یکی از حوزه‌های مهم اقتصادی کشور که همه روزه توجه فعالان اقتصادی و صنعت کشور را به خود جلب می‌کند، معاملات کالا‌های مختلف در بورس کالای ایران است. بستری شفاف و رقابتی که از آغاز به کار نخستین مدل راه اندازی آن در ایران، یعنی بورس فلزات تهران بیش از ۲۰ سال می‌گذرد و رویداد‌های مهم اقتصادی کشور نیز بیانگر آن است که بورس کالا از ملزومات رشد و توسعه تولید و اقتصاد کشور به شمار می‌رود. چراکه سال گذشته ۱۱۸ میلیون تن کالا به ارزش هزار همت در بورس کالا معامله شد که این میزان معادل ۹ درصد از تولید ناخالص داخلی است.
همچنین طبق آمار‌ها سالانه به میزان ۱۷ درصد نقدینگی کشور در بورس کالا در حال گردش بوده و حجم معاملات این بورس معادل ۷۵ درصد حجم تجارت خارجی غیر نفتی کشور است و به این ترتیب نمی‌توان اثرات این بورس در اقتصاد ملی را نادیده گرفت. تجربه بورس‌های کالایی دنیا نیز در کشور‌های مختلف همین موضوع را نشان می‌دهد به طوریکه که بسیاری از کشور‌ها توانسته اند به واسطه بورس‌های کالایی قدرتمند به مرجع قیمت کالاها در سراسر جهان تبدیل شوند.
به دلیل همین اهمیت بورس‌هایی کالایی در اقتصاد، با جواد فلاح؛ مدیر بازار‌های مالی بورس کالای ایران، به گفتگو نشستیم تا تازه‌ترین تحولات این بورس به خصوص توسعه بازار‌های مالی و مشتقه به عنوان دروازه ورود مردم و سرمایه گذاران به مبادلاتی شفاف و رسمی را مورد بررسی قرار دهیم.
به نظر شما مزایای معاملات اوراق سکه نسبت به فیزیک سکه طلا چیست؟ یعنی چرا مردم باید این گزینه را انتخاب کنند؟
اغلب مردم تجربه معاملات فیزیکی سکه را دارند و با چالش‌هایی از جمله بانکی یا غیر بانکی بودن، ریسک‌های مربوط به حمل و جابجایی سکه طلا در بازار، عدم اطلاع و آگاهی از کیفیت و اصالت سکه و لزوم مراجعه حضوری به صرافی یا مراکز معاملاتی سکه و طلا مواجه شدند. مهم‌ترین نکته در خرید و فروش سکه فیزیکی برای مردم از طریق صرافی‌ها، اعلام دو قیمت خرید و فروش است که در حال حاضر در خوش‌بینانه‌ترین حالت اختلاف ۳۰۰ هزار تومانی بین آنها وجود دارد؛ بنابراین معاملات فیزیک سکه به دلیل چالش‌هایی که عنوان شد هزینه معاملاتی بالایی را به مردم تحمیل می‌کند.
کارکرد اصلی بورس کالا و ابزار‌های آن در این نقطه آشکار می‌گردد که هزینه‌های معاملاتی را کاهش داده است. چراکه اوراق بهادار روش معاملاتی قاعده‌مند، ساده، شفاف و به‌روزتری را به سرمایه‌گذار ارایه می‌دهد. در بازار گواهی سپرده سکه طلا در بورس کالای ایران مابه‌ازای هر ۱۰۰ ورقه گواهی سکه طلا که صادر شده است، یک تمام سکه بانکی که مورد ارزیابی قرار گرفته و اصالت آن تایید شده در خزانه بانکی مورد پذیرش بورس، سپرده شده است؛ بنابراین مشتری خریدار علاوه بر اینکه از مراجعه حضوری بی‌نیاز شده و می‌تواند به صورت بر خط خرید کند، در هر لحظه از بازار صرفا با یک نرخ مواجه است و برخلاف بازار سنتی، اختلافی بین قیمت خرید و فروش وجود ندارد. مهم‌تر اینکه مشتری ناچار به حمل سکه نیست و سکه‌ها در محلی امن در خزانه بانک با پوشش بیمه‌ای مناسب نگهداری می‌شوند و صرفا اوراق مبتنی بر آن طی معامله جابجا می‌شوند.
این سکه‌ها توسط کارشناس متخصص این حوزه بررسی شده و اصالت و بانکی بودن آنها محرز شده است. ضمن اینکه بورس با نظارت دوره‌ای خزانه‌ها، کمیت و کیفیت سکه‌ها را کنترل مینماید. معاملات ورقه بهادار از پرداخت مالیات بر درآمد و مالیات بر ارزش افزوده معاف است و در نهایت هر زمان که دارنده اوراق قصد دریافت سکه از خزانه بانک را داشته باشد، می‌تواند با ارایه درخواست و با مراجعه به بانک، سکه را دریافت کند. این ویژگی‌ها و عملکرد شفاف بازار از منظر تعداد خزانه‌ها، ظرفیت آنها، حجم و قیمت معاملات روزانه، نحوه ارتباط با خزانه‌ها را در هیچ یک از بازار‌های سنتی و غیررسمی معاملات طلا نخواهید یافت.
چه اقداماتی باید انجام داد تا مردم به جای خرید فیزیکی سکه اقدام به معامله اوراق سکه کنند؟اگرچه جذابیت‌ها و مزایای بازار گواهی سپرده سکه طلا، گروه بزرگی از مردم را به این بازار جذب کرده است، اما بورس کالای ایران رسالت خود در ایجاد شفافیت و انجام معاملات حوزه طلا به صورت رسمی را مجدانه پیگیری می‌کند. در این زمینه تلاش در جهت انجام برخی اقدامات تکمیلی ادامه دارد و شاید مهم‌ترین نکته در این حوزه تقویت فرهنگ سازی و روشن کردن مزایای این نوع سرمایه‌گذاری برای مردم است.
پرداختن به این مهم نیازمند مشارکت همه نهاد‌های متولی، ذی‌ربط و ذی‌نفع در این بازار از جمله صندوق‌های سرمایه‌گذاری، شرکت‌های سبدگردان، سایر نهاد‌های بازار سرمایه و بانک‌ها است و قطعا هنوز ماموریت بورس کالا در این حوزه ادامه دارد. اقدامات توسعه‌ای که در آینده امکان آنها فراهم خواهد شد از جمله افزایش ساعات معاملات گواهی سپرده سکه طلا، تسویه معاملات در کوتاه‌ترین زمان ممکن، ایجاد سهولت در تحویل دادن و تحویل گرفتن سکه از خزانه‌ها، بهبود روش‌های ارزیابی و اصالت‌سنجی سکه طلا و ... می‌تواند نقش موثری در توسعه این بازار داشته باشد.
علاوه بر این، در راستای تامین تسهیلات برای اشخاص در سایر استان‌ها، پیگیری‌هایی انجام شده است و یکی از برنامه‌های آینده بورس کالا در این حوزه ایجاد خزانه سکه طلا در سایر استان‌ها است تا مزایای این بازار علاوه بر تهران در سایر استان‌ها نیز برای مردم فراهم گردد.
استقبال از اوراق سکه چگونه است؟ آیا نسبت به سال‌های گذشته بیشتر شده است؟
آمار و اطلاعات معاملات حاکی از استقبال اشخاص حقیقی زیادی از بازار اوراق گواهی سکه است به نحوی که به عنوان مثال حجم معاملات گواهی سپرده سکه طلا در اریبهشت ماه سال جاری در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، رشد ۴۰ درصدی داشته است. گرچه بعد از اردیبهشت خوشبختانه با ثبات نرخ ارز و معرفی شمش طلا به عنوان ابزار جایگزین سکه در بورس کالا، حباب سکه تخلیه شده است و به تبع حجم معاملات سکه طلا نیز کاهش داشته است. اما یکی از مسائل این بازار طی سال‌های اخیر، افزایش قیمت سکه طلا متناسب با قیمت جهانی طلا و نرخ ارز بوده است که این امر حداقل سرمایه مورد نیاز برای مشارکت در این بازار را افزایش داده است. از طرفی عدم وجود ابزار‌های متنوع برای معاملات طلا در بازار سنتی سبب هجوم مردم به معاملات سکه و ایجاد حباب قیمتی در آن می‌شود.
بورس کالا به منظور رفع این مسائل و دغدغه مردم، اقدام به راه‌اندازی معاملات شمش طلا با واحد‌های معاملاتی کوچک ۱۰۰ سوتی طلا و نیز توسعه صندوق‌های کالایی پشتوانه طلا کرده است؛ لذا ابزار‌های بورس کالا در حوزه طلا دیگر صرفا محدود به اوراق گواهی سپرده سکه طلا نیست و تنوع ابزار‌های این حوزه سبب شده است مردم گزینه‌های متعددی برای سرمایه‌گذاری در حوزه طلا در قالب یک بازار منسجم پیش رو داشته باشند. راه‌اندازی بازار شمش طلا، سبب تحرک تقاضای صندوق‌های طلا از اوراق سکه به شمش طلا شده است و این امر، عرصه حضور فعال‌تر اشخاص حقیقی و عامه مردم را در این بازار فراهم می‌کند.
آیا ابزار جدیدی برای انواع مصنوعات طلا در دست دارید؟
راهبرد اصلی بورس کالا ایجاد تنوع در ابزار‌ها و دارایی‌های پایه اوراق بهادار برای تسهیل سرمایه‌گذاری عامه مردم است. به این منظور همانطور که ذکر شد معاملات گواهی سپرده شمش طلا در اواخر سال گذشته راه‌اندازی شد و بیش از ۳ تن شمش طلای یک کیلوگرمی نزدیک به ۲۴ عیار در خزانه شمش طلای بورس، سپرده شده است. خوشبختانه با مشارکت بالای مردم حجم معاملات این گواهی از نظر وزنی از یک تن شمش طلا عبور کرد و تاکنون بیش از ۱۱۵۵ کیلوگرم شمش طلا با بیش از ۲۱ هزار قرارداد معامله شده است. این بازار به مردم کمک کرد تا در حجم دلخواه خود با خرید حداقل یک دهم گرم یا ۱۰۰ سوت طلا یعنی با سرمایه حدود ۳۰۰ هزار تومان در اوراق گواهی سپرده شمش سرمایه‌گذاری کنند.
پیش‌تر هم عنوان شد که پشتوانه هر ورقه گواهی سپرده، کالا در انبار پذیرش شده‌ی بورس وجود دارد و هر شخصی نصاب تحویل را رعایت کند می‌تواند شمش طلا را نیز از خزانه تحویل بگیرد. در این حوزه تاکنون ۱۲ کیلوگرم (۱۲ عدد) شمش به خریداران تحویل داده شده است.
در این میان تولیدکنندگان شمش طلا که سال گذشته با چالش محصولات خود را بفروش می‌رساندند امسال در بازار رقابتی شمش را به فروش می‌رسانند به نحوی که توانسته‌اند ظرف چهار ماه به اندازه فروش کل سال قبل خود شمش طلا در بازار بفروشند.
علاوه بر دو تولیدکننده شمش طلای دولتی، سایر شرکت‌های خصوصی داخلی نیز در انبار‌ها پذیرش شده‌اند. علاوه بر خزانه بانک ملت، در حال پذیرش دو بانک دیگر نیز هستیم. با همت همکاران بنده در بورس کالا زیرساخت‌های این بازار به سرعت در حال گسترش است. معافیت مالیاتی معاملات این اوراق از دیگر جذابیت‌های آن برای سرمایه‌گذاران این حوزه است.
تلاش‌های صورت‌گرفته جهت ایجاد این بستر معاملاتی در سمت عرضه نیز جذابیت‌هایی داشته است. بسیاری از واردکنندگان شمش طلا و یا کسانی که ذخایر شمش طلا در اختیار دارند به ویژه از بخش خصوصی، متقاضی عرضه و فروش طلا در این بازار هستند. این امر انگیزه بورس کالا جهت تلاش بیشتر را افزایش می‌دهد و نشان دهنده این است که مسیر صحیحی در پیش گرفته شده است.
آیا می‌توان از اوراق طلا برای دریافت تسهیلات از بانک استفاده کرد؟
بله. شاید بتوان گفت این موضوع جذاب‌ترین کارکرد اوراق گواهی سپرده طلا است و این امکان برای اوراق گواهی سپرده همانند سایر اوراق بهادار وجود دارد و ظرفیت آن در دستورالعمل مربوط به این ابزار دیده شده است. در صورت موافقت بانک‌ها جهت توثیق این اوراق و اعطای تسهیلات معادل درصدی از ارزش این اوراق، دارندگان اوراق می‌توانند با سپری کردن فرآیند‌های مربوطه، اوراق را به ذی‌نفعی بانک توثیق نمایند و تسهیلات ذکر شده را از بانک دریافت کنند.
باید توجه داشت این اوراق به دلیل نقدشوندگی بالا و نیز اطمینان از وجود کالای پشتوانه آن در انبار پذیرش‌شده‌ی بورس کالا، یکی از مطمئن‌ترین و نقدشونده‌ترین وثایق برای بانک‌ها محسوب شوند. چراکه در دستورالعمل، ظرفیت فروش اوراق توسط وثیقه‌گیر در صورت عدم ایفای تعهدات وثیقه‌گذار، دیده شده است و تشریفات پیچیده نقدکردن سایر وثایق و تضامین را برای بانک یا وثیقه‌گیر ندارد؛ بنابراین با ایجاد ظرفیت و ضوابط مورد نیاز در بانک‌های متقاضی، این موضوع نیز قابل انجام است. شایان ذکر است که چند بانک ضوابط داخلی خود برای عملیاتی کردن این موضوع را انجام داده‌اند و با تکمیل زیرساخت‌های فنی، این مهم نیز دست یافتنی است.
برنامه بورس کالا برای معامله بیشتر کالاها در بورس کالا چیست و چه کالا‌هایی در دستور کار دارید تا وارد بورس کالا کنید؟
بورس کالای ایران طی سال‌های اخیر زنجیره عرضه بسیاری از کالا‌های صنایع بالادستی و میان‌دستی را تکمیل کرده است و در حال حاضر بازار فیزیکی بورس کالا، بستر شکل‌دهی به بخش بسیار بزرگی از معاملات محصولات صنایع اصلی کشور است. با توجه به این موضوع، اولویت برنامه‌های آتی بورس کالا در حال حاضر در حوزه ابزار‌های مالی، گسترش دامنه دارایی‌های پایه این ابزار‌ها و همچنین ایجاد زیرساخت‌های لازم جهت توسعه تجارت بین‌الملل است.
در حوزه ابزار‌های مالی یکی از برنامه‌های پیش رو، راه‌اندازی صندوق‌های کالایی مبتنی بر مصالح ساختمانی است، تا فعالان بازار مسکن با بهره‌گیری از این ابزار بتوانند ریسک نوسانات قیمتی مصالح را در بازه زمانی اجرای پروژه پوشش دهند.
توسعه دارایی‌های پایه قرارداد‌های آتی و اختیارمعامله نیز که بخش اصلی معاملات بورس‌های کالایی دنیا را تشکیل می‌دهند، در حال حاضر در دستور کار قرار دارد. با توسعه معاملات این دو ابزار استاندارد جهانی، بورس کالا می‌تواند در حوزه بسیاری از کالا‌های صنعتی به مرجع قیمتی منطقه تبدیل شود. همچنین در حوزه توسعه تجارت بین‌الملل، بورس کالا در حال انجام مذاکرات با کشور‌های منطقه است تا بتواند حضور کالا‌های اساسی را در قالب سازوکار‌های جدید در رینگ بین‌الملل فعال کرده و گام موثری در راستای تسهیل تجارت خارجی کشور بردارد.
در نهایت، یکی از برنامه‌های مهم بورس کالا انتشار اوراق سلف ارزی است که باید زیرساخت‌های مربوطه ایجاد شود. امیدوارم این ابزار‌ها بتواند موجب مشارکت بیشتر مردم در بازار سرمایه و همچنین اعتمادسازی میان بازیگران اقتصادی شود.
ایبنا