توسعه صنایع پایین دستی، بهترین راهکار کشورها برای دستیابی به توسعه پایدار در بخش انرژی است. بر همین اساس ایران از سال‌ها قبل برای ایجاد واحدهای تولید متانول تلاش کرده و امروز به بزرگترین قطب تولید خاورمیانه تبدل شده است. از این‌رو شرکت ملی پتروشیمی به‌دنبال بررسی روش‌ها و فناوری روز جهانی برای وارد شدن به زنجیره ارزش افزوده است. اما مهم‌ترین موضوع برای سرمایه‌گذاری در این صنعت سودآور، حضور سرمایه‌گذارانی است که از لحاظ فناوری، توسعه لازم را برای کشور به ارمغان آورند. گفته می‌شود که در امسال؛ پس از توافق «برجام» همه چشم‌ها به سوی سرمایه‌گذاری نفت، گاز و پتروشیمی ایران دوخته شده است؛ اما آیا زیرساخت‌های لازم برای سرمایه‌گذاری در این زمینه آماده شده است؟
آیا پروژه‌هایی که به نتیجه می‌رسد در سال‌های آینده، بازار مطلوب را خواهد داشت؟ آیا ما براساس نقشه راهی که سال‌ها پیش تعریف کرده‌ایم به توسعه صنایع و در نتیجه توسعه پایدار دست می‌یابیم؟ ایران در این سال‌ها نه به‌دلیل فضای تحریم که راه را برای حضور ایران در عرصه بین‌المللی تنگ کرده بود، بلکه بیشتر به دلیل ناکارآمدی مدیریتی در عرصه‌های مختلف صنعت و به‌ویژه صنایعی همچون نفت ـ که نیازمند سرمایه‌گذاری برای رسیدن به تولید پایدار و توسعه هستند ـ از فرآیند توسعه باز مانده است.
تولید پروپیلن از متانول
معاون مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی با اشاره به اینکه برخی پروژه‌های متانول که پیشرفت نداشتند، متوقف شده‌اند، اظهار کرد: بخش دوم تولید که تبدیل متانول به پروپیلن است، باید تکمیل شود. من نگران این وضعیت نیستم، اما وقتی واحدهای متانول در آن سوی دنیا تعطیل می‌شوند، ما باید توان خود را به رخ بکشیم. محمدحسن پیوندی با اشاره به یکی از بندهای اصل ۴۴ قانون اساسی که به دولت، اجازه سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نو را می‌دهد، گفت: متانول باید به زنجیره ارزش افزوده تبدیل شود. از این‌رو سرمایه‌گذاری در واحد ۲۸۰هزار تنی تبدیل متانول به پروپیلن را در دستور کار داریم.
وی همچنین با بیان این نکته که برای ورود به پساتحریم آماده‌ایم اظهار کرد: گرچه پساتحریم فرصت خوبی را برای پیشرفت ایجاد کرده اما مهم است بدانیم کی و کجا سرمایه‌گذاری کنیم. به نظر می‌آید که وزارت نفت، دیگر مجوز احداث مجتمع تولید متانول را ندهد زیرا به اندازه کافی واحدهای تولید این محصول در کشور وجود دارد؛ با این حال نیازی نیست پروژه‌های کنونی متوقف شود. برای اینکه سرمایه‌گذار برای سرمایه‌گذاری اطمینان کند باید فرصت‌های سرمایه‌گذاری نوینی تعریف شود که البته در آینده تبدیل MTO به MTP مورد توجه است.
معاون مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی با اشاره به ورود رقبای جدید بازار گاز «ال‌ان‌جی» تصریح کرد: سرمایه‌گذاری که در کانال پاناما انجام می‌شود، برای بازار آینده و تولید ال‌ان‌جی ما یک تهدید است. از این‌رو به‌عنوان کشور دارنده بیشترین منابع هیدروکربنی در بخش نفت وگاز می‌توانیم در صورت برنامه‌ریزی دقیق و همکاری با پتروشیمی در کشور، یکی از تعیین‌کننده‌های بازار آینده باشیم. پیوندی با اشاره به نقش شیل گس در بازار، اظهار کرد: امریکا در سال ۲۰۱۳ میلادی هیچ سهمی در «ال‌ان‌جی» نداشته اما در سال ۲۰۲۰ نزدیک به ۱۰درصد «ال‌ان‌جی» دنیا را تامین خواهد کرد.
وی در ادامه به ۳ عامل تاثیرگذار در صنعت پتروشیمی اشاره کرد و گفت: انرژی و خوراک، رشد تقاضا و فناوری بر توسعه صنعت پتروشیمی تاثیرگذارند. امروزه خوراک از سبک به سمت سنگین می‌رود و پتروشیمی ازخوراک سنگین استفاده خواهد کرد. معاون مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی گفت: ظرفیت نصب شده پتروشیمی کشور ۶۰میلیون تن و ظرفیت تولید، ۴۵میلیون تن است؛ در برنامه ششم توسعه، تولید را به ظرفیت اسمی نزدیک می‌کنیم. تحریم‌ها نیز در گذشته تنها به میزان ۵میلیون تن بر تولید تاثیرگذار بوده است.
وی با بیان اینکه در حال حاضر ۶۱میلیون تن پروژه در حال اجراست تاکید کرد: پتروشیمی مهاباد از طریق خط لوله اتیلن غرب تغذیه می‌شود و امیدواریم با راه‌اندازی واحد دوم کاویان در سال آینده، یک‌میلیون و ۲۰۰هزار تن اتیلن داشته باشیم.
معاون مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی همچنین با انتقاد از نحوه خصوصی‌سازی‌ها و با اشاره به اینکه پتروشیمی دماوند تولیدکننده خدمات و یوتیلیتی است گفت: بهتر است پتروشیمی دماوند دست دولت باقی بماند و واگذار نشود تا از درگیری‌های آینده بر سر تنظیم خدمات هم جلوگیری شود. پیوندی با اشاره به ظرفیت‌های ایران در محصولات پایین‌دستی تاکید کرد: ایران در سال ۲۰۲۵ میلادی می‌تواند در تولید اتیلن رکورد جهانی را از ۴درصد جهان به ۷/۵درصد افزیش دهد و ۳۲درصد از اتیلن مورد نیاز را از سهم جهانی درخاورمیانه تامین کند؛ همچنین در چشم‌انداز یادشده، تولید پلی‌اتیلن ایران در بخش بازار از ۲/۹درصد فعلی به ۱۷درصد بازار جهان و ۴۸درصد بازار خاورمیانه افزایش می‌یابد.
ایران در زمینه تولید اتیلن گلایکول رشد خوبی خواهد داشت و از ۴درصد تولید جهان به ۸/۵درصد و در خاورمیانه به ۲۴درصد و در بازار هم از ۵/۸ به ۱۳/۸ جهان و ۲۲/۴درصد خاورمیانه می‌رسیم البته این مسئله بستگی به بازار و سرمایه‌گذاری بخش «پت» دارد. از سوی دیگر تولید پروپیلن در ایران جهش سنگینی خواهد داشت و از یک درصد به ۶/۵درصد و در خاورمیانه به لحاظ ظرفیت به ۳۷ درصد می‌رسد. وی در زمینه فناوری‌های نوین داخل کشور گفت: ایران کشور پهناوری است که نیروی کارآمد انسانی دارد و این توان داخلی باعث شده با توسعه برخی فناوری‌ها موفق به تولید اتیلن از متانول شویم که البته دانش تولید آن نیز از سوی مهندسان داخلی است.
غول‌های نفتی به این زودی به ایران نمی‌آیند
عیسی مشایخی، مدیرعامل شرکت پتروشیمی بین‌الملل، ارزیابی خود را از فرآیند سرمایه‌گذاری در سال‌های اخیر این‌گونه مطرح کرد: برای ورود به فرآیند هر فعالیتی ابتدا باید الزامات آن را تهیه کرد. محیط فعالیت هر فرآیندی متاثر از عوامل سیاسی و اقتصادی است بنابراین تحریم‌ها یکی از ابزار تاثیرگذار بوده و از دلایل عمده توقف سرمایه‌گذاری سال‌های قبل در ایران به شمار می‌رود. با این حال توافق ۱+۵ راه ورود دوباره به این فرآیند را فراهم کرده است. گرچه لغو تحریم‌ها راه را برای سرمایه‌گذاری‌های جدید گشوده است اما آماده‌سازی زیرساخت‌ها از الزاماتی است که باید در نظر گرفته شود.
وی افزود: اصلاح رتبه اعتباری کشور در سطح فاینانس سرمایه‌گذاری کشور، آماده‌سازی الزامات سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) و اعلام این موارد از سوی سازمان همکاری‌های بین‌المللی بیمه صادراتی و در نهایت اعلام موارد بانکی از زیرساخت‌هایی است که اجرای آنها برای جذب سرمایه‌گذاری لازم است. از این‌رو با احتساب تمام پیش‌بینی‌های خوش‌بینانه و بدبینانه، احتمال ورود به این عرصه یعنی فرآیند سرمایه‌گذاری را نیمه دوم ۲۰۱۶ میلادی پیش‌بینی می‌کنم.
این مقام مسئول در زمینه رتبه‌بندی ایران در حوزه بین‌الملل گفت: برای توضیح رتبه ایران در حوزه سرمایه‌گذاری بین‌الملل لازم است تاریخچه‌ای از پتروشیمی ایران را از عصر طلایی پتروشیمی بازگو کنم؛ براساس گزارش این سازمان، ایران در دوران طلایی پتروشیمی، رتبه ۴ را به خود اختصاص داده بود. محدوده رتبه‌بندی این سازمان از ۱ تا ۷ است که هرچه این رتبه پایین‌تر و به ۱ نزدیک‌تر باشد، اعطای تسهیلات بین‌المللی تسریع می‌شود. بر این اساس شرکت‌های بین‌المللی که رتبه ۱ را دراختیار دارند قادرند با یک درخواست، تسهیلات بانکی مورد نیاز را دریافت کنند.
حال باعث تاسف است که در این مقطع زمانی، جایگاه ایران در بین شرکت‌های بین‌المللی دارای بیمه صادرات رتبه ۷ را داراست و می‌توان گفت که بدترین حالت آن است. وی درپاسخ به این سوال که آیا با این اوصاف غول‌های نفتی به ایران نخواهند آمد، گفت: هر سرمایه‌گذاری برای انتخاب محل سرمایه‌گذاری نیاز دارد که از میزان بازگشت سود و اصل سرمایه خود اطمینان حاصل کند. از این‌رو هر سرمایه‌گذاری، برای تصمیم‌گیری درباره سرمایه‌گذاری‌های خود، از تمام مواردی که به سرمایه‌گذاری او آسیب می‌زند احراز می‌کند.
با این همه برای حصول اطمینان از سرمایه‌گذاری، چند مورد بررسی می‌شود. در ایران بازدهی برخی از پروژه‌ها بالای ۲۵درصد است که درصد پایینی نیست و انگیزه خوبی برای سرمایه‌گذار است و می‌تواند سرمایه‌گذار را برای ورود به پروژه‌های جدید تشویق کند.
ایران این عامل سرمایه‌گذاری را داراست. اما این تنها دلیل جذب سرمایه‌گذاری نیست. بررسی میزان ریسک‌پذیری هر پروژه از دیگر عوامل مهم موثر در جذب سرمایه‌گذار است. در واقع رتبه اعتباری هر کشوری همان ارزیابی ریسک‌پذیری پروژه‌های آن کشور محسوب می‌شود. از این‌رو رتبه ۷ بیمه صادراتی ایران در شرکت‌های بین‌المللی به این معنی است که اجرای پروژه‌های آن از خطرپذیری بالایی برخوردار است.
وی درباره تغییراتی که در قراردادهای جدید نفتی اعمال شده است گفت: درصد سهم پیمانکار و کارفرمایی که در قراردادها تعریف شده است، خطرپذیری پروژه‌ها را پایین نخواهد آورد؛ توجه داشته باشید که هیچ پروژه‌ای برای سرمایه‌گذاری بدون خطر نیست و میزان آن را می‌توان کاهش داد. از طرفی اینکه مثلا ما ۴۹درصد را به سرمایه‌گذار خارجی داده‌ایم نشانه سبک‌سازی خطر نیست؛ اما با این همه حتی خبر حضور شرکت‌های بزرگ سرمایه‌گذاری در ایران می‌تواند با جلب جنبه‌های تبلیغاتی باعث حضور عده‌ای از سرمایه‌گذاران در کشور شود.
وی در ارتباط با این موضوع که احتمال حضورشرکت‌های بزرگ نفتی برای سرمایه‌گذاری به ایران بالا نیست و برای انجام مگاپروژه‌ها نیاز به ایجاد کنسرسیومی متشکل از شرکت‌های کوچکی است که قصد سرمایه‌گذاری در پروژه‌های ایران دارند، افزود: حضور کنسرسیوم‌های سرمایه‌گذاری تجربه‌ای است که ایران پیشتر آن را تجربه کرده بود و بر این اساس و با توجه به شرایط کنونی، پروژه‌های بزرگ ایران دوباره این فضا را تجربه خواهد کرد. براین اساس کنسرسیومی که متشکل از شرکت‌های بانکی یا تامین‌کننده منابع مالی و تامین‌کننده تجهیزات است برای اجرای این پروژه‌های بزرگ به ایران خواهند آمد.
به عقیده برخی از کارشناسان ایران تجربه خوبی برای حضور شرکت‌های چینی در پروژه‌های خود را نداشته و دوباره زمزمه‌هایی برای حضور دوباره این شرکت‌ها در عرصه سرمایه‌گذاری ایران به گوش می‌رسد. آیا شما با حضور چینی‌ها در ایران موافقید؟ مشایخی در پاسخ به اینکه آیا چینی‌ها خواهند توانست تامین مالی فاینانس کشور را مرتفع کنند؟گفت: چینی‌ها و نوع سرمایه‌گذاری آنها برای پروژه‌های ما منابع مطمئنی نبوده‌اند؛ پس از سال ۲۰۱۰میلادی و نخستین سفر من به چین متوجه شدم که تامین مالی از بازار چین به آسانی میسر نخواهد بود که در این ۵ یا ۶ سال نتایج خود را نشان داد. اما ترجیح می‌دهم در این‌باره بیش از این اظهارنظر نکنم چراکه عده‌ای معتقدند چین جزو معدود کشورهایی است که در زمان تحریم با انجام سرمایه‌گذاری‌های مورد نیاز پروژه‌ها، منابع مالی به ایران تزریق کرده است که البته درست نیست و اگر این کشور سرمایه‌گذاری انجام داده است از محل پول‌های بلوکه‌شده ایران در چین است و هرگز چین از منابع خود در ایران سرمایه‌گذاری نکرده است. وی درباره کشورهایی که برای سرمایه‌گذاری در ایران مطمئن هستند افزود: اروپایی‌ها در این سال‌ها نشان داده‌اند که امنیت سرمایه‌گذاری آنها در ایران به مراتب بیش از کشورهای دیگر است.
صمت