودیت کشت و تولید آن از فرآورده‌های گران‌قیمت به شمار می‌رود.
در صنایع نساجی در گذشته به‌عنوان رنگ برای پارچه‌های گران‌قیمت به‌خصوص ابریشم مورد استفاده بوده است. زعفران در داروسازی و صنایع وابسته به آن نیز استفاده می‌شود. عطر و مزه زعفران خالص تند و کمی متمایل به تلخی است که موجب سهولت در هضم غذا می‌شود. این محصول دارای اسانس‌های محرک است و اعصاب را تحریک می‌کند و اثر تسکین دهنده دارد.
سرانه مصرف زعفران
بر اساس این گزارش، در حال حاضر میزان مصرف سرانه زعفران در ایران 25/ 0 گرم در سال و مصرف کل سرانه بین ۲۵-۱۵ تن است. در این راستا محسن احتشام، دکترای مدیریت بازاریابی معتقد است: با توجه به کاربردهای فراوان زعفران، اگر تبلیغات مناسب جهانی در این زمینه صورت بگیرد و هر نفر فقط 25/ 0 گرم زعفران مانند ایران در سال مصرف کند، جمعیت ۶ میلیاردی جهان متقاضی ۱۵۰۰ تن زعفران خواهد بود. این تقاضا فقط مصرف شخصی است و مصارف دارویی، شیمیایی، غذایی و… بر آمار فوق خواهد افزود.
قاچاق گسترده زعفران از ایران
بر اساس این گزارش، صادرات زعفران ایران طی سال‌های اجرای برنامه اول یعنی طی سال‌های ۱۳۶۸ تا 13۷۲ از رشد مناسبی برخوردار بوده است. در برنامه اول، ایران در مجموع ۱۵۰ تن زعفران به ارزش 666/ 3 میلیارد ریال صادر کرده است.
احتشام در این باره می‌گوید: در حالی که در صورت برنامه‌ریزی دقیق، سالانه به ۳۰۰ میلیون دلار ارزآوری حاصل از صادرات زعفران می‌توان امیدوار بود؛ اما امروزه سالانه ۳۵ تا ۱۰۰ تن زعفران به صورت رسمی و غیررسمی یا قاچاق از ایران خارج می‌شود که صادرات زعفران ایران را به شدت در معرض خطر قرار داده است. به این ترتیب صادرات بدون برنامه و قاچاق گسترده زعفران به بندر دبی در امارات متحده عربی، دبی را به عنوان بورس جهانی زعفران مطرح کرده است.
اسپانیا پیشرو در صادرات زعفران
وی با مقایسه وضعیت صادرات زعفران در ایران و کشورهای دیگر تصریح کرد: در حال حاضر اسپانیا به دلیل دارا بودن نقدینگی مناسب، بازاریابی قوی، تبلیغات گسترده و تشکیلات منسجم، حرف اول را در صادرات زعفران جهان می‌زند. در حالی که زعفران تولیدی اسپانیا بسیار کم یعنی حداکثر در حدود ۵ تن است و در عین حال عطر، رنگ و کیفیت زعفران تولیدی آن به مراتب پایین‌تر از زعفران ایران است؛ اما این کشور با بازاریابی منسجم، داشتن تعاونی زعفران‌کاران و بسته‌بندی مطابق میل متقاضیان، بازار جهانی را با زعفران ایران اما با نام اسپانیا اشغال کرده است.
نقش زعفران در رونق گردشگری
بر اساس این گزارش زعفران همچنین یکی از محصولات کشاورزی مهم در جذب گردشگر در ایران است. این مزارع با ایجاد مناظر زیبا و بدیع پس از ایجاد گل می‌توانند سالانه گردشگران زیادی را به خود جذب کنند.
وجود مزارع زیبای زعفران در زمان گل‌دهی، برداشت گل زعفران در فصل پاییز به مدت دو ماه به صورت روزانه، فرآیند عرضه گل در بازار و سالن‌های گل پاک کنی و حتی در منازل و کارگاه‌های کوچک به صورت سنتی و در کنار همه این موارد چشم‌اندازهای زیبا از محصولات باغی در اکثر مناطق روستایی می‌تواند از عوامل جذب گردشگر در این منطقه باشد.
احتشام در این زمینه می‌گوید: نکته قابل‌توجه این است که به‌دلیل سطح زیر کشت بالا و میزان بالای برداشت گل به صورت روزانه، عمدتا کشاورزان با مشکلاتی همچون تولید گل بالا، کمبود کارگر برای فرآوری و گل پاک کنی روبه‌رو هستند و چون امکان فروش و انتقال گل زعفران به شهرستان‌های اطراف برای بیشتر آنها فراهم نیست، در نتیجه مجبور به فروش گل در بازار یا به دلالان حاضر در روستا می‌شوند و در نتیجه از این طریق سود کمتری عاید کشاورز می‌شود؛ در صورتی که با حضور گردشگران، امکان فروش مستقیم و آسان برای کشاورز، همراه با سود بیشتر فراهم می‌شود.
توسعه گردشگری مزرعه زعفران
در حال حاضر گردشگری مزرعه از شاخه‌‌‌های مهم گردشگری در دنیا و ایران است و توسعه گردشگری مزرعه زعفران یکی از راهکارهای رونق اقتصادی است. در همین راستا خراسان بزرگ با توجه به برخورداری از مزارع زعفران، می‌تواند با فعال شدن این شاخه از گردشگری، در این زمینه موفق عمل کند.
احتشام با تایید این موضوع می‌گوید: دیدار از مزارع زیبای زعفران در هنگام برداشت محصول برای گردشگران می‌تواند بسیار جذاب باشد و امکان فروش مستقیم محصولات به آنها و همچنین بوم‌گردی جذابیت این نوع گردشگری را صدها برابر افزایش می‌دهد.
وی درخصوص راهکار پیشنهادی در این زمینه بیان کرد: به سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان بزرگ، پیشنهاد می‌شود نسبت به برگزاری تورها و جشنواره‌های گردشگری زعفران در فصل پاییز که فصل برداشت محصولات استراتژیک زعفران است و به نوعی بهار گردشگری مزرعه محسوب می‌شود، اقدام کنند تا با استفاده از حضور گردشگران داخلی و خارجی، بتوانند از این فرصت برای تقویت اقتصاد بهره بگیرند.
نقش مهم گردشگری زعفران
احتشام با تاکید بر اینکه گردشگری زعفران می‌تواند نقش مهمی در اقتصاد منطقه داشته باشد و فرصتی ناب برای حضور گردشگران است تا هم با نحوه کشاورزی در منطقه آشنا شوند و هم از این محصول به عنوان سوغات سفر بهره ببرند، یادآورشد: بنابراین پیشنهاد می‌شود در زمان برداشت محصول زعفران، جشنواره‌‌‌هایی با هدف گردشگری مزرعه را برنامه‌ریزی کنند. وی تاکید کرد: همچنین برگزاری تورها و جشنواره‌های گردشگری زعفران می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی در افزایش تبلیغات و اطلاع‌رسانی، توسعه مناطق روستایی و کاهش مهاجرت روستاییان به شهرها داشته باشد.
سرمایه‌گذاری در گردشگری زعفران
این کارشناس مدیریت بازاریابی در عین حال با اشاره به راهکارهای توسعه گردشگری زعفران اظهار کرد: سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، ایجاد اقامتگاه برای گردشگران، سرمایه‌گذاری در تورها، روستاهای زعفران‌خیز، توسط دولت و جذب سرمایه‌گذاران خارجی، تاثیر قابل‌توجهی در توسعه جایگاه گردشگری زعفران در خراسان بزرگ ایفا می‌کند.
همچنین سرمایه‌گذاری در گردشگری زعفران می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی در افزایش تبلیغات و اطلاع‌رسانی، توسعه مناطق روستایی و کاهش مهاجرت روستاییان به شهرها داشته باشد.
وی ادامه داد: امروزه گونه تازه‌‌‌ای از گردشگری کشاورزی به نام «گردشگری زعفران» در شهرهای زعفران خیز استان خراسان مانند تربت‌حیدریه پدید آمده است که نه تنها می‌تواند اقتصاد خراسان بزرگ و مناطقی را که در آنها زعفران کشت می‌شود تحت‌تاثیر قرار دهد، بلکه می‌تواند نقش مهمی هم در رونق اقتصاد کشور ایفا کند.
احتشام در پایان تاکید کرد: گردشگری زعفران با توجه به زیبایی خاص و لوکس بودن محصول، می‌تواند نقش مهمی در اقتصاد یک منطقه و شناساندن محصولات کشاورزی آن ایفا کند. بنابراین لازم است موارد فوق در جهت افزایش گردشگر، جذب منابع ارزی و بهبود وضعیت اقتصادی این مناطق، مورد توجه مسوولان امر قرار گیرد.
دنیای اقتصاد