منتقدنمایان در حالی دولت را به نادیده گرفتن خواست ملی در زمینه ی رفع کامل تحریم ها متهم می کنند که خود زمانی با «کاغذپاره» خواندن قطعنامه های تحریمی همصدا شدند و حتی تحریم ها را نوعی «موهبت» توصیف می کردند.
ضرورت نقادی یکی از مهمترین محورهایی بوده که «حسن روحانی» رییس جمهوری از زمان تصدی این سمت، همواره بر آن تاکید کرده است. رییس جمهوری از همان ابتدا با اعلام استقبال از نقد دلسوزانه و کارشناسانه ی صاحبنظران مسایل گوناگون، از آنان خواست تا در اصلاح امور به کمک دولت آیند. تاکید بر نقد منصفانه از سوی منتقدان «شناسنامه دار» دیگر موضوع مورد تاکید روحانی بوده است.
در هفته های اخیر دیدار و گفت و گوی «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ی کشورمان با «جان کری» همتای آمریکایی اش بهانه یی برای طرح برخی دیدگاه های منتقدانه در مورد منش دیپلماتیک کارگزاران سیاست خارجی کشورمان و به طور ویژه خود ظریف فراهم آورد؛ انتقادهایی که در پاره یی موارد با تخریب و موضع گیری های مغرضانه و برآمده از سیاست زدگی در هم آمیخت.
این مساله سبب شد تا رییس جمهوری بازهم از نقد، بایسته ها و نبایسته های آن سخن به میان آورد. روحانی روز شنبه یازدهم بهمن ماه در مراسم هفتمین جشنواره ی بین المللی فارابی با اشاره به برخی موضع گیری ها در مورد فرایند مذاکرات زیر پوشش نقد تصریح کرد: معنی انتقاد «هو» کردن، تهمت و تخریب نیست بلکه نشان دادن راه درست، مفهوم واقعی انتقاد است.
روحانی حمله های صورت گرفته به دولت و مذاکره کنندگان هسته یی را به دور از مفهوم واقعی انتقاد و ریشه و انگیزه ی آن را تندروی و بهانه جویی هایی دانست که به منافع ملی آسیب می زند.
نقد چیست؟ منتقد کیست؟
واژه ی نقد را ارزیابی، بررسی، شناسایی، زیر و رو کردن، جدا کردن خوب و سره از بد و ناسره و تشخیص محاسن و معایب معنا کرده اند. مفهوم نقد نیز قضاوت بی طرفانه و ارزیابی کارشناسانه، منطقی و مستدلِ رفتار، گفتار، افکار و آثار دیگران است و از این رو با عیب جویی و اشکال تراشی تمایز می یابد. البته برخی معتقدند معنای نقد با انتقاد متفاوت است. از این منظر، در نقد، هم نقاط ضعف و هم نقاط قوت در کنار هم بیان و بررسی می شود ولی انتقاد فقط ناظر بر نکات منفی و کاستی ها است و برخلاف نقد ضابطه و معیار مشخصی ندارد.
با وجود این تفکیک های معنایی آنچه نقد را از عیب جویی و بهانه تراشی متفاوت می سازد عناصری چون انصاف، استدلال، همه جانبه نگری، دوری از حب و بغض و نیز داشتن تخصص و آگاهی از موضوع بررسی است.
از منظر بررسی کارکردها باید گفت نقد به عنوان عاملی اصلاحی، پیش برنده و بالنده به برنامه ریزان، سیاستگذاران، مدیران و مجریان فرصت بازنگری و همه سونگری واقعگرایانه را همراه با در نظر گرفتن افکار عمومی می بخشد و جلوی بسیاری از ریزش ها و دوباره کاری ها را می گیرد.
در برابر، نقادی گاه به بهانه و پوششی برای سیاه نمایی و منفی بافی با هدف تخریب دیگری تبدیل می شود و پیامدی معکوس با سازندگی و اصلاح به بار می آورد.
در این زمینه رهبر انقلاب در مراسم بیست و چهارمین سالروز رحلت بنیانگذار جمهوری اسلامی در تعریف نقد و انتقاد فرمود: انتقاد باید به معنی عزم و نیت برای پیمودن آینده ی پرتلاش و افتخارآمیز باشد، نه به معنای سیاه نمایی و منفی بافی و بی انصافی. (1)
مذاکرات هسته یی و بررسی نقادانه
پرونده ی هسته یی در طول سال های گذشته مهمترین دستورکار سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بوده و بخش مهمی از توان دیپلماتیک کشور در عرصه ی بین المللی به آن اختصاص یافته است.
آنچه در یک دهه ی گذشته اتفاق افتاد، امنیتی شدن پرونده ی فعالیت های صلح آمیز هسته یی و به دنبال آن خارج شدن این پرونده از «آژانس بین المللی انرژی اتمی» و انتقال آن به شورای امنیت سازمان ملل متحد بود؛ پرونده یی که به صدور 6 قطعنامه ی ضد ایرانی و مبنایی برای پی افکندن ساختار ظالمانه ی تحریم علیه کشورمان منجر شد.
با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید و حاکم شدن گفتمان اعتدال و راهبرد «تعامل سازنده» بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، بهره گیری از دیپلماسی پویا برای برون رفت از تنگناهای بین المللی پیش روی کشور در صدر فعالیت های دستگاه سیاست خارجی قرار گرفت.
در این مسیر، دولت تدبیر و امید تلاش کرد در راستای آرمان های اصیل انقلاب و نظام و بر مبنای اصول «عزت، حکمت ومصلحت»، پیگیر احقاق حقوق ملت و منافع ملی باشد.
برگزاری 16 دور مذاکره ی نفس گیر میان ایران و 6 قدرت جهانی طی نزدیک به یک سال و نیم پس از روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، نشان از پیچیدگی مهمترین پرونده ی سیاست خارجی کشور دارد.
هر چند منافع انکارناپذیر و غیرقابل چشم پوشی طرف های مذاکره از دستیابی به توافق سبب شده ایران و 6 قدرت جهانی اراده ی خود را معطوف به سرانجام رساندن گفت و گوهای هسته یی دارند، اما پافشاری بر مواضع، روند مذاکرات را به درازا کشانده است.
با توجه به سنگینی بار مذاکرات بر دوش کارگزاران دیپلماسی و تلاش بیشینه ی آنان برای حفظ حقوق و دستاوردهای هسته یی و نیز خروج از تنگنای تحریم ها، مردم و بسیاری از مسوولان نظام در سه قوه و در صدر آنان رهبر انقلاب بارها پشتیبانی خود از مذاکره کنندگان هسته یی را اعلام داشته اند. با این حال انتقادهایی نیز در نهادهایی مانند مجلس نسبت به عملکرد دستگاه دیپلماسی کشور صورت گرفته و در چارچوب های کارشناسانه چون کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی، نقدها برای بهبود روند مذاکرات به مجریان سیاست خارجی ارایه شده است.
در برابر نقدهای سازنده، برخی هسته های سیاسی زیر پوشش انتقاد و با هدف خدشه دار نشان دادن کارنامه ی دولت، گفت و گوهای هسته یی و مذاکره کنندگان کشور را هدف حملات بی محابا و غیرمنصفانه قرار داده اند و در پوشش هیاهوگری، کلی گویی و اتهام پراکنی، کمر به نابودی دستاوردها و به شکست کشاندن مذاکرات بسته اند.
در حالی که رفع کامل تحریم ها و دفاع از حقوق هسته یی کشور از همان ابتدای مذاکرات در دوره ی دولت یازدهم مورد تاکید رییس جمهوری و نیز رییس دستگاه دیپلماسی کشور بوده و در فرایند دراز و پرپیچ و تاب گفت و گوهای هسته یی نیز نمود عینی آن آشکار شده است، تخریبگرانِ غرض ورز به جای تقویت و تسهیل فرایند دستیابی به منافع ملی به هر بهانه یی می کوشند کارگزاران سیاست خارجی را تخطئه کنند.
منتقدنمایان در حالی دولت را به نادیده گرفتن خواست ملی در زمینه ی رفع کامل تحریم ها متهم می کنند که خود زمانی با «کاغذپاره» خواندن قطعنامه های تحریمی همصدا شده و حتی تحریم ها را فرصت ساز قلمداد می کردند.
بهانه جویی های اینچنینی سبب شده تا رسانه ها و دستگاه های تبلیغاتی منتقدنمایان در هفته های اخیر همه ی مسایل کشور در زمینه های گوناگون را به کناری نهاده و وزیر امورخارجه را به بهانه ی قدم زدن با همتای آمریکایی زیر بمباران خود بگیرند گویی ظریف برای لذت بردن از هوای ژنو و نه چانه زدن بر سر مهمترین موضوع اختلاف با وزیر خارجه ی آمریکا به خیابان آمده است.
در این زمینه، «علی خرم» تحلیلگر سیاست خارجی در گفت وگو با پژوهشگر خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت: یک سری رفتارهای دیپلماتیک وجود دارد که در همه جای جهان پذیرفته شده است. ایران نیز به عنوان عضوی از جامعه ی جهانی به این رفتارهای دیپلماتیک پایبند است. قدم زدن رهبران و مقام های کشورها در کنار یکدیگر یک نوع آداب و رسوم بین المللی است. مگر تاکنون مسوولان در کنار یکدیگر قدم نمی زدند؟
این تحلیلگر مسایل بین المللی درباره انتقادهای مطرح شده گفت: این سخنان انتقاد نیست، بلکه بهانه است و یک کلمه از آنها در راستای تامین منافع و مصالح ملی نیست و هیچ اساس و پشتوانه ی معقول و کارشناسی ندارد.
«حسن بهشتی پور» تحلیلگر مسایل هسته یی هم در زمینه ی مذاکرات و رفتارهای دیپلماتیک مذاکره کنندگان گفت: این روش یکی از ساده ترین و بدیهی ترین اقدام هایی است که یک دیپلمات می تواند انجام دهد و ابتکاراتی که یک دیپلمات انجام می دهد در اختیار خود او است. ما باید اصل مذاکرات را ارزیابی کنیم و اینکه آقای ظریف خیلی محکم و استوار دارند مذاکرات و منافع ملی را دنبال می کنند. بنابراین چه نشسته و چه ایستاده و چه پشت میز و چه راه بروند و مذاکره کنند یا هر اقدام دیگری که انجام دهند مهم منافع ملی ایران است و مهم این است که در راستای تامین منافع و در تعارض با آرمان های جمهوری اسلامی ایران نباشد.
این کارشناس مسایل بین المللی افزود: گروه های مخالف از یک سو این پرسش را دارند که چرا مذاکرات به نتیجه نمی رسد اما از سوی دیگر جلوی ابتکار، خلاقیت و اقدام های ابتکاری را می گیرند. بنابراین اگر افرادی انتقاد می کنند باید اشکال را مطرح کنند، به طور دقیق این اشکال ها را به افکار عمومی توضیح دهند و دلایل آن را بیان کنند.
بهشتی پور در مورد ویژگی های نقادی گفت: منتقد منصف و دلسوز کسی است که نگاه جامعی به موضوع داشته باشد و در مسیر اصلاح و نه بزرگنمایی اشکال ها حرکت کند.
در ادامه باید گفت هیچ نقشه ی راه یا فرایندی- چه طرحی عمرانی و اقتصادی و چه برنامه یی دیپلماتیک برای دستیابی به هدفی در سیاست خارجی- در عرصه ی عمل برکنار از اشکال نیست و می طلبد که با نظر منتقدانه ی کارشناسان و صاحبنظران، ضریب خطای آن به کمترین میزان ممکن برسد. در این صورت بیشترین منافع و بهره وری از فرایند یاد شده به دست خواهد آمد.
به طور مشخص، فرایند مذاکرات هسته یی نیز نیازمند بهره جویی از نظر کارشناسان و دلسوزانی است که با آگاهی از قواعد دیپلماتیک و قوانین کنشگری بین المللی، تنها هدفِ دستیابی بیشینه به منافع ملی و حرکت در جهت آرمان های نظام اسلامی را چراغ راهنمای خود قرار دهند و برکنار از غرض ورزی های شخصی یا گروهی به مصالح عمومی کشور بیاندیشند.
خبرگزاری جمهوری اسلامی