هرچند ۲۰ سال هم از قدمت این سازمان بزرگ جهانی می‌گذرد و بیش از ۱۵۰ کشور نیز به عضویت آن درآمده‌اند، اما ایران در یک دهه نتوانست موفقیتی در الحاق به سازمان تجارت جهانی کسب کند. نکته حائز اهمیت در این زمینه این است که بیش از ۹۷درصد تجارت جهانی در میان اعضای این سازمان شکل می‌گیرد و اگر ایران نتواند به «دبلیوتی‌او» بپیوندد، نمی‌توان انتظار داشت در ۳درصد باقیمانده به موفقیت اقتصادی دست یابد. ایران از همان ابتدا درخواست عضویت خود را به سازمان تجارت جهانی ارائه داد اما تا همین ۱۰ سال پیش هیچ نتیجه‌ای نداد تا اینکه به عضویت ناظر درآمد که در این مدت بتواند شرایط را برای حضور دائمی در این سازمان فراهم کند که موفق هم نشد. هرچند به اعتقاد کارشناسان اقتصادی، زمان طولانی نیاز است تا این امر محقق شود اما باید به قوانین و شرایط خاص پیوستن نیز حداقل کمی نزدیک شد. مولفه‌های مهم و تاثیرگذار در پیوستن به «دبلیوتی‌او» تا حدودی در دولت یازدهم در حال دستیابی است اما هنوز راه بسیار است.
اقدامات لازم در دست اجراست
رییس سازمان توسعه تجارت ایران با تاکید بر اینکه سازمان متبوعش اقدامات متعددی را برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی در دستور کار دارد، اظهار کرد: براساس مقررات جاری به دنبال فراهم کردن شرایط لازم و مقدمات خواسته شده هستیم. ولی‌الله افخمی‌راد در گفت‌وگو با صمت تصریح کرد: عضویت ناظر محدود به زمان نیست و درحال‌حاضر جای هیچگونه نگرانی نیست که عضویت ناظر ما تعلیق شده باشد. وی با تاکید بر اینکه ما همچنان عضو ناظر می‌مانیم، گفت: پیوستن کامل به «دبلیوتی‌او» به فرض فراهم بودن تمامی شرایط بین ۸ تا ۱۰ سال زمان نیاز دارد. یعنی از روزی که ما را به‌عنوان عضو رسمی فعال بپذیرند تا مقدمات کار و مدارک را فراهم کنیم چند سالی طول می‌کشد. معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت همچنین از عزم دولت یازدهم در ساماندهی فرآیند پیوستن به «دبلیوتی‌او» گفت و ادامه داد: با حل و فصل شدن شرایط بین‌المللی کنونی، فرآیند الحاق به سازمان تجارت جهانی آسان‌تر آغاز خواهد شد. به گفته افخمی‌راد، تمام سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با این امر باید آمادگی لازم را برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی کسب کنند تا به محض رفع شدن موانع سیاسی، فرآیند پیوستن از سر گرفته شود.
10 سال کافی نبود
رییس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی ایران در این باره معتقد است: عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی به عنوان عضو ناظر پیش‌درآمدی برای عضویت کامل در این سازمان و فرصتی مطلوب بود که زیرساخت‌ها را به گونه‌ای طراحی و تجهیز کنیم تا بتوانیم آسان‌تر عضو این سازمان شویم. احمد پورفلاح به صمت گفت: ۱۰ سال برای این اقدام کافی نبود، چراکه برخی کشورها مانند چین، روسیه و عربستان چندین دهه منتظر ماندند تا به «دبلیوتی‌او» ملحق شدند. به گفته وی در خصوصی‌سازی‌ها، چابک‌سازی دولت و قدرت بخشیدن به بخش خصوصی و تشکل‌ها چندان موفق نبوده‌ایم و این درحالی است که این مولفه، یکی از شرایط ورود به «دبلیوتی‌او» است.
رییس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی تصریح کرد: نگاه‌ها به ایران بهتر شده است اما باز هم جای نگرانی وجود دارد که عضویت ما در سازمان تجارت جهانی تمدید نشود. این در حالی است که پارامترهایی برای عضویت در سازمان تجارت جهانی وجود دارد که مورد بررسی قرار می‌گیرد و ما هنوز فضای کسب و کارمان در رده ۱۳۰ جهان قرار دارد و در بعضی پارامترها در میان ۱۸۰ کشور در رده ۱۵۰ هستیم، طبیعی است که راحت نمی‌توانیم به این سازمان راه پیدا کنیم. وی با بیان اینکه برای داشتن اقتصادی پویا باید به سیستم اقتصاد جهانی وصل شویم، گفت: دولت یازدهم عضویت در سازمان تجارت جهانی را به عنوان یک ضرورت احساس می‌کند چون بعضی از مدیران ارشد دولت فعلی کسانی بوده‌اند که مقوله تجارت جهانی را رهبری می‌کردند و امروز در اتاق بازرگانی هم این ضرورت محسوس است و در جهت رسیدن به این جایگاه تلاش می‌شود.
انتقاد به عضو نشدن در «دبلیوتی‌او»
عضو شورای علمی سازمان جهانی علائم تجاری نیز با بیان اینکه در سال ۱۳۸۴ بالاخره عضو ناظر سازمان تجارت جهانی شدیم، گفت: دوره ۱۰ ساله‌ای به ما زمان دادند که این دوره، هفته گذشته به پایان رسید و هیچ نتیجه‌ای از این عضویت ۱۰ ساله حاصل نشد. عظیم فضلی‌پور با انتقاد از اینکه ایران هنوز عضو فعال سازمان تجارت جهانی نیست، افزود: سال ۱۳۷۴ قرار بود ایران عضو سازمان تجارت جهانی شود که خودروسازان مخالفت کردند چون شرایط به ضرر آنها می‌شد. فضلی‌پور با بیان اینکه سازمان تجارت جهانی ۳۴ نوع کالا و خدمات استراتژیک را به ما معرفی کرد که نقشه راه را داشته باشیم و بتوانیم تراز تجاری کشور را مثبت کنیم، اظهار کرد: کشاورزی، نانو، گردشگری، آی‌تی و نظایر آن از مهم‌ترین این بخش‌ها بود که مانند بچه‌ای لجباز به عمد روی هیچ‌کدام از آنها کار نکردیم و در بسیاری از این شاخص‌ها چندین پله هم سقوط کردیم.
وی با بیان اینکه در این سال‌ها ۹۷درصد تجارت دنیا در سازمان تجارت جهانی انجام شد و در این مدت عراق و افغانستان نیز عضو این سازمان شدند و حتی از عضو ناظر به عضو فعال تبدیل شدند، گفت: این شرایط فرصت‌های ما را می‌سوزاند و باعث می‌شود حتی بازار عراق را از دست بدهیم. جالب اینجاست که با این اوصاف به دنبال راه‌اندازی اتاق بازرگانی مشترک با امریکا هستیم. به گفته این کارشناس، وقتی عراق عضو این سازمان است، اگر بخواهد از ترکیه که آن هم عضو است، واردات کالا داشته باشد، تعرفه‌های واردات بین دو کشور حذف می‌شود، درحالی که ایران این شرایط را ندارد و در ابتدای ورود، کالای ایرانی ۲۵ درصد از کالای ترک گران‌تر است، درحالی که اکنون دنیا بر سر یک درصد و دو درصد تفاوت قیمت بحث می‌کند. این شرایط باعث شده که سهم ما از تجارت جهانی بسیار کم شود. او با بیان اینکه سهم ایران از تجارت جهانی در پایان سال گذشته تنها 0.06 درصد و در سال ۱۳۵۵ حدود 1.5 درصد بود، افزود: همه این عوامل باعث شده شاخص فلاکت در این سال‌ها در ایران بالاتر برود.
بخش خصوصی از لاک خود بیرون بیاید
فرآیند پیوستن به سازمان تجارت جهانی روندی پیچیده، دشوار و زمان‌بر است که مسائل سیاسی برخی کشورها با ما نیز از مهم‌ترین دلایل نپیوستن ایران به «دبلیوتی‌او» است. اما از سویی دیگر هم با توجه به اینکه کشورهای متقاضی باید قوانین ملی خود را با مقررات موافقتنامه‌های چندجانبه سازمان تجارت جهانی تطبیق دهند و تعهداتی را برای کاهش تعرفه‌ها و اصلاح مقررات خود به عهده بگیرند تا دسترسی بیشتری را برای کالاها و خدمات سایر کشورها فراهم کنند، ایران هم باید به سرعت نسبت به اجرای این موارد اقدام کند. به اعتقاد کارشناسان اقتصادی، راه طولانی در پیش داریم و باید از اکنون شرایط را فراهم کنیم تا شاید برای ۱۰ سال آینده آمادگی لازم را پیدا کنیم.
محسن رنانی، کارشناس اقتصادی درباره چالش‌های ورود به سازمان تجارت جهانی می‌گوید: باید اجماع نظری بین مسئولان ارشد نظام جمهوری اسلامی برای ورود به سازمان تجارت جهانی وجود داشته باشد. وی تصریح کرد: بخش خصوصی هم باید از لاک خود بیرون آمده و از شیوه مدیریت مرسوم و مزیت نسبی به سمت مزیت رقابتی حرکت کند. اما شرایط هم باید این اجازه را به صنعتگر بدهد، چراکه به گواه برخی تولیدکنندگان آنها گاهی مجبورند دو برابر حقوق ماهانه کارگران خود خسارت و سود به بانک‌ها بپردازند تا آنها معوقات بانکی را به اجرا نگذارند. رنانی ورود به سازمان تجارت جهانی را اگر چه با هزینه و تبعات می‌داند اما از طرف دیگری راهی برای خروج از رکود عنوان می‌کند.
لزوم تغییر هزاران قانون در ایران
میرهادی سیدی، مشاور مرکز مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی نیز به ضرورت اصلاح بسیاری از قوانین تجاری کشور برای ورود به سازمان تجارت جهانی اشاره کرد و گفت: چین برای ورود به «دبلیوتی‌او» حدود ۳ هزار قانون خود را تغییر داد و نباید فکر کرد که با ورود به این سازمان خیال‌مان راحت می‌شود. وی تصریح کرد: ما در بسیاری از بازارها دچار تبعیض هستیم. به عنوان مثال قزاقستان برای ورود کالاهای سازمان عضو یک تعرفه می‌دهد و برای ما دو برابر آن؛ که در بازار رقابتی اینگونه مسائل در قیمت تمام شده بسیار موثر است. اسدالله عسگر اولادی رییس اتاق بازرگانی ایران و چین و عضو اتاق بازرگانی ایران نیز روابط سیاسی با غرب، انحصار و اقتصاد دولتی و نبود مدیریت را موانعی برای ورود به تجارت جهانی دانست.
در آخر اینکه...
به هرحال اقتصاد ایران برای رشد و توسعه نیاز مبرمی به عضویت در سازمان تجارت جهانی دارد که از بعدی دیگر می‌توان اینگونه نگاه کرد که در پله نخست وقتی قرار باشد به شرایط «دبلیوتی‌او»عمل کنیم برای اقتصاد و تجارت کشور هم خوب خواهد شد چرا که با بهبود فضا مواجه می‌شود. امیدواریم با نگاه و عزم جدی دولت یازدهم در آینده نزدیک به بزم تجارت جهانی هم وارد شویم و شاهد پویایی بیش از پیش اقتصاد و تجارت کشور باشیم.
روزنامه گسترش صمت