محمد جلال درباره دادههای به دست آمده از اجرای طرح هوشمندسازی یارانه نان در سال گذشته اظهار داشت: رویکرد دولت در موضوع بهینه‌سازی اختصاص یارانه نان متفاوت از سایر کالاهای اساسی بود. بنابراین طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان در اردیبهشت ماه سال گذشته با رویکرد استقرار کارتخوان‌های هوشمند آغاز شد که از طریق کارتخوان‌های هوشمند فرایند عملکرد نانوایان به صورت یکپارچه و سیستمی در سراسر کشور قابلیت مشاهده پذیری وبرنامه‌ریزی را پیدا کند.
وی ادامه داد: خوشبختانه اجرای این طرح با همکاری خوب نانوایان آغاز شد و دولت هم در سال گذشته دو راهبرد جدی را دنبال می‌کرد؛ اول اینکه قیمت نان آزادسازی نشود و یارانه آن باقی بماند؛ دوم اینکه هیچ‌گونه سهمیه‌بندی نان برای مردم ایجاد نشود. که با این رویکرد در تاریخ اقتصادی کشور تجربه مشابهی نداشتیم چراکه معمولا برای ساماندهی اقلام یارانهای یا سهمیه‌بندی انجام شده یا آزاد سازی قیمت به اجرا رسیده اما طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان هیچ کدام از این دو رویکرد را انتخاب نکرد و با یک الگوی داده محور تلاش کرد از هدر رفت یارانه آرد و نان جلوگیری کند.
تخصیص 120 هزار تومان یارانه نان
مشاور وزیر اقتصاد درباره برآوردهای به دست آمده از میزان انحراف مصرف آرد گفت: در سال 1400 بیش از 120 هزار میلیارد تومان رقم یارانهای بود که دولت برای تامین آرد پرداخت کرد و معادل عملکرد سال 1400 لازم بود تامین کند تا در سال 1401 بتواند نان را همچنان با قیمت مشابه سال 1400 و به صورت یارانهای عرضه کند. در سال گذشته طرح هدفمندی یارانه ارز ترجیحی انجام شد و فاصله قیمت آرد یارانهای و گندم یارانهای نسبت به گندم سایر مصارف از 4 برابر به 16 برابر رسید وطبیعی بود که در این شرایط انگیزه انحراف مصرف آرد گندم یارانهای افزایش پیدا می‌کرد و اگر دولت طرحی را اجرا نمی‌کرد، شاهد شدت یافتن افزایش مصارف گندم یارانهای به شکل انحرافات آرد و گندم می بودیم.
جلال تاکید کرد: در پایان سال 1401 علیرغم اینکه انتظار داشتیم میزان مصرف نسبت به سال 1400 افزایش پیداکند اما خوشبختانه با پیاده سازی فاز اول این طرح، مصرف آرد حدود 4 درصد هم کاهش پیدا کرد.
مشاور وزیر اقتصاد افزود: در مرحله اول طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان، استقرار زیرساخت‌های کارتخوان‌های هوشمند و موضوع شفافیت دادههای عملکردی نانوایان را در دستور کار دولت قرار دادیم و در فاز بعدی که به صورت آزمایشی آذر ماه سال گذشته در استان قزوین اجرا و در انتهای بهمن ماه سال گذشته به تدریج در کل کشور به صورت فراگیر به اجرا رسید، شناورسازی سهمیه آرد نانوایان به انجام رسید.
وی با بیان اینکه مرحله شناورسازی سهمیه آرد نانوایان یا همان تخصیص آرد به نانوایان مبتنی بر عملکرد کارتخوان‌های هوشمند یکی از گام‌های مهم در فاز دوم بود، گفت: گام دیگر در فاز دوم که از 17 بهمن ماه سال گذشته انجام شد این بود که کمک هزینه پرداختی به نانوایان از 15 درصد به 30 درصد افزایش پیدا کرد. این کمک هزینه از شروع فاز اول به دلیل عدم تغییر قیمت نان در سال 1401 به همه نانوایان در سراسر کشور بصورت روزانه پرداخت می‌شد و در شروع فاز دوم، میزان آن از 15 درصد عملکرد روزانه، به 30 درصد افزایش پیدا کرد.
جلال ادامه داد: اتفاق مهمی که در شناورسازی سهمیه آرد نانوایان رقم خورده، اینکه نانوایانی که عملکرد صحیحی دارند یعنی معادل آرد یارانه دریافت شده، فروش نان را به صورت دقیق و منظم و در قالب تراکنش‌های صحیح در کارتخوان هوشمند انجام می‌دهند، آرد یارانهای این نانوایان افزایش پیدا می‌کند و امکان می‌یابند که نان بیشتری تولید کنند.
کاهش تراکنش‌های غیرواقعی
مشاور وزیر اقتصاد گفت: این موضوع افزایش کمک هزینه و اختصاص آرد یارانهای مبتنی بر عملکرد نانوا و افزایش دسترسی به آرد یارانهای مابه ازای عملکرد صحیح، باعث شده که اختصاص آرد یارانهای بابت عدم عملکرد کاهش ساعت فعالیت یا ثبت تراکنش‌های غیر واقعی کاهش پیدا کند و آثار صرفه جویی یا جلوگیری از هدررفت آرد یارانهای در کشور دیده شود. و در این میان سوءاستفاده از خلاءهای درآمدی نانوایان که در سال های گذشته توسط مجموعه‌ای از افراد فرصت طلب و دلالان رقم خورده بود، با یک شیب تدریجی کاهش پیدا کند.
وی درباره مشخص شدن میزان انحرافات مصرف آرد یارانهای با اجرای این طرح، اظهار داشت: هدررفت آرد یارانهای از گذشته وجود داشت. در سال 1401 به دلیل حذف ارز ترجیحی و هدفمند شدن یارانه‌ها، انتظار ما این بود که میزان هدر رفت آرد یارانهای افزایش هم پیدا کند.
خروج 25 درصد یارانه نان از چرخه تولید
جلال ادامه داد: براساس داده‌ها، حداقل 25 درصد یارانه در نظر گرفته شده برای یارانه آرد از چرخه تولید نان خارج می‌شود. البته باید به این نکته توجه شود که تخصیص آرد به نانوایان مبتنی بر سامانه‌ای که وزارت جهاد کشاورزی در اختیار دارد با دقت کیلوگرم ثبت می‌شود یعنی هر بار که نانوایان خرید آرد آنجام می‌دهند، در این سامانه ثبت می‌شود که چه میزان آرد از کدام کارخانه خارج شده و چه میزان آرد توسط کدام نانوایی خریداری شده است.
مشاور وزیر اقتصاد افزود: اما اتفاقی که رقم می‌خورد، این است که یکسری افراد فرصت طلب، واسطه و دلال از خلاء درآمدی یا ضعف درآمدی نانوایان سوء استفاده می‌کردند و در قالب هماهنگی با این نانوایان بخشی از آرد یارانهای را که توسط نانوا خریداری می‌شد را به مصارفی غیر از تولید نان اختصاص می‌دادند.
وی درباره محل استفاده از این انحرافات آرد یارانهای تاکید کرد: برآورد ما این بوده که بیشترین انحراف مصارف خوراک دام وطیور است. پس از آن بیشترین مصرف در سایر مصارف صنعتی که از آرد گندم استفاده می‌کنند، بوده است و محل بعدی استفاده انحرافات که کمترین حجم را داشته، به شکل قاچاق از کشور خارج می‌شد.
دلیل صف‌های طولانی نان در سیستان
جلال درباره مشخصا مشکل استان سیستان و بلوچستان در توزیع نان و ایجاد صف‌های طولانی برای خرید نان بین مردم و اعتراضات مبنی بر اینکه دولت در این استان افزایش جمعیت اتباع خارجی و افغان را در تعیین سهمیه در نظر نگرفته و مشکل قاچاق آرد از این استان مرزی اظهار داشت: اینکه اتباع خارجی در کشورمان جمعیتی بالایی دارند، حرف غلطی نیست اما یکی از اهداف مرحله جدید طرح هم، اختصاص آرد مبتنی برعملکرد یعنی فروش نان توسط نانوایان برای رفع این مساله بوده است. باید توجه داشت در فصول مختلف در استان‌های مختلف ترددهای جمعیتی انجام می‌شود و درایام عید، ایام برداشت محصول، شاهد ترددهای جمعیتی چه اتباع ایرانی و چه اتباع خارجی هستیم.
وی گفت: نکته‌ای که این زیرساخت جدید فراهم کرده این است که شناورسازی اختصاص آرد به نانوایان را محقق کرده و دیگر نگرانی‌هایی از این جنس که سهمیه آرد در استان یا شهری کافی نیست را برطرف می‌کند. در این فرآیند جدید، اختصاص آرد مبتنی بر هر دوره 30 روزه عملکرد نانوا محاسبه و انجام می‌شود و معمولا خرید آرد نانوایان هر10 روز یکبار انجام می‌شود. در این مدت محاسبات سامانه به روز و براساس میزان فروشنان، میزان تخصیص آرد برای دوره بعد تعیین می‌شود.
مشاور وزیر اقتصاد تاکید کرد: با آغاز فاز دوم طرح و شناورسازی سهمیه آرد نانوایان، مبتنی بر گزارش‌هایی‌که از استان‌ها داشتیم صف‌های نامتعارف که دلیل اصلی آن، همان فاصله قیمتی آرد یارانهای با آرد سایر مصارف بود که در نهایت انگیزه برخی نانوایان را به این سمت می‌برد که سهمیه آرد را پس انداز کنند و ساعت تولید نان را کاهش دهند، برطرف شده و با آغاز این طرح از ابتدای اسفند ماه سال گذشته و قبل از ماه مبارک رمضان گزارشات متعددی از استان‌ها دریافت کردیم که صف های نامتعارف از بین رفته‌است.
جلال ادامه داد: مشاهده و رصد سامانه هم نشان می‌دهد که ساعت فعالیت کار نانوایان چیزی حدود 8 تا 10 درصد افزایش پیدا کرده چراکه برای نانوایان واضح بود اگر تولید نان رقم نخورد، اختصاص آرد در دوره آتی اتفاق نخواهند افتاد و این تصور و رویکرد که نانوایان یک میزان آرد ثابتی در اختیار دارند و هر میزان نان تولید کنند این مقدار تغییری نمی‌کند، کنار گذاشته شد.
وی گفت: در استان سیستان و بلوچستان هم مشابه سایر استان‌ها بیشترین انحراف آرد برای مصارف خوراک دام و طیور و پس از آن محل استفاده آرد انحرافی، سایر مصارف و بعد از آن قاچاق است. البته قاعدتا در استان‌های مرزی ممکن است ظرفیت قاچاق بالاتر باشد.
مشاور وزیر تاکید کرد: به طور طبیعی در سال‌های گذشته رشد 2.5 تا 3 درصدی در مصرف آرد داشتیم که معمولا ناشی از رشد جمعیت طبیعی کشور و مهاجران بود و سال گذشته هم انتظار داشتیم که حداقل تا 3 درصد مصرف آرد مابه ازای رشد جمعیت اتباع مصرف آرد نسبت به سال 1400 بیشتر شود. همچنین انتظار افزایش مصارف نان را هم داشتیم و این اتفاقات هم رخ داده و البته انحرافات مصرف آرد هم می‌توانست رقم بخورد اما اتفاق مثبتی که رخ داد این بود که علی رغم تمام این انتظارات، مصارف آرد در پایان 1401 در مقایسه با سال 1400 نه تنها افزایش پیدا نکرد بلکه تا حدود 4 درصد هم کاهش پیدا کرد.
ایلنا