ویروس نفت در صادرات

این عدم‌همراهی در حالی رخ داده که در ماه‌های قبل، همبستگی نزدیکی میان شاخص قیمت صادرات و تغییرات نرخ ارز برقرار بوده است. به‌طوری‌که در آذرماه با رشد 4/3 درصدی نرخ ارز، شاخص بهای کالاهای صادراتی نیز 3/9 درصد افزایش یافته است. در دی‌ماه نیز با توجه به رشد 3/9 درصدی نرخ ارز، این انتظار می‌رفت که شاخص بهای کالاهای صادراتی افزایش یابد، اما متوسط این شاخص در دی‌ماه به منفی 1/4 درصد رسیده است. بررسی ها، از جزئیات این آمار نشان می‌دهد کاهش قیمت نفت، عامل اصلی شکل‌گیری این روند ناهم‌جهت است. کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی به فرآورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی نیز سرایت کرده است. با سرایت ویروس کاهش قیمت به بازار این محصولات، آن بخشی از کالاهای صادراتی ایران که منشأ نفتی دارند با تنزل ارزش روبه‌رو شده‌اند. در دی‌ماه سال جاری ارزش قیمت نفت حدود 15 درصد کاهش یافته است که این موضوع باعث شده ارزش محصولات صادراتی پتروشیمی معادل 4 درصد کاهش یابد.

گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد شاخص بهای صادراتی در دی‌ماه نسبت به ماه گذشته 1/4 درصد کاهش یافته است و بررسی‌ها نشان می‌دهد کاهش شاخص بهای صادراتی تحت‌تاثیر «افت قیمت جهانی نفت» بوده است. بر اساس گزارش‌ها در دی‌ماه سال جاری حدود 15 درصد از ارزش قیمت نفت کاهش یافته است، این موضوع باعث شده که ارزش محصولات صادراتی پتروشیمی در کشور معادل 4 درصد کاهش یابد. همچنین بر اساس گزارش‌های جهانی در ژانویه نسبت به ماه قبل سال جاری نیز 11 درصد از بهای جهانی محصولات پتروشیمی کاسته شده است.

بر اساس گزارش بانک مرکزی، در نخستین ماه زمستان ارزش برخی از محصولات غیر‌نفتی که از مشتقات نفت محسوب می‌شود، افت قابل توجهی داشته است. بر اساس گزارش بانک مرکزی در دی‌ماه نسبت به ماه قبل «پروپان مایع شده» معادل 13/4 درصد، «روغن صنعتی» 11/8 درصد و «قیر» 9/1 درصد کاهش یافته و اثر قابل توجهی در منفی شدن رشد ماهانه شاخص بهای صادراتی داشته است. بر اساس آمار گمرک در 10 ماه نخست سال جاری حدود 60 درصد از ارزش دلاری صادرات غیر‌نفتی متعلق به محصولات پتروشیمی و میعانات گازی بوده است که به نظر می‌رسد کاهش قیمت محصولات پتروشیمی و میعانات گازی، اثر اصلی را در منفی شدن رشد ماهانه شاخص بهای صادراتی در دی‌ماه گذاشته است.

عوامل موثر در شاخص صادراتی

شاخص بهای کالاهای صادراتی در ایران یکی از انواع شاخص‌های قیمت است که تغییرات سطح عمومی قیمت کالاهای غیرنفتی صادراتی را نشان می‌دهد. به لحاظ ماهیت، این شاخص بر مبنای بازار صادرات محاسبه می‌شود. عوامل موثر بر شاخص صادراتی را می‌توان «تقاضا و کشش بازار جهانی»، «امکانات داخلی»، «تبلیغات»، «ویژگی‌های اقتصادی بازار جهانی» و «قوانین و سیاست‌های داخلی و خارجی موثر در بازرگانی» عنوان کرد. این عوامل قیمت محصولات صادراتی را در بازارهای جهانی تحت‌تاثیر قرار می‌دهد؛ اما علاوه‌بر موثر بودن در قیمت جهانی کالاهای صادراتی، نرخ ارز در بازار آزاد نیز در شاخص بهای صادراتی نقش دارد. در گزارش بانک مرکزی، قیمت ارزی کالاهای صادر شده به قیمت ریالی تبدیل می‌شود و «نوسانات نرخ آزاد ارز» بر شاخص بهای صادراتی موثر است بنابراین می‌توان عنوان کرد که « نرخ آزاد ارز» و «تغییر قیمت کالاهای صادراتی داخلی در بازار‌های جهانی» دو عامل اصلی در محاسبه شاخص صادراتی است.

افت ماهانه شاخص صادراتی

جدیدترین گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد شاخص بهای صادراتی در دی‌ماه به 274 واحد رسیده است. شاخص بهای صادراتی در ماه آذر معادل 277/9 واحد ثبت شده بود که نشان می‌دهد رشد ماهانه آن معادل منفی 1/4 درصد بوده است. افت ماهانه شاخص بهای صادراتی در اولین ماه زمستان در حالی است که در آذر ماه 3/9 درصد به ارزش آن افزوده شده بود. با وجود کاهش ماهانه شاخص بهای صادراتی در دی‌ماه، طی یک سال گذشته و نسبت به دی‌ماه سال گذشته رشد شاخص معادل 6 درصد بوده است. البته این آمار نسبت به رشد سالانه آذر ماه کمتر بوده و در ماه گذشته رشد نقطه به نقطه شاخص بهای صادراتی معادل 11 درصد بیان شده بود.
گزارش بانک مرکزی تصویری از رشد 9 ماهه و 10‌ماهه نخست سال جاری را نسبت به مدت مشابه سال به تصویر کشیده است. بر این اساس در 9 ماه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل 0/7 از رشد شاخص بهای صادراتی کاسته شده است، اما این شاخص در 10 ماه نخست سال جاری نسبت به مدت قبل 0/1 درصد افت داشته است. به بیان دیگر با اضافه شدن آمار دی‌ماه افت شاخص بهای صادراتی نسبت به مدت مشابه سال قبل کمی تعدیل شده است؛ روندی که در آمار 12 ماه با رشد میانگین نیز مشاهده می‌شود. بر اساس آمار منتشر شده در 12 ماه منتهی به آذر ماه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد شاخص بهای صادراتی معادل منفی 4/1 درصد بوده است، حال آنکه این آمار در 12 ماه منتهی به دی‌ماه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل به منفی 3 درصد رسیده و نشان می‌دهد از افت متوسط شاخص بهای صادراتی در دی‌ماه کاسته شده است.

اثر منفی محصولات معدنی بر شاخص کل

گزارش شاخص بهای صادراتی از مجموع 15 گروه اصلی و یک گروه اختصاصی تشکیل شده است. هر یک از گروه‌های مذکور، با توجه به ضریب اهمیت آن در محاسبه شاخص دارای وزن مشخصی هستند. «محصولات نباتی»، «محصولات معدنی»، «محصولات صنایع شیمیایی» ،«محصولات نسجی» و «فلزات معمولی» از جمله مهم‌ترین گروه‌های اصلی گزارش شاخص بهای صادراتی هستند که در حدود 80 درصد از وزن کل شاخص را تشکیل می‌دهند. بر اساس آمارها در دی‌ماه سال جاری در بین گروه‌های مذکور، افت 6درصدی‌ماهانه محصولات معدنی اثر قابل‌توجهی در منفی شدن شاخص بهای صادراتی داشته است. در حالی که در اولین ماه زمستان اکثر گروه‌ها روند قیمتی افزایشی در پیش گرفته‌اند، از ارزش این گروه کاسته شده است. گروه محصولات معدنی که در حدود یک‌سوم وزن کل شاخص را تشکیل می‌دهد از سه نوع کالا «مواد معدنی»، «سنگ فلزات» و «سوخت‌های معدنی» تشکیل شده است. یکی از مهم‌ترین کالاهای این گروه،«پروپان مایع‌شده» است. بر اساس آمار گمرک در 10 ماه نخست پروپان مایع‌شده حدود 6 درصد از کل صادرات غیر‌نفتی را تشکیل داده و ارزش صادرات این کالا طی این مدت معادل 1/8 میلیارد دلار گزارش شده است. بر اساس گزارش بانک مرکزی شاخص بهای «پروپان مایع‌شده» در دی‌ماه 13/4 درصد کاهش یافته است که برای یک کالا طی ماه رقم قابل‌توجهی محسوب می‌شود.
علاوه‌بر کاهش قیمت پروپان مایع‌شده، شاخص بهای «روغن صنعتی» 11/8 درصد، «قیر» 9/1 ‌درصد، «موم پارفین» 4/2 درصد و «روغن موتور» نیز 10/6 درصد در دی‌ماه کاهش یافته است. در میان گروه‌های اصلی، به جز مواد معدنی، از سطح قیمتی گروه «محصولات صنایع شیمیایی» و «فلزات معمولی» نیز کاسته شده است، اگرچه که این کاهش نسبت به گروه معدنی کمتر بوده است. بر این اساس، در دی‌ماه سال جاری 2/9 درصد از سطح محصولات معدنی کاسته شده است، همچنین گروه فلزات نیز کاهش 0/2 درصدی را پشت‌سر گذاشته است.

کاهش قیمت محصولات پتروشیمی

اما علاوه‌بر دسته‌بندی کالاها در گروه‌های اصلی، این کالاها در یک گروه اختصاصی نیز به نام «محصولات پتروشیمی» طبقه‌بندی می‌شود. این گروه معادل 46 درصد از وزن کل شاخص را در اختیار داشته و تغییر این گروه تاثیر قابل‌توجهی در شاخص صادرات دارد. آمارها نشان می‌دهد که در دی‌ماه سال جاری معادل 4 درصد از ارزش کل محصولات پتروشیمی کاسته شده است، بنابراین می‌توان عنوان کرد که کاهش ارزش محصولات پتروشیمی نیز در منفی شدن رشد ماهانه شاخص کل اثر قابل توجهی داشته است. در ماه‌های گذشته کاهش جهانی قیمت نفت، باعث شده که ارزش محصولاتی که از مشتقات نفت نیز محسوب می‌شوند افت کند. به نظر می‌رسد روند کاهشی قیمت محصولات پتروشیمی در ماه‌های آتی نیز تحت‌تاثیر قیمت نفت تداوم یابد.

حرکت در جهت مخالف ارز

اما آمارها نشان می‌دهد که در دی‌ماه روند شاخص بهای صادراتی از تغییرات قیمت دلار تاثیر نگرفته است؛ بر اساس آمارها در دی‌ماه نسبت به ماه قبل 3/9 درصد به قیمت دلار آزاد افزوده شده است، حال آنکه رشد شاخص ماهانه شاخص بهای صادراتی معادل منفی 1/4 درصد بوده است. همچنین در بازه سالانه و نسبت به دی‌ماه سال گذشته 18/3 درصد به قیمت دلار افزوده شده است، اما رشد شاخص بهای صادراتی طی این مدت معادل 6 درصد بوده است، بنابراین این دو آمار نشان می‌دهد که تغییرات قیمت دلار و شاخص بهای صادراتی در دی‌ماه سال جاری همگام نبوده است. این روند ناهمگون را می‌توان به دو دلیل نسبت داد. موضوع نخست این است که شاخص بهای صادراتی علاوه‌بر قیمت ارز در بازار آزاد از «قیمت کالاهای صادراتی در بازار جهانی» نیز تاثیر می‌پذیرد. در حال حاضر بر اساس گزارش‌ها در اکثر کشورها رشد قیمتی کالاها به مقدار کمی بوده یا اینکه از سطح قیمتی آن کاسته شده است که نمونه آن را می‌توان در کشورها با تورم منفی مشاهده کرد. در نتیجه می‌توان بیان کرد ارزش کالاهای صادراتی کشور ما نیز تحت‌تاثیر حرکت قیمت جهانی کالاها بوده است. عامل دوم را نیز می‌توان به دلیل «تاخیر زمانی اثر ارز» عنوان کرد. بر این اساس، این احتمال وجود دارد که افزایش 3/9 درصدی نرخ ارز در دی‌ماه اثر خود را در ماه‌های آینده در شاخص بهای صادراتی تخلیه کند؛ زیرا از زمان صادرات و فروش کالاها تا زمان دریافت ارز حاصل از فروش آن، یک وقفه زمانی وجود دارد. البته با مطالعه آمار ماه‌های گذشته می‌توان مشاهده کرد تغییرات شاخص بهای صادراتی و قیمت ارز تقریبا هم جهت و مدت وقفه زمانی میان این دو شاخص بسیار کم بوده است؛ بنابراین عامل نخست را می‌توان با احتمال بیشتری پذیرفت، علاوه‌بر این با بررسی گروه‌های شاخص بهای صادراتی نیز روند کاهشی در قیمت برخی از کالاهای مهم صادراتی را می‌توان مشاهده کرد که این موضوع کل شاخص را تحت‌تاثیر قرار داده است.
همچنین گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد در دی‌ماه سال جاری ارزش محصولات نباتی نسبت به ماه قبل 3/2 درصد افزایش یافته است. بر این اساس بهای پسته صادراتی طی دی‌ماه 3‌درصد رشد کرده است، همچنین بهای زعفران نیز 4/1 درصد افزایش یافته است، همچنین در دی‌ماه کشمش 7/2 درصد و خرما 3/9 درصد افزایش قیمت را پشت‌سر گذاشته‌اند. به‌طور کلی قیمت گروه معدنی نسبت به مدت مشابه سال قبل 14/3 درصد افزایش یافته است. علاوه‌بر افزایش بهای مواد معدنی، قیمت مواد پلاستیک نیز در دی‌ماه 1/9 درصد افزایش یافته است. براساس آمارهای منتشر شده در این گروه، شاخص بهای پلی‌‌اتیلن معادل 6 درصد افزایش یافته و سهم قابل توجهی در مثبت شدن این گروه داشته است.

دنیای اقتصاد