بازار سرمایه در سه سال اخیر تحولات و روزهای متفاوتی را تجربه کرد و فعالیت مجید عشقی به عنوان رئیس سازمان بورس مدت کوتاهی پس از آغاز دولت سیزدهم شروع شد. وی از مهرماه سال ۱۴۰۰ تا شهریور ماه سال جاری به مدت ۳۱ ماه ریاست سازمان بورس را برعهده داشت. عشقی در فروردین ماه سال جاری (۱۴۰۳) از سوی شورای عالی بورس برای یک مدت ۲.۵ ساله دیگر در سمت خود ابقاء شد.
پس از انتشار نامه سازمان بازرسی کل کشور (مورخ ۱۰ شهریور ماه سال جاری) خطاب به عبدالناصر همتی - وزیر امور اقتصادی و دارایی - در رابطه با دریافت وام میلیاردی از سوی رئیس و برخی از اعضای هیأت مدیره سازمان بورس، واکنش‌های دولتی و رسانه‌ای به موضوع دریافت وام بالا کرد و در نهایت مجید عشقی - رئیس (سابق) سازمان بورس در روز ۱۷ شهریور ماه سال جاری، استعفای خود را به شورای عالی بورس ارائه داد و شورای عالی بورس در همان روز با تشکیل یک جلسه فوق العاده با استعفای مجید عشقی موافقت کرد.
تصمیمات و تحولاتی در این دوره رقم خورد که برخی از آنها ریشه داخلی (مدیریتی) و برخی دیگر ریشه خارجی داشتند و مجموع این تصمیمات داخلی و تحولات خارجی وضعیت امروز بازار سرمایه را نشان می‌دهد.
به صورت خلاصه، تصمیماتی از جمله کاهش نرخ خوراک پتروشیمی‌ها و سیمانی‌ها، تزریق منابع جدید به بازار سرمایه از طریق صندوق‌های حمایتی و حاکمیتی، افتتاح تالار برق سبز، توسعه صندوق‌های سرمایه‌گذاری و افزوده شدن آن به سبد سهام سرمایه‌گذاران، رایزنی با بانک مرکزی برای نزدیک شدن نرخ ارز نیما به بازار آزاد، را می‌توان به عنوان برخی اقدامات صورت گرفته در سه سال اخیر در بازار بورس دانست که در ادامه به مرور برخی از این اتفاقات و تحولات میپردازیم.
جنجال بر سر نرخ خوراک پتروشیمی‌ها: یکی از چالشی‌ترین مسائل که پیامدهای زیادی را برای بازار سرمایه به همراه داشت، موضوع اصلاح قیمت‌گذای نرخ خوراک پتروشیمی‌ها، پالایشگاه‌ها و سیمانی‌ها از سوی دولت و وزارت نفت بود.
امسال هیأت دولت در مصوبه‌ای نرخ خوراک گاز پتروشیمی‌ها، پالایشگاه‌ها و تعرفه گاز این شرکت‌ها به اضافه شرکت‌های فولادی و سیمانی را تعدیل کرد و تغییر داد. در این میان وزارت نفت به علت منافع دولتی از این مصوبه حمایت جدی کرد. در صورت تصویب نهایی این مصوبه بسیاری از شرکت‌ها بورسی که مصرف کننده این خوراک بودند با کاهش سود چشم‌گیری روبرو می‌شدند. متعاقب آن مجلس شورای اسلامی با این مصوبه مخالفت کرد و در نهایت دیوان عدالت اداری رای بر غیر قانونی بودن این مصوبه داد و نرخ خوراک به قیمت پایه بازگشت.
طراحی و راه اندازی صندوق‌های جدید سرمایه گذاری غیر مستقیم: در سه سال اخیر، سازمان بورس بورس و ارواق بهادار با هدف تنوع بخشی به سبد سهام و کاهش ریسک پذیری سرمایه گذاری برخی از سهامداران، اقدام به راه اندازی و اضافه کرد صندوق‌های سرمایه گذاری غیر مستقیم، از جمله صندوق املاک و مستغالت کشور، صندوق بازنشستگی تکمیلی، صندوق سرامیه گذاری بخشی، صندوق تضمین اصل سرمایه، در بازار سرمایه کرد.
راه‌اندازی سامانه‌های جدید: راه‌اندازی سامانه توثیق الکترونیکی سهام، الکترونیکی شدن گواهی صدور حق تقدم، سامانه یکپارچه صدور مجوز نهادهای مالی، الکترونیکی شدن صدور مجوز تمکن مالی و سامانه دسترسی به آمار لحظه‌ای تراکنش‌ها از اقداماتی بود که در سه سال گذشته با هدف توسعه بستر فناوری و ایجاد شفافیت در بازار سرمایه محقق شد.
راه اندازی قراردادهای آتی و اختیار معامله نفت خام و میعانات گازی در بورس انرژی: معاملات قـرارداد آتـی معامله نفت خام و میعانات گازی در بـورس انـرژی از اسـفند ماه ۱۴۰۰ با قـرارداد آتـی متانـول و نفت سـبک و با هدف ایجاد مرجعیت و شاخص قیمت نفت راه انـدازی شـد.
راه اندازی تالار برق سبز: تالار برق سبز از اقدامت صورت گرفته در بازار سرمایه بود که در خرداد ماه ۱۴۰۲ با هدف جلوگیری از قطعی برق خط تولید تولیدکنندگان صنعتی راه اندازی شد.
اوراق سلف سکه در بورس کالا: در آبان ۱۴۰۱ بانک مرکزی با هدف کنترل بازار سکه، اقدام به عرضه ۱۰۰ هزار سکه (۱۰ میلیون اوراق) اوراق سلف موازی با سررسید شش ماهه و امکان تحویل و تسویه نقدی با قیمیت میانگین موزون در بورس کالای ایران کرد.
راه‌اندازی تابلو گواهی صرفه‌جویی انرژی در بورس انرژی: در تیر ماه ۱۴۰۳، تابلو گواهی صرفه‌جویی انرژی در بورس انرژی راه اندازی شد که بر اساس آن سرمایه‌گذاران در پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی و صرفه‌جویی گاز در کشور این امکان را پیدا می‌کنند تا میزان صرفه‌جویی حاصل شده را برای یک دوره معین در اختیار داشته باشند و با عرضه آن در تابلو گواهی صرفه‌جویی انرژی بازار اوراق بهادار بورس انرژی، از درآمد حاصل از آن منتفع شوند.
افزایش دامنه نوسان: در سال ۱۴۰۱ در دو مرحله سقف دامنه نوسان از مثبت و منفی ۵ درصد به ۷ درصد رسید تا عــلاوه بــر افزایــش نقدشــوندگی ابزار، امکان نوسان ۱۴ درصـدی قیمـت سـهام در یـک روز بـرای نـمادهای بورسی تعیین شـده میسـر شـود.
پیگیری کاهش مالیات برای شرکت‌های بورسی: در راستای حمایت از زنجیره تولید شرکت‌های تولیدکننده بورسی و با هدف کاهش احتمال عدم شفافیت در صورت های مالی ناشران، سازمان بورس پیگیر کاهش مالیات شرکت‌های بورسی شد و متعاقب آن مالیات شرکت‌های تولیدی در سال ۱۴۰۱ از ۲۵ به ۲۰ درصد و در سال ۱۴۰۲ از ۲۵ به ۱۸ درصد کاهش یافت.
راه اندازی پایگاه قوانین و مقررات بازار سرمایه: در سال ۱۴۰۲ پایگاه جدید قوانین و مقررات بازار سرمایه با هدف انتشار مقررات جدید جهت استفاده و نظارت عمومی راه اندازی شد.
افتتاح شعب تخصصی شورای حل اختلاف ویژه بازار سرمایه: شعب تخصصی شورای حل اختلاف ویژه بازار سرمایه با همکاری قوه قضائیه در تیر ماه ۱۴۰۲ در محل سازمان بورس و اوراق بهادار راه اندازی شد تا امکان تشخیص سریع اتهام و ارتکاب جرائم فراهم شود.
پرداخت منظم سود سهام عدالت: با فراهم شدن زیرساخت های لازم و از سال ۱۴۰۰، سود شرکت‌های سهام عدالت با فاصله کوتاهی از برگزاری مجامع و در دو مرحله در ماه های آذر و اسفند به حساب سهامداران عدالت واریز می‌شود. علاوه بر این سود شرکت‌های غیر بورسی سهام عدالت در این دوره، دریافت و به حساب صاحبان سهام عدالت واریز شد.
راه اندازی سامانه متوفیان سهام عدالت: سامانه میراث در سال ۱۴۰۲ برای وراث متوفیان سهام عدالت راه‌اندازی شد تا انتظار ۱۸ ساله وراث برای تقسیم دارایی متوفیان به پایان برسد. در این فرآیند که به صورت کاملا رایگان و با مشارکت ۶۰۰۰ شعبه از بانک‌های منتخب و دفاتر شرکت‌های کارگزاری در سراسر کشور انجام می‌شود، بیش از ۳۶۰ هزار پرونده در سال ۱۴۰۲ در سامانه میراث تشکیل شد.
ریزش‌های بازار سهام و ورود صندوق تثبیت و صندوق توسعه ملی برای حمایت از بازار سرمایه: امسال وقایع بسیاری از جمله حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در سوریه، پاسخ موشکلی ایران به حمله تروریستی اسرائیل، سقوط پرواز رئیس جمهور شهید، ترور اسماعیل هنیه و برخی دیگر از وقایع رخ داد که جو روانی و شرایط بازار سهام را به شدت تحت تاثیر قرار داد.
با پیگیری‌های سازمان بوری و ورود وزارت اقتصاد و بانک مرکزی، هیات عالی بانک مرکزی، حمایت بانک‌ها از بازار سرمایه را تا سقف ۱۰ هزار میلیارد تومان تصویب کرد. همچنین صندوق توسعه بازار سرمایه با هدف جبران زیان سهامداران در التهابات اخیر بازر سرمایه در مرداد ماه امسال، تصمیم به انتشار ۵ همت اوراق تبعی برای تامین مالی و از نوع بیمه سهام گرفت.
سقوط بورس در اردیبهشت ۱۴۰۲: در ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۲ شاخص کل بورس بیش از ۹۰ هزار واحد نزول کرد و فردای آن در روز ۱۸ اردیبهشت شاخص کل با ۱۲۵ هزار و ۷۶۱ واحد کاهش به محدوده دو میلیون و ۳۰۰ هزار واحد رسید که نشان از سقوط بین از ۱۰ درصدی شاخص کل در این دو روز داشت و این روند با شدت کمتری در روزهای بعد نیز تداوم یافت.
با این حال سقوط و ریزش سهام بورس در اردیبهشت ۱۴۰۲ و همچنین سکوت سازمان بورس در رابطه با اسامی افراد مداخله‌گر در این ریزش، یکی از شبه‌های بزرگ برجای مانده در سه سال اخیر است. در سال ۱۴۰۲ نزدیک به ۹۰ هزار میلیارد تومان سرمایه حقیقی از بورس خارج شد که نشان از کاهش اطمینان سهامداران نسبت به بازار سرمایه در این سال دارد.
ایسنا