به عنوان مثال این کشور در زمینه منابع معدنی مانند مس، سرب، طلا و نقره به واردات متکی است زیرا معادن این کشور از اواخر دهه ۱۹۷۰م تعطیل شدند. از سوی دیگر ژاپن برای تامین نیازهای خود به مواد اولیه به معدنکاری در بستر دریاها روی آورده است و شاید این موضوع بتواند ژاپن را در فهرست کشورهای معدنکار قرار دهد.
در تحقیقاتی که توسط شرکت ملی نفت، گاز و فلزات ژاپن با استفاده از یک دستگاه کنترل از راه دور انجام شده است، ۶ نمونه سنگ جمع شده که کنسانتره مس آنها ۱۵ تا ۳۰ برابر سنگ‌های استخراج شده در امریکای جنوبی است. با توجه به اینکه ذخایر موجود در بستر دریا گسترده است مسئولان این شرکت معتقدند مس قابل استخراج از بستر دریا بیش از یک معدن معمولی در خشکی است، در نتیجه تمرکز ژاپن روی این موضوع می‌تواند این کشور را به کشوری معدنی تبدیل کند. اما کارشناسان معتقدند ژاپن بیشتر کشوری صنعتی است و با توجه به موقعیت جغرافیایی خود فعالیت‌های معدنی محدودی در خشکی دارد.
ژاپن به دنبال ارتقای دانش و فناوری
کارشناس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی ایران، درباره بخش معدن در کشور ژاپن اظهار کرد: بخش معدن در کشور ژاپن را می‌توان از چند جهت بررسی کرد. این کشور در دیدگاه جغرافیایی پهنه خشکی محدودی در اختیار داشته و در خط ساحلی قرار دارد در نتیجه فعالیت‌های معدنکاری در چنین وضعیتی محدودتر و کمتر از کشورهای دیگر همچون ایران است که پهنه خشکی گسترده‌ای در اختیار دارند.
افشین مجیدی بیان کرد: درواقع جزیره‌ای بودن این کشور فعالیت‌های معدنی را سخت کرده است اما با توجه به موقعیت ژئودینامیکی در ژاپن (قرارگیری مواد معدنی در پوسته زمین) برخی مواد معدنی شاخص در کانسارهای این کشور متمرکز شده است. به عنوان مثال با توجه به قرارگیری کمربند کوه‌زایی در این کشور، کانسارهای مس در این منطقه متمرکز شده‌اند در نتیجه ژاپن تمرکز خود را بر روی کانسارهای پروفیلی گذاشته و مطالعات بسیاری با کمک دولت، دانشگاه‌ها و کارشناسان معدنی در این زمینه انجام داده است. نکته جالب در این موضوع این است که این بخش در ژاپن اشتراک بسیاری با پهنه‌های موجود در ایران دارد.
وی ادامه داد: در نتیجه این مطالعات کانسارهای پروفیلی متعددی در ژاپن معرفی شد. همچنین در کنار آن تولید کانسارهای وابسته مثل کائولن نیز در این کشور توسعه یافت و منجر شد ژاپن در بخش معدن و فعالیت‌های این حوزه کمی ارتقا پیدا کند.
به گفته این استاد دانشگاه، با توجه به محدودیت‌های جغرافیایی ژاپن به دنبال تغییر در نوع مطالعات معدنی خود به سراغ اکتشاف مواد معدنی موجود در دریاها رفت و سعی بر آن داشت تا اکتشاف معدنی خود را در محیط‌های دریایی انجام دهد که در این موضوع عملکرد موفقی داشت. ما نیز می‌توانیم در این زمینه از مطالعات و دانش موجود در ژاپن استفاده کنیم.
تمایل برای معدنکاری در ایران
مجیدی تصریح کرد: اما در کنار مواردی که بیان شد، ژاپن به دنبال ارتقای دانش و فناوری خود بود به همین دلیل توانست به کشور صنعتی موفقی تبدیل شود. درواقع با وضع قوانین و مقررات سختگیرانه زیست‌محیطی برای استخراج و بهره‌برداری از مواد معدنی، فعالیت‌های معدنی در این کشور به شدت محدود شد، در نتیجه بخش خصوصی تمرکز خود را بر روی صنایع مختلف به ویژه فناوری گذاشت.
وی بیان کرد: از اقدامات مهم ژاپن در این زمینه می‌توان به فناوری جداسازی عنصر فلزات نادر خاکی اشاره کرد. ژاپن به نوعی در این زمینه موفق بود که چین به عنوان نخستین تولیدکننده عناصر نادر خاکی در جهان از دانش ژاپن برای جداسازی عناصر استفاده کرد. در واقع ژاپن با دانش خود توانست وضعیت عناصر نادر خاکی در چین را کنترل کند.
کارشناس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی ایران، اظهار کرد: درحال‌حاضر ژاپن در صنایع بالا دستی پیشرفت بسیار خوبی داشته است و با تمرکز بر روی تولید صنایع توانسته ارزش‌افزوده بیشتری را به‌دست آورد و از سویی دیگر به صادرکننده دانش و فناوری تبدیل شود. در واقع ژاپن امروز به جای صادرات فناوری دانش خود را صادر می‌کند.
مجیدی درباره اینکه ایران چطور می‌تواند از فرصت‌های معدنی در ژاپن استفاده کند نیز، افزود: کشور ما از دیدگاه جغرافیایی و زمین‌شناسی شباهت‌ها و تفاوت‌هایی با ژاپن دارد، در نتیجه ما می‌توانیم در بخش‌های مشابه از دانش و فناوری ژاپن استفاده کنیم. این همکاری نیازمند ارتباط بخش خصوصی برای به‌دست آوردن دانش در حوزه‌های مختلف به ویژه بخش معدن است. البته ناگفته نماند ژاپن نیز برای همکاری در بخش معدن به دلیل نیروی کاری موجود در ایران و اقلیم جغرافیایی خاص آن تمایل بسیاری دارد.
تمرکز بر ایجاد ارزش‌افزوده
با توجه به اینکه ژاپن معادن زیادی در اختیار ندارد و برای صنایع خود نیازمند واردات مواد اولیه است تمرکز خود را برروی صنعت و فناوری گذاشته است. استاد دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با صمت درباره این موضوع که ژاپن تا چه اندازه به اقتصاد معدنی و صنایع معدنی خود توجه دارد، اظهار کرد: اگر بخواهیم در این رابطه دقیق صحبت کنیم باید آمار دقیق تولید ناخالص ملی این کشور را بررسی کرده و ارزش‌افزوده هر بخش را مشخص کنیم.
مهدی تقوی ادامه داد: با توجه به بررسی ارزش‌افزوده بخش‌های مختلف این کشور، ژاپن در رده کشورهای صنعتی قرار گرفته است. هرچند این کشور مواد اولیه و خام در اختیار دارد اما به ازای آن کالای ساخته شده خود را به بازارهای جهانی صادر می‌کند. در واقع بخش معدن در کشور ژاپن چندان اهمیتی در اقتصاد آن ندارد. در میان کشورهای خاور دور چین جزو کشورهای معدنی و کشاورزی دیده می‌شود اما این موضوع درباره ژاپن کمی متفاوت است به طوری که این کشور جزو کشورهای است که فناوری را به کشورهای دیگر صادر می‌کند.
وی گفت: یکی از دلایلی که ژاپن به صادرات فناوری روی آورده و خود را در میان کشورهای صنعتی قرار داده، افزایش ارزش‌افزوده است. اگر این کشور کارگران را به معدن ببرد و بخواهد ماده معدنی استخراج کند ارزش‌افزوده کمتری برایش خواهد داشت درحالی که ارزش‌افزوده ناشی از تولید فناوری برایش صرف اقتصادی بیشتری دارد.
تقوی تصریح کرد: امروز برخی از کشورها مواد خام و معدنی را به ژاپن صادر می‌کنند تا این کشور آن را با استفاده از فناوری‌های خود به مواد دیگری تبدیل کرده و سپس کالای تولید شده را وارد بازار جهانی کند. در واقع این موضوع نوعی تقسیم کار جهانی محسوب می‌شود.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی افزود: به طور کلی فعالیت در بخش معدن صرف اقتصادی چندانی برای ژاپن ندارد. در واقع ارزش اقتصادی محصولات فروخته شده ژاپن نسبت به مواد خام مثل زغال‌سنگ یا سنگ آهن و دیگر مواد معدنی قابل مقایسه نیست.
روزنامه گسترش صمت