روابط ایران و عربستان در ۴۳ سال اخیر همواره دستخوش فراز و فرود‌هایی بوده است. هر چند به نظر می‌رسد که اگر عمر تشکیل حکومتی به اسم عربستان سعودی کمی بیشتر بود، سابقه این فراز و فرود‌ها بیشتر می‌شد.
پس از پایان جنگ جهانی اول و توافق انگلیس با آل سعود، صحرای جنوبی خلیج فارس به این خاندان سپرده شد. به دلیل شرایط جغرافیایی خاص و کویری بودن این منطقه در آن سال‌ها کمتر کشوری به این صحرای لم‌یزرع علاقه نشان می‌داد، اما کشف نفت معادلات را بر هم زد و خاندان سعودی که دیگر خود را ثروتمند می‌دید به دنبال تأثیر‌گذاری بر معادلات جهانی بود. شاید بتوان گفت اولین بازی رسمی آنها در جنگ اعراب، انگلیس و اسرائیل بود.
حذف عربستان توسط ایران
با شکل‌گیری جنگ اعراب با انگلیس و اسرائیل، عربستان در حمایت از کشور‌های عربی همراه با دیگر امیرنشین‌های خلیج فارس و با این تفکر که غرب برای عبور از زمستان سخت آن سال‌ها نیاز به نفت این کشورها دارد، تصمیم به عدم فروش نفت به اسرائیل و اروپا گرفت. بنابراین با تصور اینکه تمام خواسته‌های آنها پذیرفته خواهد شد، وارد بازی شدند.
به طور کلی به نظر می‌رسد توهم وابستگی اروپا به انرژی خاورمیانه و زمستان سخت در ژنتیک دولت‌های خاورمیانه وجود دارد، اما زمان ثابت کرد که «عبرت‌آموزی از تاریخ» در ژنتیک همه نیست.
ایران که در آن زمان به عنوان مترقی‌ترین کشور آسیا شناخته می‌شد و روابط دوستانه‌ای با غرب داشت، لوله‌های نفت خود را روی غرب باز کرد، اما حاضر نشد به شکل رسمی و مستقیم به اسرائیل نفت صادر کند.
این اتفاق و پس از آن تأسیس اوپک، سیگنال‌هایی برای آل سعود بودند که هیچ وقت نمی‌تواند حاکم خاورمیانه و صاحب شیر نفت شود. همین امر باعث شد که کینه آنها از ایران ریشه بگیرد. پس از انقلاب ۵۷ و قطع روابط ایران با آمریکا و غرب حالا نوبت عربستان بود تا از این وضعیت استفاده کند. این در حالی است که دولت ایران پس از انقلاب به اتحاد با عربستان تمایل داشت تا بدین شکل به تقابل با نظام سرمایه‌داری غرب و استعمار آمریکا بروند.
اما سیر تحولات ثابت کرد که عربستان اصلاً به دنبال چنین روندی نیست و برای ژاندرام شدن در منطقه حتی حاضر است اجازه دهد آمریکا و متحدانش در خاک کشورش پایگاه نظامی تأسیس کنند. اما نفت و موقعیت سوق الجیشی ایران اجازه این جاه‌طلبی سعودی راا نمی‌داد.
به‌ویژه عضویت ایران در اوپک، جایگاه کشور را مستحکم ساخت. اما پس از آغاز تحریم‌های هسته‌ای تحت پوشش سازمان ملل و اتفاقات بعد از آن سبب شد که ایران حتی نتواند در اوپک که خود مؤسس آن بود حرفی برای گفتن داشته باشد و در مقابل عربستان علاوه بر اوپک رئیس در سایه اوپک پلاس هم شده است.
رویکرد جدید عربستان
از آنجا که هیچ وقت در سیاست، تفکر و استراتژی دائمی نیست، این بار عربستان به دنبال بهبود روابط خود با تهران است. محمد بن سلمان ولیعهد جوان و تکنوکرات عربستان سعودی که لقب رهبر اصلاحات خاورمیانه را دارد برنامه‌های عجیب و رویایی برای کشور خود دارد. مطابق این برنامه‌ها عربستان تا سال ۲۰۳۰ نیازی به فروش نفت و گاز ندارد و تبدیل به پیشرفته‌ترین کشور خاورمیانه خواهد شد.
برای رسیدن به این هدف نیاز است که سرمایه‌گذاران خارجی با خیالی راحت در عربستان حضور داشته باشند، اما برخی تحرکات نظامی در منطقه مانع این اتفاق‌ها بود.
از سوی دیگر، چین که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نفت جهان است و بر خلاف رقیب خود آمریکا تولید نفت ندارد به دنبال تأمین امنیت مسیر تأمین نفت خود و همزمان تنوع حضور در بازار‌های دیگر است که یکی از آن کشورها عربستان است.
به طور کلی وقتی دو کشور پس از تیرگی روابط به دنبال احیای ارتباط با یکدیگر هستند به صورت پلکانی جلو می‌روند، اما نحوه انتشار خبر و باز شدن سفارت‌ها و معرفی سفیر، سرعت خارق‌العاده بهبود روابط را نشان می‌داد و همه این‌ها به دلیل روابط دوستانه چین با ایران و تأمین منافع کوتاه‌مدت تهران بوده است.
عربستان دری برای ورود به جهان عرب
محمد لاهوتی، رئیس کنفدارسیون صادرات ایران، با بیان اینکه رابطه با عربستان رابطه با یک کشور نیست گفت: نقش سنتی عربستان در جهان عرب که به نوعی برادر بزرگ‌تر محسوب می‌شود یاعث شده که بهبود رابطه سیاسی و اقتصادی با این کشور، بهبود ارتباط با سایر کشور‌های عربی را به همراه داشته باشد. به هر حال به دلیل فاصله کم ایران با این کشورها هنوز ایران بهترین و ارزان‌ترین تأمین‌کننده محصولات مصرفی به خصوص صنایع غذایی است.
وی ادامه داد: ما می‌توانیم در بخش صنایع غذایی و محصولات معدنی در این بازار حضورقدرمندی داشته باشیم و این یعنی دو میلیارد دلار در سال اول، تا پیش از توافق میزان تبادل تجاری ما با عربستان ۴۱ هزار دلار بود، اما پس از توافق در مدت کوتاهی این عدد به ۱۵ میلیون دلار رسید که تقریباً تمام آن صادرات ایران به عربستان بوده است. این درحالی است که بنا بر آمار سازمان گمرک ۱۴ میلیون و ۷۰۰ هزار دلار کالا از منطقه ویژه اقتصادی شهید رجایی به عربستان ارسال شده است.
شرط سرمایه‌گذاری ۲۰ میلیارد دلاری عربستان در ایران
روزنامه عربستانی رای‌الیوم در گزارشی به بهبود روابط ایران و عربستان و افتتاح سفارت این کشور در تهران پرداخته و به نقل از وزیر دارائی عربستان نوشته است: ایران ظرفیت‌های مناسبی برای سرمایه‌گذاری دارد و اگر بحث حقوقی و تحریم اجازه دهد ما در سال جاری میلادی و سال آینده آماده سرمایه‌گذاری ۲۰ میلیارد دلاری هستیم.
نویسنده این مقاله در ادامه به سرنوشت حوثی‌های یمن اشاره می‌کند و می‌گوید پس از انتشار عکس شمخانی، محمد بن مسعاد و وزیر خاجه چین حملات حوثی‌ها به صفر رسید و سبب شد معامله برد برد برای ایران و عربستان تبدیل به یک شکست و باخت برای حوثی‌ها شود و به احتمال زیاد آخرین سال حکومت یک‌دست حوثی‌ها بر صنعا هست و در بهترین حالت آنها باید ادامه حیات سیاسی خود را در قالب یک حزب ببینند.
رای الیوم به امیدواری تهران به لابی سعودی اشاره می‌کند و می‌افزاید: تهران امید دارد که عربستان بتواند واشنگتن را راضی کند حداقل در حوزه تجارت خود با ایران و کشور‌های عربی تحریم‌ها نقشی نداشته باشند تا حداقل تهران بتواند مدیریت ارز حاصل از صادرات به این کشورها را خود به دست گیرد.
به نظر می‌رسد عربستان و چین برای اجرای مگاپروژه بزرگ‌ترین کشور مبتنی بر تکنولوژی جهان حاضر به راضی نگه داشتن ایران هستند و حتی به دنبال تأمین بخشی از نیازهای خود برای اجرا این پروژه هستند. وجود معادن بسیار و ارزان‌فروشی ایران و توانایی تسویه این مبالغ با ارز خود کشورها یا مواد غذایی و دارو سبب شده که حساب ویژه‌ای روی ایران شود.
تسنیم