طرح هوشمندسازی واحدهای خبازی از خرداد ۱۴۰۱ کلیدخورد، اما اجرای این طرح هم‌نتوانست در کاهش ضایعات و فساد در حوزه آرد و نان تاثیرگذار باشد چراکه بنابر رصدهای صورت گرفته شاهد عرضه نان با قیمت های مختلف در واحدهای خبازی، محاسبه نایلون به جای تعداد نان و عرضه نان با قیمت‌های بالاتر به بهانه کنجد و ... در نهایت ثبت قیمت بالاتر به جای تعداد نان هستیم که بسیاری از کارشناسان اذعان می‌کنند که اجرای این طرح و دستگاه‌های کارتخوان در واحدهای خبازی، تخلفات این حوزه را قانون‌مند کرده است چراکه نانوایان با ثبت تعداد فروش نان، سهمیه بیشتری هم دریافت می‌کنند.
براساس اعلام مرکز پژوهش‌های غلات ۱۵ تا ۲۰ درصد ضایعات آرد داریم که علل گوناگونی دارد، درحالیکه با آزادسازی قیمت و پرداخت یارانه به حساب مردم، رقابت در بین واحدهای خبازی ایجاد می‌شود و در مقابل جلوی بسیاری از رانت و فسادها گرفته می‌شود. کما اینکه طی سال‌های ۸۹، ۹۰ و ۹۱ تجربه آزادسازی قیمت را داشتیم که با آزادسازی ۲.۵ میلیون تن گندم صرفه جویی شد که رقم قابل توجهی است.
بسیاری از کارشناسان حوزه آرد و نان براین باورند که با آزادسازی قیمت و پرداخت مابه التفاوت قیمت گندم آزاد و دولتی به مردم، ضایعات نان کاهش می‌یابد، اما در شرایطی که قیمت گندم ۱۷ هزار و ۵۰۰ تومان است و با قیمت ۶۶۵ و ۹۰۰ تومان در اختیار واحدهای نانوایی قرار می‌گیرد یا قیمت سبوس بالاتر است، بدیهی است که هدررفت وجود دارد که این امر موجب شده تا میزان ضایعات ما نسبت به دیگر کشورها بالاتر باشد.
در این راستا سید عباس پرهیزگاری مدیرکل دفتر مطالعات بخش عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی گفته بود: اکنون بیشتر منابع بودجه در قالب ارز ترجیحی و بخش اعظم اعتبارات گندم در قالب خرید نان است به طوری که بیش از ۲۰۰ همت یارانه در قالب خرید نان انجام می‌شود و از طرفی به سبب ظرفیت محدود بودجه، اولویت بندی بیشتر به سمت مصرف‌کننده می‌آید.
به گفته پرهیزگاری، در حوزه یارانه نان هیچ تفاوتی بین انواع گندم قائل نشدیم، درحالیکه باید تلاش کنیم تا آرد کمتری مصرف شود.
پرداخت یارانه ماهانه ۱۸۰ هزارتومان به حساب افراد راهکار آزادسازی نرخ نان
محمدرضا مرتضوی رئیس انجمن صنفی آردسازان گفت: براساس اعلام سازمان برنامه و بودجه اجرای طرح هوشمندسازی واحدهای خبازی ۲۵ همت هزینه داشته، درحالیکه نتیجه ای در بر نداشته است و کماکان شاهدیم که هرکیلو نان با قیمت های مختلف از ۶ تا ۲۰ هزارتومان در سطح تهران عرضه می شود.
به گفته او، وقتی ۴۰۰ کیلو سهمیه به واحد نانوایی داده می‌شود، از این رو اگر قرار باشد این میزان سهمیه را بپزد، دخل واحد نانوایی جوابگوی هزینه اجاره یا کارگری نیست که همین امر باعث شده نانوایان با نرخ‌های مختلفی نان را عرضه کنند.
مرتضوی ادامه داد: زمانی که حقوق کارگر و کارمند نصف تورم افزایش می‌یابد و از آن طرف می‌خواهند نان یارانه ای بدهند، درحالی که با افزایش حقوق کارمندان و کارگران مطابق با تورم نیازی به پرداخت یارانه نیست. از طرفی بنابر آمارهای اعلامی در روز هر ایرانی ۳۰۰ گرم سهمیه نان دارد که مابه‌التفاوت ماهانه آن ۱۸۰ هزارتومان تفاوت است که باید مستقیم این یارانه را به افراد دهند و با آزادسازی نان جلوی تخلفات را بگیرند.
رئیس انجمن صنفی آردسازان با بیان اینکه پرداخت یارانه به واحدهای نانوایی راهکار جلوگیری از رانت و فساد در واحدهای نانوایی نیست، گفت:علی‌رغم آنکه بیش از ۲۰۰ همت یارانه به بخش نان داده می‌شود، اما نان با قیمت‌های مختلفی بدست مردم می‌رسد که در نتیجه مردم و نانوایان از این وضع ناراضی هستند، از این رو پرداخت یارانه مستقیم به خانوارها و آزادسازی تنها راهکار جلوگیری از رانت و فساد، کاهش مصرف گندم در واحدهای خبازی و ارتقای کیفیت محسوب می‌شود.
او با تاکید بر این موضوع که یارانه بخش نان مستقیم به مردم باید پرداخت شود، تصریح کرد: برای حل مشکلات حوزه آرد و نان، یارانه در بخش نان باید به مردم داده شود و از همان ابتدا اجرای هوشمندسازی در بهبود کیفیت آرد و نان اثری نگذاشته است و به رغم‌مخالفت های فراوان این امر اجرا شد.
براساس آمارهای اعلامی کارشناسان حوزه آرد و نان در حال حاضر ۹۰ هزار واحد نانوایی مشغول فعالیت هستند که با آزادسازی نرخ آرد و نان احتمال حذف و خروج تعدادی از این واحدها به سبب عدم رقابت از گردونه تولید وجود دارد، اما می تواند با صرفه جویی یارانه در این بخش جلوی بسیاری از رانت و فسادها همچون فروش نان خشک به علت بالاتر بودن قیمت و عرضه آرد در بازار سیاه و خروج آن از کشور را بگیرد.
صرفه جویی حداقل یک میلیون تنی گندم در واحدهای خبازی با آزادسازی نرخ نان
سرانه مصرف نان در کشور در حدود ۱۹۴ کیلوگرم در سال است یعنی هر فرد ایرانی حدود ۱۹۴ کیلوگرم نان مصرف می‌کند و براین اساس از نظر میزان مصرف در سطح جهان رتبه هفتم کشور‌های پرمصرف نان قرار داریم و البته نسبت به متوسط جهانی هم خیلی بالاست به طوریکه حدود دو سه برابر بیشتر از متوسط جهانی، نان در کشور ما مصرف می شود.
در ادامه عطااللّه هاشمی رئیس بنیاد ملی گندمکاران گفت: دولت و حاکمیت در جاهایی که حمایت و یارانه کارایی دارد کوتاهی می کنند، اما در خصوص برخی یارانه ها مثل یارانه نان که نتیجه ای در بر ندارد، پرداخت می‌کند.
به گفته او، با توجه به آنکه در حوزه نان نیاز به پرداخت یارانه برای تمامی اقشار جامعه نیست، اما دولت با اجرای این طرح یارانه به افرادی که نیاز ندارند، به طور غیرمستقیم پرداخت می‌کند. درحالی که با آزادسازی نرخ نان و پرداخت یارانه مستقیم به حساب خانوارها جلوی هدررفت یارانه گرفته می‌شود.
هاشمی با بیان اینکه با اجرای طرح هوشمندسازی سیاسی کاری در کشور صورت گرفته است، افزود: بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیش از ۴۰ درصد جامعه به دریافت یارانه نیاز ندارند، بنابراین با آزادسازی نرخ نان، یارانه بصورت هدفمند پرداخت می‌شود.
رئیس بنیاد ملی گندمکاران با بیان اینکه سالانه ۱۰.۵ میلیون تن آرد در اختیار واحدهای خبازی قرار می‌گیرد، گفت: با آزادسازی نان مصرف گندم در واحدهای خبازی حداقل یک میلیون تن کاهش می‌یابد و از طرفی ضایعات و دورریز نان ۱۵ درصد کم می‌شود.
او گفت: اکنون بیش از ۲۰۰ همت یارانه به بخش نان داده می‌شود که با استمرار پرداخت یارانه به این بخش دولت در سال آینده حداقل ۲۵۰ همت باید پول دهد که رقم کمی نیست، درحالیکه با آزادسازی و پرداخت یارانه مستقیم به دهک‌های ضعیف جامعه حداقل ۱۵۰ همت صرفه جویی یارانه خواهیم داشت.
با توجه به آنکه اجرای طرح هوشمندسازی آرد و نان نتوانسته در کاهش هدررفت، مصرف گندم به منظور کمک به خودکفایی و خروج گندم از زنجیره آرد و نان اثرگذار باشد؛ بنابراین بسیاری از کارشناسان معتقدند که پرداخت ۲۱۰ همت یارانه به این بخش که سال آینده رقم آن بیشتر خواهد شد، به نوعی هدررفته است و آزادسازی نرخ نان و پرداخت یارانه مستقیم را راهکار حل مشکلات این حوزه می‌دانند.
باشگاه خبرنگاران