معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران در گزارشی تحت عنوان «نگاهی به مسئله ناترازی گاز؛ چالش‌ها و پیشنهادات» به این موضوع اشاره کرده که گسترش روزافزون شبکه توزیع گاز طبیعی در کشور و همچنین توسعه صنایع مختلف، باعث رشد و توسعه اقتصادی و افزایش رفاه اجتماعی شده است؛ اما افزایش مصرف گاز طبیعی در کشور بدون افزایش ظرفیت تولید این فرآورده با ارزش، معضلات بی شماری از قبیل تعطیلی کارخانه‌ها و صنایع مصرف کننده گاز در فصول اوج مصرف را به دنبال داشته که تأثیر مستقیمی بر اقتصاد کشور دارد.
بنابراین گزارش حاضر به وضعیت تولید گاز طبیعی و مصرف آن در ایران و مقایسه آن با جهان پرداخته و سپس بررسی چالش‌های ناشی از ناترازی گاز و ارائه راهکارهایی در این زمینه پرداخته است.
بر اساس این گزارش ایران به لحاظ تولید گاز طبیعی با تولید ۲۵۶.۷ میلیارد مترمکعب که معادل ۶.۴ درصد کل تولید گاز طبیعی جهان در سال ۲۰۲۱ است، به عنوان سومین تولیدکننده بزرگ گاز جهان در این سال شناخته شده است.
بر این اساس آمریکا با تولید ۹۳۴.۲ میلیارد مترمکعب و سهم ۲۳.۱ درصدی از کل تولید جهانی، بزرگترین تولیدکننده گاز طبیعی، روسیه با تولید ۷۰۱.۷ میلیارد مترمکعب و سهم ۱۷.۴ درصدی از تولید گاز جهان، دومین تولیدکننده گاز طبیعی و چین با تولید ۲۰۹.۲ میلیارد متر مکعب و سهم ۵.۲ درصدی از تولید گاز جهان، چهارمین تولیدکننده گاز طبیعی است.
جزئیات مصرف گاز در ایران
ایران به لحاظ مصرف گاز طبیعی با مصرف ۲۴۱.۱ میلیارد مترمکعب که معادل ۶ درصد کل مصرف گاز طبیعی جهان در سال ۲۰۲۱ است، به عنوان چهارمین مصرف‌کننده بزرگ گاز جهان در این سال شناخته شده است. تنها سه کشور آمریکا با مصرف ۲۰.۵ درصد کل گاز مصرفی جهان، روسیه با ۱۱.۸ درصد و چین با ۹.۴ درصد، مصرف گاز بیشتری نسبت به ایران در سال ۲۰۲۱ داشته‌اند که وسعت و جمعیت هر کدام از آنها چند برابر ایران است. همچنین مصرف گاز طبیعی در ایران، حدوداً معادل نصف کل مصرف گاز طبیعی در قاره اروپا است.
مصرف گاز در سال ۱۴۰۱ به حدود ۲۴۲ میلیارد متر مکعب رسیده، معادل مصرف روزانه ۶۶۳ میلیون متر مکعب بوده است. مصرف این سوخت در سال ۱۴۰۱ رشد ۱.۵ درصدی معادل سه میلیارد متر مکعب داشته است.
بخش مهمی، معادل ۵۰ درصد از مصرف گاز مربوط به بخش خانگی و تجاری و بعد ۲۹ درصد مربوط نیروگاه‌ها است. صنایع نیز سهم ۲۰ درصدی از مصرف گاز در سال ۱۴۰۱ را به خود اختصاص داده اند. از مجموع مقدار گاز مصرف شده در کشور در سال ۱۴۰۱ حدود ۱۲۳ میلیارد متر مکعب مربوط به بخش خانگی و تجاری بوده است. ۴۸ میلیارد متر مکعب میزان مصرف گاز صنایع بوده و ۷۱ میلیارد مترمکعب گاز به نیروگاه‌ها تخصیص یافته است.
سهم ۵۰ درصدی گاز طبیعی در سبد مصرف نهایی انرژی
از طرف دیگر بر اساس آمارهای جهانی سهم گاز طبیعی از سبد انرژی در ایران بیش از ۵۰ درصد است. این در حالی است که ایالات متحده که اولین تولیدکننده گاز طبیعی در جهان است و بیش از ۲۳ درصد از کل تولید گاز جهان را در اختیار دارد، گاز تنها ۲۴ درصد از سبد انرژی آن را تشکیل داده است. این نسبت برای ترکیه و روسیه نیز به ترتیب ۲۴ و ۳۶ درصد است. با توجه به این موضوع توسعه هرچه بیشتر از انرژی‌های تجدیدپذیر و متنوع سازی سبد انرژی مصرفی در ایران بیش از پیش ضرورت می‌یابد.
برای مثال در این گزارش نیز به نقش کلیدی گاز در تولید برق اشاره شده که بر اساس آن امروزه بیش از ۸۰ درصد از تولید برق کشور وابسته به گاز است. در واقع به غیر از نیروگاه‌های برق آبی و تجدیدپذیر، سوخت سایر نیروگاه‌های تولید کننده برق، ۸۰ درصد به گاز وابسته است و بیش از ۱۰۱ نیروگاه که از گاز طبیعی استفاده می‌کنند، برق تمامی صنایع را تأمین می‌کنند.
در تأمین سوخت صنایع نیز نقش کلیدی دارد؛ به طوری‌که در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد صنایع و نیروگاه‌ها وابسته به گاز هستند و بیش از ۳۰ هزار واحد صنعتی بزرگ و مهم کشور که ۹۰ درصد محصولات کشور را تولید می‌کنند، از گاز استفاده می‌کنند.
نقش کلیدی گاز در تأمین انرژی بخش خانگی نیز در آمارها مشخص است؛ به‌طوری‌که بر اساس آمار منتشر شده از سوی شرکت ملی گاز تا پایان شهریور سال ۱۴۰۲، ۲۷.۵ میلیون مشترک شهری و روستایی در کل کشور دارای انشعاب گاز بوده و ۵۷۰۰ روستا ۴۳ شهر به شبکه گازرسانی متصل شده‌اند.
پیش‌بینی کسری گاز تا سال ۱۴۲۰
طبق سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی تهیه شده در شورای عالی انرژی کشور با فرض رشد اقتصادی متوسط ۵.۶ درصدی و نرخ رشد ۱.۱ درصدی جمعیت، با توجه به روند فعلی عرضه و تقاضای گاز طبیعی در سال ١٤٠٤ با ۱۵.۲ میلیون مترمکعب کسری گاز در روز مواجه خواهیم بود. به همین ترتیب به میزان ناترازی گاز برای سال ۱۴۲۰ حدود ۱۱۱ میلیون متر مکعب در روز تخمین زده شده است.
البته این پیش بینی با فرض مواردی همچون اجرای موفق برچسب انرژی ساختمان، پیاده سازی و استقرار سیستم مدیریت انرژی در صنایع انرژی‌بر، اجرای کامل مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان و همچنین سرمایه گذاری لازم حداقل به میزان ۵۰ میلیارد دلار برای رسیدن به اهداف تولید گاز تدوین شده است.
مهر