در بین کالاهای روسی، شاید هیچ کدام شهرت «توپولف» را نزد ایرانیان نداشته باشند، همان هواپیمایی که افتادن‌هایش داغ بر دل خیلی‌ها گذاشت و سرانجام نیز از آسمان ایران خداحافظی کرد.
حالا و در شرایطی که ایرانی‌ها خاطرات تلخ توپولف‌ها را فراموش نکرده اند، گویا قرار است خودروهای روسی نیز وارد جاده‌های کشور شوند تا شاید راهی را که چینی‌ها رفتند و موفق شدند، آنها نیز طی کرده و جایی در بازار خودرو ایران برای خود دست و پا کنند. آن طور که خبر می‌رسد، در سفر اخیر هیات بلند پایه تجاری روسیه به تهران، مذاکراتی میان طرفین انجام و حتی تفاهم‌نامه‌هایی به امضا رسیده و در این بین گویا صادرات خودرو به ایران نیز جزو محورهای مورد مذاکره بوده است. همچنین الکساندر نواک وزیر انرژی روسیه، با اشاره به اعلام آمادگی این کشور برای همکاری‌های خودرویی با ایران، گفته که دو شرکت خودروساز «کاماز» (تولیدکننده خودروهای تجاری) و «آوتاواز» (تولیدکننده خودروهای سواری)، برای صادرات و تولید خودروهای روسی به ایران آمادگی لازم را دارند. این گفته وی در حالی است که خودروهای روسی قرار بود سال گذشته وارد ایران شوند، اما ظاهرا آنهایی که قصد واردات این محصولات را داشتند، موفق عمل نکرده و در حال حاضر ده‌ها نفر از کسانی که برای خرید خودروهای موردنظر ثبت نام کرده بودند، سرگردانند و به دنبال پس گرفتن پولشان هستند. هرچه هست، روسها که نتوانستند خاطرات خوشی را از توپولف‌های خود بین ایرانی‌ها به جا بگذارند، ظاهرا حالا می‌خواهند ناکامی‌شان در آسمان ایران را به نوعی روی «زمین» جبران کنند؛ اما آیا خودروهای روسی از کیفیت مناسبی (آن طور که بتوانند مشتریان ایرانی را به خود جذب کنند) برخوردارند؟
برای پاسخ به این پرسش، باید نظر کارشناسان را بشنویم، اما پیش از آن، بد نیست مروری کنیم بر صنعت خودرو روسیه، صنعتی که سابقه‌ای نزدیک به نیم قرن دارد و البته چندان در خودروسازی دنیا معتبر نیست. خودروهای روسی را بیشتر با نام «لادا» می‌شناسند و «لادا» در واقع زیرمجموعه شرکت AvtaVAZ (آوتاواز) روسیه است که در سال 1966 میلادی تاسیس شد و هم‌اکنون 25 درصد سهام این شرکت به رنوی فرانسه تعلق دارد. آوتاواز البته پیش تر با فیات ایتالیا همکاری‌های خوبی داشت و بسیاری از محصولات قبلی این شرکت روی پلت فرم‌های فیات تولید می‌شدند، اما هم‌اکنون باید رنو را بزرگترین شریک آن بدانیم. گفته می‌شود لادا به‌عنوان زیرمجموعه بزرگ آوتاواز، در طول حدودا 44 سال فعالیت خود (از سال 1970 تا سال 2014) توانسته بیش از 20 میلیون خودرو را به تولید برساند و نکته عجیب در مورد این شرکت این است که معمولا کمترین تغییرات ظاهری را در محصولات خود ایجاد می‌کند؛ به نحوی که گویا تعصبی خاص روی شکل و شمایل قدیمی خودروهایش دارد. هر چه هست، صدای استارت خودروهای روسی به گوش می‌رسد و ازآنجاکه در حال حاضر روابط سیاسی خوبی میان ایران و روسیه برقرار است، به نظر نمی‌رسد روسها کار چندان سختی در صادرات خودرو به ایران داشته باشند.
پیش از روسها، چینی‌ها نیز با استفاده از فرصت مناسبی که «سیاست» به آنها داد، وارد بازار خودرو ایران شدند و حالا دیگر برای خود جایگاهی در این بازار دارند. حالا به نظر می‌رسد، «سیاست» پای خودروهای روسی را نیز به ایران باز خواهد کرد و این در شرایطی است که کارشناسان نظرات متفاوتی در مورد این خودروها دارند. برخی معتقدند، کیفیت خودروهای روسی به پای محصولات ایرانی و حتی چینی هم نمی‌رسد و برخی دیگر نیز می‌گویند که روسها چندان در صنعت خودرو عقب مانده به شمار نمی‌روند و به‌خصوص در بخش خودروهای تجاری، گزینه بدی برای همکاری نیستند. در این بین، ساسان قربانی سخنگوی شورای سیاستگذاری خودرو به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «سطح دانش فنی صنعت خودرو ایران به مراتب از روسیه بیشتر است و روسیه در زمینه انتقال تکنولوژی تولید به ایران نمی‌تواند کاری انجام دهد.» وی تاکید می‌کند: به نظر من اگر هم قرار است همکاری باید بین ایران و روسیه انجام شود شکل این همکاری باید به‌صورت انتقال تکنولوژی و دانش فنی تولید خودرو از ایران به روسیه باشد. قربانی در ادامه و برای اثبات بالاتر بودن دانش فنی خودروسازان ایرانی نسبت به روسها می‌گوید: «برای راه‌اندازی خط تولید تندر90 در روسیه، رنو از متخصصان ایرانی خواست تا به روسیه بروند و این پروژه را انجام دهند؛ زیرا روسها در این زمینه چیزی از خود نداشتند.» به گفته وی، «اگرچه برخی شرکت‌های خارجی در روسیه سرمایه‌گذاری کرده‌اند، اما خود روسها از نظر دانش فنی و تکنولوژی تولید چیزی ندارند که به ما منتقل کنند.» گفته‌های سخنگوی شورای سیاستگذاری خودرو در شرایطی است که سعید لیلاز، کارشناس مسائل اقتصادی چندان نسبت به روسها و صنعت خودرو آنها بدبین نیست.وی از تجربه سفر خود به روسیه و بازدید از خطوط تولید خودروسازان این کشور می‌گوید و تاکید می‌کند: نمی‌توان گفت که روسها هیچ حرفی در تولید خودرو ندارند؛ به هر حال اگر قرار بر همکاری میان خودروسازان کشورمان و روسها باشد، خودروسازان قطعا شرایط را بررسی خواهند کرد و در صورت تامین منافع حتما با روسها همکاری خواهند کرد. لیلاز عقیده دارد «همواره در اقتصاد ترکیبی از قیمت و کیفیت است که باعث می‌شود کالایی با اقبال یا بی‌اقبالی همراه شود»، موضوعی که در رابطه با خودروهای روسی هم صادق است. وی با تاکید بر اینکه «نسبت به همکاری خودرویی ایران روسیه چه در زمینه همکاری با خودروسازان و چه در زمینه واردات بدبین نیست»، می‌گوید: «در زمینه واردات خودرو، همکاری ایران با روسیه به‌خصوص در زمینه خودروهای سنگین و تجاری، می‌تواند شکل بگیرد، چه آنکه کیفیت آنها از برندهای چینی کمتر نیست.» لیلاز با اشاره به اینکه در حال حاضر بخشی از صادرات خودروهای سواری خودروسازان داخلی به روسیه است، می‌گوید: «واردات خودرو از روسیه دست‌کم در زمینه ون و خودروهای سنگین مشکلی ندارد ضمن اینکه اگر در ماجرای حضور روسها در ایران همه چیز را به بازار بسپاریم، مکانیزم بازار همه چیز را تعیین خواهد کرد.»
روزنامه دنیای اقتصاد