ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست یا همان «اچ‌اس‌ای» ۳ موضوع مهم در صنایع مختلف همچون معدن و صنایع معدنی است. در این میان قوانین و ضوابط بین‌المللی برای تمامی کشورها تدوین شده و رعایت آنها الزامی است. اما اینکه اچ‌اس‌ای برای فعالان معدنی در چه اولویتی قرار داشته و آنها تا چه حد خود را ملزم به رعایت قوانین می‌کنند بسته به شرایط و عوامل بسیاری است. یکی از این عوامل هزینه و سرمایه مورد نیاز برای رعایت اصول ایمنی، بهداشتی و محیط‌زیستی است که به طبع کشورهای توسعه یافته مشکلی برای تامین آن ندارند. اما در مقابل در کشورهای در حال توسعه معمولا تامین منابع مالی با چالش همراه خواهد بود.
استانداردهای بین‌المللی
آموزش و فرهنگ‌سازی در بین فعالان یکی دیگر از عواملی است که زمینه را برای اجرای قوانین هموار می‌کند. حال اینکه در ایران به عنوان یک کشور معدنی جهان سطح رعایت مسائل چگونه بوده و برای بالا بردن سطح ایمنی «اچ‌اس‌ای»چه کارهایی را باید انجام داد موضوعی است که با کارشناسان «اچ‌اس‌ای» و فعالان معدنی مطرح کردیم که در ادامه گزارش می‌خوانید.
هوشنگ سیوندی‌پور، مدیر اچ‌اس‌ای منطقه ویژه صنایع معدنی و فلزی خلیج‌فارس درباره ایمنی بهداشت و محیط‌زیست معدنی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: استانداردهای بین‌المللی که از سوی موسسه بین‌المللی ایزو در جهان برای ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست همچون «ایزو ۱۴۰۰۰» و «اوسس ۱۸۰۰۰» تعریف شده و در آن خطوط راهنما برای سازمان‌های کوچک و بزرگ در تمامی کشورها یکی است و تفاوتی ندارد؛ اما استانداردهای داخلی کشورها ممکن است با یکدیگر تفاوت داشته باشند.
او ادامه داد: قوانین موجود در کشورها با یکدیگر متفاوت است.
به عنوان مثال قوانین زیست‌محیطی در کشورهای پیشرفته به شکل محکم و سختگیرانه نسبت به کشورهای در حال توسعه اجرا می‌شود. درباره قوانین کار نیز می‌توان گفت در ایران جایگاه انجمن‌های صنفی و اتحادیه‌ها کمرنگ است و آنها در تدوین قوانین دخالتی ندارند، این در حالی است که در کشورهای پیشرفته اتحادیه‌های کارگری قدرت و نفوذ بیشتری برای طراحی قوانین به‌ویژه قوانین و ضوابط ایمنی دارند که براساس آن کارفرما باید با شدت بیشتری الزامات را مورد توجه قرار داده و آنها را رعایت کند تا منجر به کاهش خطرات کاری شود. اما در کشورهای در حال توسعه این امکان برای اتحادیه‌ها فراهم نیست و در نتیجه قوانین نیز آنچنان که باید با در نظر گرفتن خطرات کاری تدوین نمی‌شود.
سیوندی پور گفت: سازمان بین‌المللی کار «آی‌ال‌او» قوانین تعریف شده‌ای دارد و آیین‌نامه‌ها و قوانین خود را منتشر کرده و در اختیار همه کشورها قرار می‌دهد. در این میان تنها ضمانت اجرایی قوانین در کشورهای مختلف متفاوت است. به گونه‌ای که در برخی از کشورها این ضمانت اجرایی بیشتر و در برخی کمتر است که به قدرت نفوذ اتحادیه‌ها و میزان دولتی یا خصوصی بودن شرکت‌ها باز می‌شود. به عنوان مثال در کشورهایی همچون ایران که اقتصاد، صنایع و معادن آن بیشتر دولتی است به‌طور طبیعی اتحادیه‌های کارگری نقش چندان پررنگی در تدوین قوانین نخواهند داشت.
اصلاح ساختارهای موجود
مدیر «اچ‌اس‌ای» منطقه ویژه صنایع معدنی و فلزی خلیج‌فارس در پاسخ به اینکه آیا قوانین «اچ‌اس‌ای» در معادن کوچک و بزرگ متفاوت است، اظهار کرد: به‌طور معمول تفاوتی وجود ندارد. قوانینی که در حوزه محیط‌زیست از سوی سازمان‌های محیط‌زیستی از طریق آیین‌نامه یا قانون ابلاغ می‌شوند برای تمامی معادن لازم‌الاجراست. آنچه در این میان متفاوت است میزان تاثیرگذاری صنعت بسته به نوع و اندازه آن در مسائل زیست‌محیطی و حوادث است. به‌عنوان مثال ممکن است یک سازمان تاثیرات زیست‌محیطی کمی داشته و حساسیت بر آن کم باشد اما در مقابل شرکت‌ها و واحدهای صنعتی بزرگتری باشد که فعالیت‌های آنها آثار سوءزیست‌محیطی بیشتری دارد.
زمانی که قانونی ابلاغ می‌شود تمامی معادن اعم از کوچک و بزرگ مقیاس باید آن را اجرا کنند. حال با توجه به نوع صنعت ممکن است خطرات ناشی از فعالیت‌ها متغیر باشد. او مهم‌ترین اقدامات در حوزه «اچ‌اس‌ای» برای کاهش خطرات معدنکاری را اصلاح ساختارها در سازمان‌های خصوصی و دولتی دانست و افزود: بخش اعظم صنعت ایران در نظارت بخش‌هایی همچون وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت نفت قرار دارند که برخی اصلاحات را انجام داده و برخی هنوز دست به کار نشده‌اند. در این سال‌ها اقداماتی ازجمله ایجاد واحدهای <<اچ‌اس‌ای>> در صنایعی همچون نفت، معدن و فلزی انجام شده است.
وی ادامه داد: این واحدها در مقاطع مختلف و در جایگاه‌های متفاوتی از نظر ساختار سازمانی قرار گرفته‌اند. واحد «اچ‌اس‌ای»که زیرمجموعه واحد مدیریت منابع انسانی یا خدمات پشتیبانی باشد به‌طور قطع نمی‌تواند فعالیت خود را به درستی انجام دهد و باید زیر نظر بالاترین رده سازمانی کار کند. البته برخی از این واحدها هم‌اکنون زیر نظر مدیرعامل و بالاترین پست سازمانی کار می‌کنند اما باز هم واحدهای بسیاری هستند که زیرنظر رده‌های پایین سازمان مربوط فعالیت می‌کنند و همین موضوع باعث شده تا این بخش‌ها شکل واقعی خود را پیدا نکرده و حمایت‌های مالی لازم از آنها انجام نشود. او بر این باور است که مهم‌ترین قدم، اصلاح ساختار است.
زیرا این امر از حساسیت و توجه مدیریت و بخش تصمیم‌گیر سازمان به این موضوع خبر می‌دهد که آنها بنا را بر حفاظت از محیط‌زیست و کاهش بیماری‌ها، حوادث شغلی و حل مشکلات بهداشتی گذاشته‌اند. در این زمان تعهد مدیریت ارشد دیده خواهد شد و ساختار «اچ‌اس‌ای« سازمان‌ها به نحو بهتری می‌تواند کار خود را انجام دهد. او ادامه داد: آموزش و فرهنگ‌سازی یکی دیگر از نیازهای موجود در حوزه معدن و صنایع معدنی است. هم‌اکنون این باور به شکل ملی وجود ندارد که وظایف سنگینی در قبال محیط‌زیست و حفظ جان انسان‌ها بر عهده واحدهای معدنی، صنعتی و تولیدی است. فرهنگ‌سازی و آموزش افراد برای اجرای درست فعالیت در حوزه معدن و صنایع معدنی ازجمله اقداماتی است که می‌تواند زمینه را برای کاهش خطرات فعالیت‌های معدنی آماده کند.
«اچ‌اس‌ای» هزینه اضافی از دید برخی کارفرمایان
توجه به پارامترهای ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست در تمام معادن به‌طور یکسان عملی نمی‌شود بلکه در برخی معادن مانند معادن زغال‌سنگ که معمولا زیرزمینی هستند به‌طور ویژه‌تری مورد توجه قرار می‌گیرد آنقدر که وزارت صنعت، معدن و تجارت و به طور خاص ایمیدرو برنامه‌های خاصی برای تامین ایمنی این معادن در دست اقدام دارند که چند روز پیش گزارش مبسوطی با همین موضوع به چاپ رسید. با این حال این بحث در معادن زیرزمینی آنقدر پررنگ است که در تمام جهان رعایت پارامترهای ایمنی و بهداشت و محیط‌زیست به‌طور جدی دنبال می‌شود.
سیداحمدمشکانی، استاد دانشگاه درباره اینکه «اچ‌اس‌ای»برای معادن و فعالان این حوزه در چه اولویتی قرار دارد به صمت اظهار کرد: بیشترین اتفاقات و حادثه‌های معدنی در جهان در معادن زیرزمینی و زغال‌سنگ اتفاق می‌افتد و در معادن روباز تنها در صورتی که خطای فردی باشد امکان خطر و ایجاد حادثه وجود خواهد دارد. اما در معادن زغال‌سنگ خطای فردی، گوشه‌ای از خطراتی است که در مجموع منجر به حادثه خواهد شد. در معادن زیرزمینی تولید گازهای متان بسیار امر طبیعی است و با کوچکترین اشتباه کارگران در نکات ایمنی یا وجود کمترین نقص در تجهیزات نشان دهنده عوامل خطرساز باعث انفجار شده و مدت زمان طولانی برای باز کردن معدن و نجات کارگران نیاز است که در برخی موارد منجر به فوت کارگران و وقوع یک فاجعه انسانی می‌شود.
او ادامه داد: در ایران برای معادن خصوصی و دولتی استانداردهایی تدوین می‌شود. زیرا هر دو گروه از به وجود آمدن حوادث تلخ گریزان هستند. در حال حاضر آیین‌نامه‌ها و قوانین نوشته شده موجود است اما درصد افراد و فعالان این حوزه که این قوانین را رعایت کنند بسیار کم است. به‌عنوان مثال در معادن زغال‌سنگ دستگاه‌هایی برای سنجش گاز وجود دارد که در صورت خرابی آنها پیگیری برای تعمیر یا جایگزین کردن دستگاه جدید انجام نخواهد شد.
مشکانی افزود: معدن سرب و روی انگوران در حدود ۸ سال پیش ریزش کرد اما اقدامی برای ترمیم گسل انجام نشد و ضرر مالی بسیاری را به همراه آورد. متوقف شدن فعالیت معدن، منجر به توقف فعالیت صنایع پایین دستی بود. او با اشاره به اینکه در حال حاضر قوانین ایمنی برای بخش معدن تدوین شده اما اجرایی کردن آن در معادن دولتی و خصوصی متفاوت است، اظهار کرد: اجرای قوانین ایمنی در معادن خصوصی هزینه‌بر است و برخی از کارفرمایان آن را هزینه‌ای اضافی دانسته و آن را در اولویت قرار نمی‌دهند و از اجرای آن خودداری می‌کنند. البته در برخی موارد نیز کارفرمایان قوانین ایمنی را برای کارگران معدنی تعیین می‌کنند اما کارگران و فعالان معدن از اجرای آن خودداری می‌کنند.
صمت