سیب زمینی از نظر میزان تولید و مصرف چهارمین محصول کشاورزی در جهان پس از ذرت، گندم و برنج و از نظر مصرف انسانی سومین محصول غذایی مهم جهان است.
بر اساس آمار سازمان فائو، کشورهای چین، هند، اوکراین، ایالات متحده، روسیه، آلمان، بنگلادش، فرانسه، لهستان و مصر اصلی‌ترین تولیدکننده‌های محصول سیبزمینی محسوب می‌شوند.
چین با تولید ۹۲ میلیون تن سیب زمینی در جایگاه اول تولیدکنندگان این محصول در جهان قرار داد و پس از آن کشورهای هند، اوکراین، روسیه و ایالات متحده آمریکا در رتبه‌های بعدی تولید قرار دارند؛ ایران سالانه با تولید ۵.۵ میلیون تن سیب زمینی در سال و علاوه بر تامین مصرف داخلی، همواره بخشی از آن را صادر کرده است.
اما در زمستان امسال بازار داخلی سیب زمینی دستخوش تغییر شد به طوری که این محصول که همواره با قیمت های نازل عرضه می شد، نایاب شد و حتی قیمت آن به کیلویی ۶۵ هزار تومان در خرده فروشی ها رسید؛ شرایطی که سبب شد تا برای تنظیم بازار واردات آن در دستور کار فوری وزارت جهادکشاورزی قرار گیرد.
عواملی که کمبود سیب زمینی در بازار را رقم زد
بارش‌‌های بی‌موقع و ناگهانی در مناطق تولید سیب زمینی در زمستان منجر به آسیب دیدن مزارع سیبزمینی شد تا جایی این آسیب‌ها باعث کاهش برداشت محصول و ایجاد کمبود در بازار شد البته تغییرات دمایی نیز در این کاهش بی‌تاثیر نبوده است.
در طول سال تولید سیب زمینی در چهار مرحله کشت بهاره، تابستانه، پاییزه و زمستانه انجام می‌شود که ۷۰ درصد تولید آن مربوط به کشت پاییز بوده و مازاد آن در انبارها ذخیره‌سازی می‌شود؛ بنابراین با وجود اینکه نباید در فصول پاییز و زمستان بازار داخلی با کاهش عرضه روبرو شود، اما صادرات بیش از اندازه منجر به هم ریختگی بازار این محصول در ماه‌های گذشته شد.
البته نباید دور از ذهن داست که در چند ماه اخیر به دلیل کمبود منابع آبی و مشکل برخی کشاورزان در تامین نهاده‌های تولید همچون کود، سم و بذر سطح زیرکشت نیز کاهش یافته است و شاید بخشی از این تصمیم کشاورزان برای کاهش تولید، به دلیل پایین بودن سودآوری این محصول نسبت به هزینه های تولید در شرایط دشوار اقتصادی باشد.
افزایش هزینه حمل و نقل محصولات کشاورزی نیز در بروز این کمبود در بازار بی‌تاثیر نبوده است به طوری که سبب تاخیر در انتقال سیبزمینی از مناطق تولید به بازارهای بزرگ شد و کمبود موقت در بازار و افزایش قیمتها را رقم زد.
در مجموع افزایش ناگهانی قیمت سیبزمینی در هفته‌های اخیر دلایل متعددی از جمله نوسان نرخ ارز و به دنبال آن میل به صادرات بیشتر، کاهش تولید به دلیل شرایط جوی، کاهش سطح زیرکشت به دلیل کمبود منابع آبی، تاخیر در شبکه حمل و نقل و توزیع، افزایش تقاضا داشته است اما به طور قطع صادرات بی‌رویه و قاچاق توانسته بر بازار این محصول تاثیر بسزایی داشته باشد تا جایی که قیمت این محصول در مقاطعی به بیش از ۶۵ هزار تومان رسید آن هم در شرایطی که به طور متوسط قیمت آن در ماه‌های گذشته بین ۱۸ تا ۲۴ هزار تومان بود.
صادرات بی‌رویه اهرم اصلی افزایش قیمت
اکنون سرانه مصرف سیبزمینی در کشور ۴۰ تا ۴۵ کیلوگرم محاسبه می‌شود و با این حساب، تولید داخلی هر قدر هم که سطح زیرکشت کاهش یافته باشد، کفاف نیاز خانوارها را می‌دهد بنابراین، آنچه سبب ایجاد نوسان در بازار شد، صادرات بی‌رویه آن بود زیرا افزایش نرخ ارز و برچیده شدن سامانه نیما و حرکت بازار به سمت نرخ‌های توافقی صادرکنندگان را به افزایش صادرات سوق داد.
البته پیش از آن برخی کارشناسان از کاهش تولید سیبزمینی در کشور خبر داده بودند؛ علی نیلی دبیر انجمن سیب زمینی ایران در این باره می‌گوید: تا شهریور ماه امسال قیمت سیبزمینی کمتر از هزینه تولید بود که منجر به کاهش انگیزه تولیدکننده شد اما در مهر ماه در مذاکره با سازمان مرکزی تعاون روستایی درخواست شد خرید ذخیره‌سازی انجام شود اما به موقع انجام نشد و سیبزمینی های انبار شده در سردخانه شرایط فعلی را رقم زد.
به گفته وی، حدود ۲ سال است که سیبزمینی کاران تحت فشار شدید مالی قرار دارند تا جایی که سال گذشته قیمت سیبزمینی کمتر از هزینه تولید بود و تولیدکنندگان ضرر زیادی را متحمل شدند.
وی با بیان اینکه برای تنظیم بازار سیبزمینی هم باید شرایط را به گونه‌ای رقم زد که صادرات انجام شود و هم تولید برای تولیدکننده یعنی همان کشاورز صرفه اقتصادی داشته باشد، یادآور شد: سال گذشته انجمن سیب زمینی ایران در ذخیره‌سازی احتیاطی با سازمان مرکزی تعاون روستایی همکاری داشت و در اسفند ۱۴۰۲ خرید توافقی بین سازمان مرکزی تعاون روستایی و شهرستانهای مرکزی ایران انجام شد اما در اردیبهشت ماه امسال به یک باره قیمتها جهش یافت.
جهادکشاورزی: تولید مطلوب است
با وجود اینکه انجمن سیب زمینی از کاهش تولید این محصول سخن می‌گوید، حسین اصغری مدیر کل دفتر امور سبزی‌ها و گیاهان جالیزی وزارت جهادکشاورزی معتقد است که در سال زراعی گذشته حدود ۵.۴ میلیون تن سیبزمینی در کشور تولید شده است و برآورد شده در فصل زمستان امسال ۱۷۰ هزار تن سیبزمینی تازه از مناطق جنوبی کشور برداشت و به بازار عرضه شود.
اصغری از وجود حدود ۱.۲ میلیون تن سیبزمینی در انبارهای استان‌های همدان، اصفهان، اردبیل، زنجان، چهارمحال و بختیاری، کردستان، خراسان، فارس و سایر استان‌های تولید کننده خبر داده است که مصرف ۴ ماه کشور را پوشش می‌دهد و در عین حال تولید این محصول در فصل بهار نیز به قدر کفایت انجام خواهد شد و بنابراین مشکلی برای تامین این محصول وجود ندارد.
ممنوعیت صادرات برای تنظیم بازار داخلی
با توجه به ضرورت تنظیم بازار داخلی، در کنار صدور مجوز واردات ۵۰ هزار تن سیبزمینی ممنوعیت صادرات سیب زمینی نیز اعمال شد؛ اکبر فتحی معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت جهادکشاورزی به تازگی با بیان اینکه از سال آینده محدودیت فصلی صادرات برای سه محصول گوجه‌فرنگی، سیبزمینی و پیاز اعمال می‌شود، گفته است: وزارت جهادکشاورزی باید اعلام کند که چه ماه‌هایی به لحاظ شرایط جوی میزان تولید کاهش می یابد و باید محدودیت یا ممنوعیت در صادرات اعمال شود.
وی تصریح کرد: این اقدام برای سال آینده به تفکیک هر محصول به سازمان‌های مربوطه ابلاغ می‌شود به طور مثال برای محصول گوجه‌فرنگی اعمال محدودیت در ماه‌های آبان و آذر و برای سیبزمینی در آذرماه خواهیم داشت.
این مقام مسئول ابراز امیدواری کرد که با برنامه‌ریزی وزارت جهاد کشاورزی در دولت چهاردهم برای سال آینده با مشکل کمبود عرضه محصول به بازار داخلی روبه‌رو نشویم.
فتحی خاطر نشان کرد، آنچه برای دولت چهاردهم اهمیت دارد، مدیریت صادرات به گونه‌ای است که تنظیم بازار به نفع تولیدکننده و مصرف‌کننده باشد و با واردات و صادرات ضابطه‌مند بازار داخلی آرامش بگیرد.
قیمت سیبزمینی همچنان در نوسان
ورود محموله سیب‌زمینی‌های وارداتی و در کنار آن ورود سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران برای عرضه بهتر آن و نیز آماده‌سازی سیبزمینی کشت دوم جنوب کرمان باعث شد قیمت این محصول در میادین میوه و تره بار به ۲۹ هزار و ۵۰۰ تومان کاهش یابد به طوری که در این میادین سیبزمینی با نرخ مصوب عرضه می‌شود.
این درحالیست که همچنان در نرخنامه عمده‌فروشی میدان میوه و تره‌بار تهران قیمت این محصول برای خرده فروشی‌ها بین ۳۰ تا ۴۹ هزار تومان و در بازار خرده فروشی همچنان بین ۵۵ تا ۶۵ هزار تومان تعیین می‌شود.
با این وجود چند روز پیش صمد حسن‌زاده رئیس اتاق بازرگانی ایران در نامه به معاون حقوقی رئیس‌جمهوری خواستار لغو ممنوعیت صادراتی وضع‌شده از سوی معاونت توسعه بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی برای برخی اقلام کشاورزی از جمله سیبزمینی شده بود و معتقد بود که این کار با ضرورت حضور در بازارهای جهانی با هدف ارزآور پایدار مغایرت دارد.
از این رو به نظر می‌رسد بخشی از این بالا بودن نرخ‌ها ناشی از خریدهای گذشته‌ای است که در زمان اوج گرفتن قیمت سیبزمینی صورت گرفته است و به مرور با تزریق بارهای جدید سیب زمینی در سطح خرده فروشی‌ها، نرخ‌ها نیز تعدیل یابد.
ایرنا