معاون وزیر نفت در امور پتروشیمی در آخرین اظهارات خود اعلام کرده است که تا پایان سال آینده حدود هشت میلیون تن به ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی کشور افزوده می‌شود که عموما با احتساب واحدهای موجود بر سر راه خط لوله اتیلن غرب این آمار بیان می‌شود.
نویسنده:
نسیم علایی
اما بسیاری از کارشناسان افزایش ظرفیت خالی تولید آن هم بر اساس خط لوله اتیلن که در توجیه‌پذیری و به سرانجام رسیدن آن شبهات زیادی وارد است را تنها افزایش آمار و اعداد قلمداد می‌کنند.
گفته می‌شود در حال حاضر ظرفیت کنونی مجتمع‌های پتروشیمی سالانه 60 میلیون تن است، اما این مجتمع‌ها به دلیل کمبود خوراک و مشکلات ناشی از کمبود قطعات در حال حاضر تنها با 70 درصد ظرفیت خود در حال تولیدند. بر همین اساس می‌توان گفت ظرفیت خالی کنونی سالانه کشور به حدود 20 میلیون تن می‌رسد. در چنین شرایطی است که عباس شعری مقدم خبر از افزایش 8 میلیون تن ظرفیت تولید تا پایان سال آینده داده که با احتساب این میزان، در اصل ظرفیت خالی تولید پتروشیمی کشور به حدود 28 میلیون تن در سال خواهد رسید. حال سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا بهتر نیست به جای اضافه کردن به ظرفیت‌های خالی به فکر افزایش توانایی‌های صنعت پتروشیمی و رفع مشکلات آن در راستای تولید با ظرفیت صددرصدی باشیم؟
صنعت پتروشیمی در کشور ما صنعت مادر به حساب می‌آید. در واقع وجود ذخایر عظیم خوراک اعم از گازی و مایع و همچنین وجود راه‌های آبی از مزایای اصلی این صنعت در کشور به حساب می‌آید که موجب توجه ویژه به آن طی سالیان بعد از انقلاب شده است. در واقع واحدهای پتروشیمی به دلیل اشتغال‌زایی و تولید مواد اولیه بسیاری از صنایع دیگر، موتور حرکت اقتصاد کشور به حساب می‌آید. اما تمرکز تولید در صنعت پتروشیمی در این چند سال روی واحدهای گازی بوده است که عموما محصولاتی تولید می‌کنند که ساده‌ترین نوع محصولات پتروشیمی به حساب می‌آیند. در واقع یکی از ایراداتی که به صنعت پتروشیمی ایران وارد است و بارها مورد بحث کارشناسان این حوزه قرار گرفته، ناقص بودن زنجیره تولید است.
به گفته کارشناسان به دلیل اینکه صنعت پتروشیمی در ایران توسط کشورهای اروپایی پایه‌گذاری شده است از ابتدا روی واحدهای میانی زنجیره تولید که عموما ارزش افزوده کمی داشته و آلودگی زیست محیطی ایجاد می‌کردند، متمرکز شده است. از طرفی به دلیل اینکه تا چند سال اخیر این واحدها تحت مالکیت دولت قرار داشت با استفاده از خوراک گازی ارزان به تولید ادامه می‌دادند. بنابراین این واحدها تنها با تکیه بر خوراک ارزان به سوددهی می‌رسند.
با این حال شعری مقدم در‌باره چگونگی افزایش ظرفیت تولید از تکمیل مجتمع‌هایی نام می‌برد که بر سر راه خط لوله اتیلن غرب قرار دارند. این در حالی است که طرح توجیهی اولیه خط لوله اتیلن غرب دارای اما و اگرهای زیادی است که غالبا توجیه‌پذیری آن را زیر سوال برده است.خط لوله اتیلن غرب الگو‌برداری خامی از طرح‌های غربی بدون توجه به شرایط جغرافیایی کشور است. این در حالی است که گفته می‌شود به دلیل برخی سوء‌مدیریت‌ها این طرح حتی از اهداف اولیه خود فاصله گرفته است. در ابتدا قرار بر این بود که گاز استخراج شده از مخازن پارس‌جنوبی در مجتمع‌های پالایشی این مجتمع به اتیلن تبدیل شود و سپس توسط خط لوله اتیلن غرب به 7 مجتمع پتروشیمی در غرب کشور منتقل شده و از آنها ارزش افزوده گرفته شود که به شکل قابل توجهی بر ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی افزوده و حجم صادرات غیر‌نفتی کشور را به شکل قابل توجهی افزایش دهد. اما با شروع طرح، دیگر مناطق کشور که توسعه خود را در گرو احداث واحدهای پتروشیمی می‌دانستند با لابی‌گری و فشار بر دولت خواهان کشیده شدن این خط لوله به مناطق خود شدند. بر این اساس تعداد واحدهای پتروشیمی بر سر این خط لوله به 13 عدد رسید و در حال حاضر طول این خط لوله 2500 کیلومتر برآورد می‌شود که بلندترین خط لوله اتیلن در دنیا به حساب می‌آید.
در حال حاضر بسیاری از کارشناسان حوزه انرژی این طرح را غیر‌اقتصادی و به سرانجام رسیدن آن مطابق برنامه‌ریزی‌های اولیه را غیر ممکن می‌دانند. چراکه به دلیل طول زیاد این خط لوله و اختلاف ارتفاع در نقاط مختلفی که خط لوله از آن می‌گذرد و همچنین به دلیل اختلاف دما در این مناطق، بعید به نظر می‌رسد فشار گاز اتیلن در این خط لوله بتواند جوابگوی 13 واحد پتروشیمی ساخته‌شده بر سر راه آن باشد.در حال حاضر خط لوله اتیلن غرب به پتروشیمی کرمانشاه رسیده است که باوجود اینکه گفته می‌شود این واحد پتروشیمی از قابلیت و افزایش ظرفیت تولید زیادی برخوردار است اما تا بهره‌برداری کامل فاصله زیادی دارد.
اما مساله دیگر کمبود خوراک در کشور است، به‌طوری‌که واحدهای در حال تولید تا زمستان امسال هر ساله در فصل سرما با قطع خوراک به دلیل افزایش مصرف در بخش خانگی مواجه شده‌اند. اما به گفته مدیرعامل شرکت ملی پتروشیمی، امسال با راه‌اندازی چند فاز پارس جنوبی، 100 میلیون متر مکعب بر تولید روزانه گاز کشور افزوده شده است و بر همین اساس دولت امسال می‌تواند گاز مورد نیاز پتروشیمی‌ها را تامین کند.
وی در این خصوص گفت: تولید گاز از مخزن پارس جنوبی حدود ١٠٠ میلیون متر مکعب افزایش یافته، از سوی دیگر هم اکنون میزان واردات گاز از ترکمنستان به کشور نیز نسبت به سال‌های گذشته بیشتر و با ثبات شده است.
عباس شعری‌مقدم در گفت‌وگو با «شانا»، با اشاره به برنامه شرکت ملی گاز ایران برای تحویل اتان فازهای اولویت نخست پارس جنوبی در مرداد ماه سال آینده به شرکت‌های پتروشیمی ایران گفت: با ورود اتان به مجموعه‌های پتروشیمی می‌توانیم اثر آن را با افزایش پنج میلیون تنی مشاهده کنیم. شعری‌مقدم همچنین از قول مساعد مدیرعامل شرکت ملی گاز برای تامین اتان از فازهای پارس جنوبی خبر داد و گفت: به ما اعلام کرده‌اند که بعضی از تجهیزات تاسیسات مربوط به اتان در حال نصب است و تا مرداد ماه سال آینده این خوراک تحویل پتروشیمی‌ها می‌شود. مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی همچنین اظهار کرد: با تکمیل واحدهای متانول در حال ساخت، حدود ٢٥ میلیون تن متانول به تولید کشور افزوده می‌شود، از این رو باید از هم اکنون سرمایه‌گذاران، به فکر احداث واحدهای پایین‌دستی همچون تبدیل متانول به پروپیلن باشند زیرا تا چند سال آینده با افزایش تولید متانول در دنیا قیمت این محصول به شدت کاهش می‌یابد.
به تحلیل «دنیای اقتصاد»، اما نکته دیگری که در اینجا قابل توجه است کمبود گاز به دلیل مصرف بی‌رویه در داخل کشور است. به گفته بسیاری از مسوولان، گاز تولیدی داخل به دلیل کم‌توجهی به بهینه‌سازی مصرف سوخت و درصورت ثابت ماندن میزان تولید حداکثر تنها تا 10 سال آینده جوابگوی نیاز کشور است و بعد از آن دوباره به وارد‌کننده گاز تبدیل می‌شویم. حال با توجه به سرعت کم برای اجرایی شدن طرح‌های توسعه‌ای گاز در کشور و همچنین با توجه به کمبود این سوخت، توجیه‌پذیر بودن طرح‌هایی که در حال حاضر در دست احداث هستند زیر سوال می‌رود چراکه تا تکمیل شدن این طرح‌ها که با هزینه‌های هنگفت احداث شده‌اند باید طرح‌های واردات گاز برای تامین خوراک آنها در دست بررسی قرار گیرد که با توجه به اختلاف قیمت گاز خریداری شده از خارج کشور با خوراکی که دولت به پتروشیمی‌ها می‌دهد به نظر می‌رسد اگر تا آن زمان واحدهای موجود بر اساس سوددهی واقعی یعنی تکمیل زنجیره تولید به تولید محصولاتی با ارزش افزوده بالاتر مبادرت نکنند با میلیاردها دلار سرمایه ناکارآمد در این صنعت مواجه می‌شویم.
روزنامه دنیای اقتصاد