وجود منابع نفتی، قرارگیری در یک منطقه استراتژیک جغرافیایی و دسترسی آسان به بازارهای مصرف از جمله مزیت‌های ایران برای تولید و صادرات فرآورده‌های با ارزش نفتی است. با این حال خام فروشی نفت و بی‌توجهی به ساخت پالایشگاه و پتروپالایشگاه طی سالیان اخیر کشورمان را از عوائد زیادی محروم کرده است. در این بین قانون «حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی» که سال ۹۸ در مجلس شورای اسلامی تصویب شد می‌تواند کمک مؤثری در هموار کردن مسیر توسعه ظرفیت پالایشی در ایران کند. تنفس خوراک مهم‌ترین بند این قانون است که در واقع تسهیلات غیرنقدی است که از جانب صندوق توسعه ملی به پتروپالایشگاه‌ها اعطا می‌شود. یعنی پتروپالایشگاه‌ها پس از بهره‌برداری به مدت یک سال از نفت در مخزن مانده، خوراک دریافت می‌کنند اما بهای آن را نمی‌پردازند، تا جایی که ارزش این خوراک دریافتی با هزینه احداث پتروپالایشگاه برابر شود. پس از آن این تسهیلات در اقساط هشت ساله به صندوق توسعه ملی بازگردانده می‌شود.
افزایش درآمدهای صندوق توسعه ملی با اعطای تنفس خوراک به طرح‌های پتروپالایشی جدید الاحداث
قانون تنفس خوراک با کمک به تأمین مالی احداث پتروپالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها، کشور را از بلای خام‌فروشی نجات می‌دهد و مزایایی از جمله ارزآوری، اشتغال‌زایی‌های مستقیم و غیرمستقیم و همچنین کنترل و هدایت نقدینگی را به همراه دارد. دولت و صندوق توسعه ملی با فروش نفت به قیمت بین‌المللی به پتروپالایشگاه‌های داخلی از یک منبع دائمی درآمد بهره‌مند و عملاً تحریم‌های نفتی نیز خنثی می‌شوند. علاوه بر این در قانون تنفس خوراک صندوق توسعه ملی روشی جدید در اعطای تسهیلات را پیش می‌گیرد و برخلاف گذشته دیگر قرار نیست مبلغی را به طرح‌های پتروپالایشی بپردازد بلکه نفت تحریمی که در مخازن بلااستفاده مانده است را به عنوان تسهیلات غیرنقدی در یک دوره تقریباً یک ساله به واحدهای پتروپالایشی می‌دهد و پس از آن بلافاصله این مبلغ را به صورت وام هشت ساله با بهره چهار درصد دریافت می‌کند. این رویه برخلاف رویه صندوق توسعه ملی در اعطای تسهیلات به سایر پروژه‌های زیرساختی کشور است که مستقیم از منابع صندوق توسعه پول برداشت می‌کنند و ممکن است پس از طی مدتی طولانی به بهره‌برداری نرسند.
محاسبات نشان می‌دهد در یک بازه ۲۰ ساله اعطای تنفس خوراک به حدود یک میلیون بشکه در روز طرح پتروپالایشی باعث افزایش بیش از ۱۲۰ میلیارد دلاری درآمدهای صندوق توسعه ملی می‌شود. این افزایش به این دلیل است نفت خام و میعانات گازی تخصیصی به پتروپالایشگاه‌های جدیدالاحداث در حکم صادرات است و صندوق توسعه ملی سهم ۴۰ درصدی از آن دارد.
تأثیر تنفس خوراک بر اقتصاد واحدهای پتروپالایشی
برخورداری از امتیاز تنفس خوراک تأثیر چشمگیری بر جذابیت و اقتصاد پروژه دارد از جمله این تأثیرات می‌توان به کاهش دوره بازگشت سرمایه اشاره کرد، در واقع این امتیاز می‌تواند بازگشت سرمایه طرح‌ها را از هفت سال به یک سال کاهش دهد. به عبارت دیگر پتروپالایشگاه‌ها از چنان هزینه «سرمایه در گردش» بالایی برخوردارند که تنفس خوراک حدود یکسال برای آنها، موجب بازگشت کل هزینه سرمایه‌گذاری شده در طول دوره ساخت می‌شود و مدت بازگشت سرمایه طرح را از حدود هفت سال به یک سال کاهش می‌دهد. همچنین تنفس خوراک با بازگشت کل سرمایه پروژه در سال اول بهره‌برداری نقش مهمی در بالا بردن حاشیه سود و جذابیت پروژه‌ها دارد به طوری که در یک پتروپالایشگاه ۳۰۰ هزار بشکه‌ای اعمال تنفس خوراک نرخ بازده داخلی را بیش از ۹ درصد ارزی بهبود می‌بخشد. اعطای تنفس خوراک با ایجاد مشوق اقتصادی و تضمین بسیار قوی برای جلب اعتماد سرمایه‌گذاران، زمینه جذب سرمایه برای احداث پتروپالایشگاه‌ها را فراهم کرده و بدین صورت بزرگترین مانع پیش‌روی احداث این واحدها که مربوط به تأمین مالی آنهاست را تا حدی مطلوب برطرف می‌کند.
تعلل صندوق توسعه ملی مانع از اجرای قانونِ مورد تاکید رهبری
روند اجرای قانون پتروپالایشگاه‌ها تا کنون به کندی پیش رفته است. دو طرح میعاناتی پیشگامان سیراف و ستاره سبز سیراف نیز پیشرفت بیش از ۲۰ درصد دارند. طرح مروارید مکران مفید پیشرفت فیزیکی کمتر از ۵ درصد دارد و طرح پتروپالایشگاه شهید سلیمانی نیز از جمله طرح‌های مورد تأکید شرکت ملی پالایش و پخش برای اجرا می‌باشند. اما علی‌رغم روند پیشرفت طرح‌ها و همچنین مزایایی که تنفس خوراک برای صندوق توسعه دارد، شروع به کار رسمی و همچنین مجوز تأمین مالی طرح‌ها معطل مجوز این صندوق مانده است. به‌طوریکه بسیاری از طرح‌های به دلیل عدم صدور این مجوز از سوی صندوق توسعه ملی با موانع و ابهاماتی در جذب سرمایه‌گذار مواجه شده‌اند.
این در حالی است که طبق آئین‌نامه اجرایی، هیأت امنای صندوق توسعه باید تا پایان اسفند ۹۸ در این زمینه تصمیم‌گیری می‌کرد و مقام معظم رهبری تاکنون ۳ مرتبه صریحاً بر اجرای این قانون تاکید کرده‌اند. در مجموع انتظار می‌رود صندوق توسعه ملی اختلاف دیدگاه‌های موجود بر سر مسئله تنفس خوراک را در اسرع وقت برطرف نموده و مسیر را جهت جلب اعتماد سرمایه‌گذاران و بهره‌برداری از طرح‌های ذیل قانون هموار سازد.
مهر