همان‌گونه که جنگ تحمیلی با تمام آلام و پیامدهای منفی خود، عاملی جهت تغییرات اساسی در توسعه و توانمندسازی سیستم دفاعی کشور شد، جنگ اقتصادی نیز باید با تکیه بر دانش و تخصص فرزندان ایران اسلامی عاملی در جهت ایجاد تغییرات اساسی و بنیادی در راستای قطع وابستگی به درآمدهای نفتی و توجه ویژه به سایر صنایع راهبردی کشور همچون صنعت فولاد و شکل‌گیری اقتصادی متکی بر توان داخلی و مقاوم در برابر هرگونه آسیب درونی یا بیرونی شود که این مهم با خواست و اراده دلسوزان کشور قابل دستیابی و حصول است.
حجم قابل تامل تولید فولاد ایران در کلاس جهانی تولیدکنندگان
با استناد به آمارهای بانک جهانی و انجمن جهانی فولاد، میزان تولید فولاد جهان در سال 2013 معادل یک میلیارد و 607 میلیون تن بوده که از این میزان کشور چین با تولید 779 میلیون تن فولاد خام رتبه نخست تولیدکنندگان فولاد جهان در این سال را به خود اختصاص داده است و کشور ژاپن با تولید 110 میلیون تن رتبه دوم را در اختیار دارد. کشورهای آمریکا با تولید 87 میلیون تن، هند با تولید 81 میلیون تن، روسیه با تولید 69 میلیون تن و کره جنوبی با تولید 66 میلیون تن توانستند رتبه‌های بعدی را به خود اختصاص دهند و در این بین ایران نیز با تولید معادل 5/15 میلیون تن رتبه پانزدهم و سهمی کمتر از یک درصد از تولید جهانی را به خود اختصاص داد که این سهم با توجه به منابع عظیم معدنی و گازی موجود و همچنین داشتن سایر مزیت‌های نسبی، بسیار اندک و قابل تامل است.
تدوین متدولوژی کارآ، لازمه رشد و توسعه صنعت فولاد
ابلاغ اهداف و سیاست‌های اقتصاد مقاومتی قطعا نقطه عطفی در اقتصاد کشور خواهد بود، زیرا از مهم‌ترین اهداف آن حمایت از تولید داخلی، افزایش خوداتکایی و کاهش وابستگی به کشورهای خارجی، استفاده صحیح و بهینه از منابع داخلی و مدیریت هزینه‌ها، کاهش وابستگی‌ها به نفت، جلوگیری از خام فروشی و ایجاد ارزش افزوده، افزایش سطح رفاه و معیشت مردم، تاکید بر خلاقیت و نوآوری، استفاده حداکثری از دانش و توان متخصصان داخلی، تاکید بر تلفیق علم و عمل در کلیه سطوح و... است. در صورت حاکم شدن این اهداف و اصول بر نظام اقتصادی کشور، بی‌تردید آینده‌ای بسیار درخشان پیش روی اقتصاد ایران قرار خواهد گرفت که به همین منظور پیشنهاد می‌شود قبل از هر اقدامی، با تشکیل کارگروه‌های تخصصی در کلیه صنایع، چگونگی پیاده‌سازی و اجرای این نوع اقتصاد در صنایع کشور مورد بررسی قرار گیرد تا زمینه و بسترهای لازم جهت اجرای هرچه سریع‌تر و بهتر این نوع از اقتصاد فراهم شود. از سوی دیگر اجرای صحیح اهداف اقتصاد مقاومتی در صنعت فولاد بی‌تردید راه را برای شکوفایی بیش از پیش این صنعت مادر هموار خواهد کرد؛ چراکه بخش به بخش و لایه به لایه این صنعت راهبردی قابلیت بازبینی و مهندسی مجدد را داراست و نتیجه این بازبینی‌های مجدد رشد و شکوفایی بیش از پیش، کاهش بسیاری از وابستگی‌ها و در نهایت خوداتکایی و خودکفایی در زمینه بومی‌سازی تجهیزات، افزایش تولید فولاد و ایجاد شغل برای جوانان است. البته لازمه رسیدن به این اهداف تشکیل کارگروهی متشکل از نمایندگان مجلس، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت اقتصاد و دارایی، وزارت علوم، ایمیدرو، انجمن تولیدکنندگان آهن و فولاد و انجمن علمی آهن و فولاد ایران است. این کارگروه می‌تواند با بهره‌گیری از دانش و تجربه همه خدمتگزاران صنعت فولاد کشور چگونگی اجرای اقتصاد مقاومتی در صنعت فولاد را از همه جهات کاملا بررسی کرده و پس از دستیابی به یک متدولوژی مشخص آن را در اختیار فولادسازان بخش‌های دولتی و خصوصی کشور قرار دهد تا از نظرات کارشناسی نیروهای متخصص و مهندسان آنها نیز استفاده شود و پس از تصویب نهایی، این متدولوژی به عنوان نقشه راه صنعت فولاد کشور در زمینه پیاده‌سازی و اجرای اقتصاد مقاومتی معرفی شود. از سوی دیگر جهت اجرایی شدن این نقشه راه باید کمیته‌های تخصصی زیر مجموعه این کارگروه نیز تشکیل و هر کمیته در زمینه تعریف شده و با حضور متخصصان، مهندسان و صاحب‌نظران امر اقدام به بررسی مشکلات و ارائه راهکارها و همچنین دریافت ایده‌ها و طرح‌های صاحبان فکر و اندیشه در زمینه اهداف تعریف شده نمایند تا پس از دستیابی به نتایج مشخص و قابل قبول آنها را در اختیار کارگروه اصلی قرار دهند.
پیاده‌سازی اقتصاد مقاومتی به منظور یکپارچگی و رفع مشکلات
همان‌گونه که اشاره شد جمهوری اسلامی ایران ضمن داشتن اکثر پارامترهای مورد نیاز یک فولادساز موفق، می‌تواند جزو چند کشور برتر دنیا در زمینه تولید فولاد در جهان باشد و سهم قابل قبولی از تولید جهانی را به خود اختصاص دهد و همچنین نقش موثری در زمینه کاهش وابستگی اقتصاد کشور به صنعت نفت را ایفا کرده و درآمدهای ارزی بسیار زیادی را نیز برای کشور به ارمغان بیاورد.
اما واقعیت امر این است که صنعت فولاد کشور در حال حاضر با مشکلات فراوانی همچون مشکل تامین مالی، تامین مواد اولیه و قطعات، بهره‌وری نیروی کار، زیرساخت‌ها و حامل‌های انرژی، عدم توسعه متوازن بخش معدن و فولاد، عدم وجود مدیریت جامع، عدم وجود نقشه راه و سند توسعه راهبردی، عدم نگاه علمی به مقوله صنعت و دور‌اندیشی لازم در این خصوص، عدم استفاده بهینه از منابع و مزیت‌های نسبی موجود در کشور، زیر ساخت‌های حمل‌ونقل ریلی و... روبه‌رو است که قطعا این مشکلات با تشکیل کارگروه مذکور و با عزمی ملی و مدیریتی جهادی قابل حل است و دقیقا یکی از اهداف اقتصاد مقاومتی حل و فصل این مشکلات و تسریع در روند رشد و شکوفایی صنایع و اقتصاد کشور است. به این سان با مرتفع شدن این مشکلات و موانع می‌توانیم شاهد آن باشیم که این صنعت در فاصله‌ای کوتاه رشد چشمگیری کند و حتی سطح تولید فولاد از میزان 55 میلیون تن مشخص شده در سند چشم‌انداز در سال 1404 فراتر رود و این مهم قابل دستیابی است، همان‌گونه که کشور همسایه ما یعنی ترکیه که از بسیاری مزیت‌های موجود در کشور ما همچون منابع معدنی و گازی فراوان محروم است با یک برنامه‌ریزی صحیح و حساب شده توانسته به یکی از کشورهای موفق و پیشرو در زمینه تولید فولاد در دنیا تبدیل شود که این خود می‌تواند تبدیل به الگویی برای ما شود.
یکی دیگر از مشکلات موجود در صنعت فولاد کشور عدم بهره‌گیری مناسب از ظرفیت واقعی و توان علمی و تخصصی دانشگاه‌های معتبر کشور در راستای رشد و توسعه صنعت فولاد، افزایش بهره‌وری و کاهش وابستگی به کشورهای خارجی است؛ هر‌چند بر نحوه عملکرد دانشگاه‌ها و مراکز علمی در ارتباط با صنعت و مراکز صنعتی نقدهای بسیار زیادی وارد است ولی فعلا با توجه به وضعیت حال حاضر کشور و همچنین تلاش در جهت پیاده‌سازی سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در صنایع کشور، باید با دوری از حاشیه‌ها، صنعت و دانشگاه با تعریف یک روش مدون و مشخص به کمک هم رفته و با تلفیق علم و عمل و استفاده حداکثری از ظرفیت این دو طرفین راه را برای ورود بی‌دغدغه متخصصان علمی به صنعت هموار سازند و با بازبینی مجدد روش‌های جاری و تطبیق آن با صنعت روز دنیا و همچنین بررسی وابستگی‌های موجود به کشورهای خارجی در این صنعت، زمینه ساز انقلاب و تحولی عظیم در صنعت فولاد کشور شوند.
ارتباط دوسویه صنعت فولاد و دانشگاه با تاسیس پژوهشکده ملی فولاد
پیشنهادی که جهت ایجاد این ارتباط سازنده و دوسویه ارائه می‌شود تاسیس و راه‌اندازی پژوهشکده ملی صنعت فولاد ایران در سطح کلاس جهانی با مشارکت و سرمایه‌گذاری فولادسازان و همکاری دانشگاه‌های معتبر کشور است تا فضایی جهت تحقیق و توسعه صنعت فولاد توسط متخصصان علمی ایجاد شود.
متاسفانه در حال حاضر خلأ وجود چنین پژوهشکده‌ای با توان و ظرفیت بالا در کشور کاملا محسوس و قابل لمس است و اکثر کشورهای صاحب نام جهان در زمینه تولید فولاد از مزیت وجود چنین پژوهشکده‌هایی برخوردارند و در واقع رشد و پیشرفت خود را مدیون چنین تشکیلات علمی هستند. به عنوان مثال شعار راهبردی و اعتقادی شرکت پوسکو کره جنوبی (یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های تولیدکننده فولاد در جهان) این است: منابع محدودند، ولی خلاقیت و نوآوری نامحدود.
از این‌رو امید است صنعت فولاد کشور و کلیه صنایع دیگر با سرمایه‌گذاری بر روی جوانان و متخصصان علمی و فنی این مملکت از نبوغ و استعداد درخشان فرزندان این نظام نهایت استفاده را ببرند، امری که در حال حاضر بسیار کم به آن توجه می‌شود. متاسفانه در طول سال‌های گذشته به دلیل نداشتن برنامه مشخص در این زمینه از این منبع عظیم و سرمایه انسانی کم نظیر کمتر بهره‌گیری شده است، در حالی که کشورهای پیشرو به جای دل بستن صرف به دستگاه‌ها و ماشین‌آلات صنعتی بر روی جوانان و متخصصان خود و همچنین نوابغ جذب شده از دیگر کشورها به صورت بسیار گسترده سرمایه‌گذاری می‌کنند و در همه زمینه‌ها از وجود این سرمایه‌های انسانی جهت رشد و توسعه علمی و اقتصادی خود استفاده می‌کنند.
بنابراین انتظار می‌رود با شرایط و فضایی که اقتصاد مقاومتی پیش خواهد آورد برنامه‌ای بسیار دقیق و مدون در زمینه چگونگی استفاده از توان و تخصص کارشناسان و صاحبان فکر و اندیشه این مملکت تهیه و سرمایه‌گذاری لازم و کافی نیز در این خصوص انجام شود. از دیگر مشکلات موجود که مانع اجرای موفقیت‌آمیز سیاست‌ها و اهداف اقتصاد مقاومتی خواهد شد حاکمیت فرهنگ غلط مدرک‌گرایی و عدم توجه به توان و تخصص افراد فاقد مدرک دانشگاهی در کلیه سطوح و لایه‌های صنایع کشور از جمله صنعت فولاد است که این مساله آسیب جدی و جبران ناپذیری به اقتصاد کشور وارد کرده و باعث دلسردی و بی انگیزگی متخصصان و صاحبان تجربه فاقد مدرک دانشگاهی شده است. در حالی که باور و اعتقاد اقتصاد مقاومتی بر افراد متخصص، کارآفرین و صاحب تجربه است و داشتن مدرک دانشگاهی صرف، بدون پشتوانه علمی و دانش کافی به هیچ وجه مثمرثمر و موثر نخواهد بود، از این رو لازم است مسوولیت‌ها به افرادی سپرده شود که در کنار داشتن مدارک عالی مرتبط از توان و تخصص کافی نیز برخوردار باشند نه اینکه صرفا دارای یک گواهینامه پایان تحصیلات دانشگاهی بدون پشتوانه علمی و تخصصی باشند، بنابراین توجه جدی مسوولان به این معضل اساسی و مخرب بسیار ضروری و لازم است.
راهکارهای مقاوم‌سازی صنعت فولاد
برای پیاده‌سازی سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در صنعت فولاد به جهت مقاوم‌سازی پایه‌های این صنعت در کشور و همچنین توسعه علمی و عملی همه جانبه و در نهایت افزایش میزان تولید فولاد کشور، ایجاد بسترها و زیرساخت‌های ذیل با نگاه و عزمی ملی و مدیریتی انقلابی پیشنهاد می‌شود:
1- تشکیل کارگروه و کمیته‌های تخصصی در کلیه زمینه‌ها و بخش‌های صنعت فولاد جهت بررسی چگونگی اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و همچنین بررسی کلیه موانع و مشکلات موجود و پیش رو در این صنعت و طبقه‌بندی این مشکلات و موانع به ترتیب اولویت و اقدام لازم و موثر جهت رفع آنها.
2- تهیه و تدوین نقشه راه و سند راهبردی توسعه صنعت فولاد مطابق با سیاست و اهداف اقتصاد مقاومتی.
3- توجه ویژه به سیاست‌های اصل 44 قانون اساسی و به‌کارگیری مدیریتی جهادی در راستای پیاده‌سازی کامل این سیاست‌ها در صنعت فولاد کشور.
4- حمایت کامل از بخش خصوصی و استفاده از توان و ظرفیت این بخش در راستای سرمایه‌گذاری مطمئن در صنعت فولاد.
5- تاسیس پژوهشکده ملی فولاد ایران با سرمایه‌گذاری فولادسازان کشور و مشارکت دانشگاه‌های معتبر به جهت بومی‌سازی قطعات و تجهیزات موردنیاز، خوداتکایی، خلاقیت و نوآوری و توسعه در این صنعت و همچنین ارتباط بیش از پیش با دانشگاه‌ها و مراکز علمی و استفاده بهینه از توان و دانش متخصصان علمی.
6- حذف قوانین مزاحم و تصویب قوانین حمایتی جدید و بسترسازی مناسب جهت ورود مطمئن و بی‌دغدغه سرمایه‌گذاران خارجی به بخش فولاد.
7- جلوگیری قاطعانه از خام‌فروشی مواد اولیه صنعت فولاد به دلیل نیاز صنعت فولاد کشور به این مواد استراتژیک.
8- ایجاد فضا و بستر مشخص و مناسب برای دریافت مقالات، طرح‌ها، ایده‌ها و پیشنهادهای متخصصان، پژوهشگران و صاحبان فکر و ایده در کلیه بخش‌ها و لایه‌های صنعت فولاد کشور جهت بررسی و ارائه به کمیته‌های تخصصی جهت تسریع در روند حل مشکلات و موانع موجود در این صنعت.
9- ایجاد سازمان یا تشکیلات مشخص و منسجم جهت پایش و اندازه‌گیری میزان تاثیرگذاری و پیشرفت اهداف و سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در کلیه بخش‌های اقتصادی و صنعتی کشور و ارائه گزارش‌های مستمر به نهادهای مسوول و تصمیم‌گیر.
10- حذف فرهنگ فردگرایی و جایگزین کردن فرهنگ مشارکت همگانی و کار گروهی.
11- حذف فرهنگ مدرک‌گرایی و جایگزین کردن فرهنگ تخصص‌گرایی و شایسته‌سالاری.
لازمه تحقق اهداف و برنامه‌های توسعه صنعت فولاد در گرو خواست و اراده راستین مسوولین، عزم ملی، مدیریت جهادی، تعقل و تفکر و همکاری همه جانبه بخش‌های دولتی و خصوصی با یکدیگر است که امید است همه دلسوزان کشور با یک نگاه صنعتی و نه تجاری به مقوله صنعت و همچنین استفاده از تمام توان و تجربه خود در زمینه پیاده‌سازی و اجرای صحیح سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و بهره‌گیری مطلوب از مزیت‌ها و منابع موجود نام کشور عزیزمان ایران اسلامی را در صدر کشورهای برتر تولیدکننده فولاد در جهان ثبت کنند و باعث غرور و افتخار مردم این مرز و بوم شوند.در پایان به این نکته مهم و راهبردی اشاره می‌شود که با توجه به اینکه اقتصاد مقاومتی برای یک زمان و یک فصل مشخص تعریف نشده بلکه به عنوان استراتژی و سیاست اقتصادی کشور در نظر گرفته شده، بنابراین باید از هم‌اکنون به مقوله آموزش بیش از پیش توجه شود و نظام آموزشی کشور از مقطع ابتدایی تا بالاترین سطوح دانشگاهی مورد بازبینی مجدد و کارشناسانه قرار گیرد تا نسل آینده نیز بتوانند با این نوع اقتصاد و اهداف آن به خوبی آشنا شوند.
دنیای اقتصاد