پس از اینکه ایران به بازارهای نفتی قبلی خود به‌ویژه در اروپا بازگشت، عربستان برای مقابله با ایران و حفظ جایگاه خود در منطقه و در ادامه تلاش‌ها برای بی‌اثرکردن نتایج برجام، سعی کرده در بازارهای دیگر نفتی به ایران حمله کند. این را به‌خوبی می‌توان زمانی که پیشنهاد فریز نفتی از جانب این کشور مطرح می‌شود، در سیاست‌های نفتی این کشور در چین مشاهده کرد. گویا عربستان بنا دارد بزرگ‌ترین مشتری‌های نفتی ایران را به نام خود ثبت کند. به گزارش خبرآنلاین، صادرات نفت عربستان در فوریه ٣٦ درصد افزایش داشته است که به بیشترین حد خود در سه‌سال اخیر رسیده است. فقط محموله‌های نفتی واردشده چین از عربستان در ژانویه ٧٥ درصد افزایش داشته است. در شرایطی که عربستان برای طرح موسوم به «فریز نفتی» اعلام آمادگی کرده اما افزایش محموله‌های عربستان در چین کمی متحیرکننده است. چین اولین و قدیمی‌ترین مشتری نفت ایران بوده و حالا عربستان رقیب ایران در این بازار شده است. جالب است که عربستان با اینکه از طرح فریز نفتی استقبال می‌کند، عملا تعداد محموله‌های نفت خود را به چین به طور چشمگیری افزایش داده است.
جلوگیری از پهلوگیری نفتکش‌های
حمل‌کننده نفت ایران در عربستان
پس از ناکامی عربستان و برخی متحدانش در الزام ایران به اجرای فریز نفتی، اکنون روزنامه فایننشال‌تایمز در گزارشی از اقدامات عربستان‌سعودی برای کاهش صادرات نفت ایران پرده برداشته است. بنا بر گزارش این روزنامه: «به گفته بازرگانان و واسطه‌های حمل‌ونقل دریایی، عربستان‌سعودی برای مقابله با تدابیر ایران برای افزایش صادرات نفت مانع از ورود کشتی‌هایی شده که نفت خام ایران را انتقال می‌دهند». از زمانی که تحریم‌ها برداشته شد، ایران توانسته است نفت خام خود را به اروپا، از جمله به شرکت‌های «کپسا» اسپانیا، «توتال» فرانسه و «لیتاسکو» روسیه بفروشد. یکی از علل سرعت اندک بازگشت ایران به بازار نفت همین کارشکنی‌هاست. به گفته واسطه‌های شناورهای حمل نفت، تا اواسط آوریل، فقط در حدود هشت نفتکش از جزیره خارک ایران به مقصد اروپا بارگیری کردهاند و فقط ١٢ میلیون بشکه در انتظار انتقال است.
بر اساس اطلاعیه‌ای که از سوی یکی از شرکت‌های بیمه کشتیرانی برای اعضای آن در ماه فوریه صادر شد، از ورود کشتی‌های ایران که نفت خام این کشور را حمل می‌کنند، به بنادر کشورهای عربستان‌سعودی و بحرین جلوگیری می‌شود.
در این اطلاعیه آمده است: «کشتی‌هایی که در یکی از سه توقف آخر خود در مبادی ورودی به ایران پهلو گرفته‌‌اند، پیش از ورود به آب‌های عربستان‌سعودی و بحرین باید از مقامات این کشور مجوز بگیرند. واسطه‌های کشتیرانی و بازرگانان نیز همین مورد را گزارش داده‌اند». درهمین‌حال «گروه نفتکش‌های اینترتانکو» و دیگر دست‌اندرکاران این صنعت اعلام کردهاند عربستان‌سعودی هیچ اطلاعیه رسمی‌ای صادر نکرده است.
٤ محور اصلی وزارت نفت در سال ۹۵
بااین حال بیژن نامدارزنگنه، وزیر نفت ایران، برنامه‌های گسترده‌ای را برای سال جاری برای وزارتخانه متبوع خود در نظر گرفته است. وزیر نفت با تأکید بر اینکه به همه امور به موازات هم رسیدگی خواهد شد، گفت: برنامه‌ای برای افزایش تولید یک میلیون‌بشکه‌ای نفت‌خام از میادین مشترک تدارک دیده شده که اجرای ملزومات این برنامه آغاز شده است.
وی افزود: توسعه میادین مشترک در اولویت کاری وزارت نفت قرار دارد و اگر برخی میدان‌ها با کندی در توسعه مواجه شده‌اند، به‌دنبال اصلاح ساختارها برای سرعت‌دادن به فرایند توسعه آنها هستیم. او همچنین در نظر دارد سطح تولیدات نفت خام خود را به چهار میلیون بشکه در روز افزایش دهد و در این رابطه گفته است: افزایش تولید را، هم در برخی پروژه‌های نفتی مستقل و هم در برخی پروژه‌های نفتی مشترک در برنامه داریم. همچنین برنامه بلندمدت‌تری برای افزایش تولید یک میلیون‌بشکه‌ای نفت خام از میادین مشترک تدارک دیده شده که اجرای ملزومات این برنامه آغاز شده است.
پس از برجام هم نتوانسته‌ایم
بازار چین را به‌دست آوریم
حمید حسینی، عضو هیأت‌مدیره اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی در گفت‌وگو با «شرق» درباره رقابت عربستان با ایران در بازار چین می‌گوید: چین حدود پنج میلیون بشکه نفت وارد می‌کند که سهم ایران از این میزان، حدود ١٠درصد است و متأسفانه پس از برجام نتوانسته‌ایم سهم خود را در بازار این کشور افزایش دهیم. البته توانسته‌ایم مشتری در چین جذب کنیم و محموله‌های نفتی نیز از ایران به این کشور رفته، اما در حد قابل‌ملاحظه‌ای نبود.
٢ استراتژی عربستان برای قبضه بازار نفت چین
حسینی درباره علت این موضوع ادامه می‌دهد: عربستان در رابطه با چین، دو استراتژی را پیگیری می‌کند. این کشور در مالکیت پالایشگاه‌های چین شریک شده و به همین دلیل پالایشگاه مکلف شده است نفت خود را از عربستان وارد کند و دوم آنکه اقدام به ذخیره‌سازی نفت در بنادر چین کرده است. این اقدام کمک می‌کند بسیاری از پالایشگاه‌های کوچک در چین که چندان در عرصه‌های بین‌المللی فعال نیستند و توان اینکه بتوانند واردات انجام دهند و ال‌سی باز کنند ندارند، به‌راحتی نفت موردنیاز خود را از نفت انبارشده در بنادر چین خریداری کنند. ما در این زمینه هیچ اقدامی نکرده‌ایم. نه برای اجاره مخازن در چین با هدف ذخیره نفت خام اقدام کرده‌ایم و نه در پالایشگاه‌های این کشور سهیم شده‌ایم. او در یک گمانه‌زنی می‌گوید: شاید دلیل آن باشد که چین به دنبال خرید نفت خام سبک از ایران است اما ایران امکان افزایش صادرات نفت خام سبک را ندارد و عمدتا آنچه برای عرضه دارد، نفت خام سنگین است. نفت خام سنگین نیز برای پالایشگاه‌های چین که چندان هم مجهز نیست، مناسب نبوده و به همین دلیل چین نیز از نفت خام سنگین ایران استقبال نمی‌کند.
حسینی در پاسخ به این سؤال که آیا ایران در این رابطه بازاریابی کرده است، گفت: ایران در این زمینه تلاش کرده است، اما ازآنجاکه به چین توصیه می‌شود از نفت خام سنگین استفاده کند زیرا امکان تبدیل آن در ایران وجود ندارد، نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود. علاوه بر اینکه ایران اکنون نفت خام سبک خود را به اروپا صادر می‌کند. این کارشناس با بیان اینکه سهم عربستان در بازار چین بالای ١٥درصد است، ادامه می‌دهد: عراق نیز از ایران سهم بیشتری در بازار چین دارد. چینی‌ها در بازار عراق سرمایه‌گذاری کردهاند و از نفت این کشور استفاده می‌کنند. علاوه بر آنکه عراق قیمت‌های پایین‌تری را به چین پیشنهاد می‌کند و قیمت‌های آن جذاب‌تر از قیمت‌های هر بشکه نفت ایران است. همچنین چین در بازار ونزوئلا هم سرمایه‌گذاری سنگینی کرده و درحال‌حاضر که این کشور نمی‌تواند بدهی‌های خود را به چین پرداخت کند، این بدهی‌ها در قالب نفت کوره و فراورده‌های نفتی دیگر به چین پرداخت می‌شود.
حاکمیت عربستان تهاجمی عمل می‌کند
عضو هیأت‌مدیره اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی در پاسخ به اینکه این رفتار عربستان در قبال ایران صرفا اقتصادی است یا می‌توان آن را به تقابل سیاسی این کشور برای خنثی‌کردن نتایج برجام و تثبیت موقعیت خود در منطقه نسبت داد، تصریح می‌کند: حاکمیت جدید عربستان بسیار تغییر کرده است و از کشور ملاحظه‌کاری که سعی می‌کرد روابط خود را با همسایگان خود حفظ کند و به آنها احترام بگذارد، به حاکمیتی بدل شده که تندرو است و تهاجمی حرکت می‌کند و تمام تلاش خود را می‌کند تا برجام به نتیجه نرسد و فکر می‌کند ایران رقیب اصلی این کشور در منطقه است و با قدرت‌گرفتن ایران، جایگاه آن در کشور از دست می‌رود و به همین دلیل تلاش می‌کند در هرجا که می‌تواند به موقعیت ایران صدمه بزند.
با سخت‌گیری عربستان
کار برای ایران سخت می‌شود
او ادامه می‌دهد: اخیرا این کشور به سه کشتی نفتی که در بنادر ایران بارگیری کرده بودند، اجازه پهلوگیری در بنادر عربستان را نداده است و گاهی هم برای حمل‌ونقل ایران مشکل ایجاد می‌کند. با سخت‌گیری عربستان قطعا کار برای ایران سخت خواهد شد. سعودی‌ها از تمام ابزارهایی که در دست دارند استفاده می‌کنند تا جایگاه ایران را تضعیف کنند. قاعدتا ایران هم باید در مقابل حربه‌هایی که عربستان به کار می‌برد، ابتکار به خرج دهد و از ابزارهایی که در اختیار دارد بهتر استفاده کند، اما در ایران در تبیین استراتژی‌های ابزاری به‌ویژه در بازارها با کندی در تصمیم‌گیری‌ها روبه‌رو هستیم؛ وگرنه ما می‌توانیم به دلیل روابط سیاسی خوبی که با چین، کره‌جنوبی و هند داریم، سهم خود را بیشتر از این و با عراق و عربستان بیشتر رقابت کنیم.
عربستان در بازارهای نفتی به ایران حمله می‌کند
او در رابطه با پیش‌دستی ایران در بازپس‌گیری بازارهای اروپایی می‌گوید: ایران در بازارهای اروپایی پیش‌دستی کرده و همین که توانسته‌ایم بازارهای خود را در این قاره بازپس بگیریم، قطعا مطلوب عربستان نیست و این کشور سعی کرده در بازارهای دیگر نفتی به ایران حمله کند و جای دیگری بازار را از ما بگیرد. متأسفانه این رقابت مخربی که بین کشورهای اوپک و غیراوپک آغاز شده، آثار منفی خود را بر جای گذاشته است. باید کشورهایی پیش‌‌قدم شوند و این رقابت ناسالم را کاهش دهند زیرا ادامه این روند برای هیچ‌یک از کشورهای صادرکننده نفت مناسب نیست، اما وقتی این بحث‌های سیاسی پیش کشیده می‌شود، همه ضرر خواهند کرد و عربستان بیشترین آسیب را در این میان خواهد دید. البته باید گفت وقتی عربستان به بازار حمله می‌کند و سعی می‌کند بازارهای بیشتری را از آن خود کند، این اقدام، می‌تواند رقابت با تمام کشورهای نفتی تلقی شود و نه فقط ایران.
حسینی با بیان اینکه در هند و کره‌جنوبی توانسته‌ایم سهم خود را افزایش دهیم، گفت: بازار هند برای ایران مناسب است زیرا علاوه بر نزدیکی، پالایشگاه‌های این کشور قادر به استفاده از نفت‌های سنگین و فوق‌سنگین ایران هستند. پالایشگاه ریلاینس هند قبلا از مشتریان ایران بوده و تولید خود را از ٨٠٠ هزار بشکه در روز به یک میلیون و ٤٠٠هزار بشکه افزایش داده است و قصد دارد این میزان را به سه میلیون بشکه در روز افزایش دهد. قاعدتا هرچه بیشتر بتوانیم سهم خود را در این کشور افزایش دهیم، به نفع ما خواهد بود. از سویی با توجه به اینکه روابط اقتصادی ایران و کره‌جنوبی نیز مطلوب است و بسیاری از کالاهای صنعتی خود را می‌توانیم از کره خریداری کنیم، بنابراین می‌توانیم در معامله‌ای با کره وارد شویم که چندان نیز به اقتصاد کره‌جنوبی فشار نیاورد و با توجه به اینکه می‌تواند کالا به ایران صادر کند، این کشور خرید نفت از ایران را به سایر رقبا ترجیح خواهد داد. بازار ایران بازار بزرگی است. شاید کشورهای همسایه ایران نتوانند به اندازه این کشور از ابزار تهاتر استفاده کنند. به نظر می‌رسد ایران از موقعیت مناسبی برخوردار است و کره و ژاپن می‌توانند از این موقعیت برای توسعه بازار و ابزار رقابت استفاده کنند.
استراتژی ابزاری چندجانبه ایران
او در ادامه به ابزارهایی که ایران می‌تواند در بازارهای نفتی خود به کار گیرد، اشاره می‌کند و می‌افزاید: بنابراین استراتژی‌ای که ایران برای توسعه صادرات نفت خود در پیش می‌گیرد اگر درست و چندجانبه انتخاب شود، می‌تواند به نتایج مناسبی برسد. ما می‌توانیم به‌عنوان یک استراتژی به جایی برویم که پالایشگاه و مخرن داشته باشد یا در جایی از ابزار تهاتر استفاده کنیم و در جایی دیگر می‌توانیم با قیمت بازی کنیم و حتی در جایی می‌توانیم از ابزار سیاسی استفاده کنیم. اگر از اهرم‌ها درست استفاده کنیم و مسئولان از درگیری‌ها و بحث‌های داخلی فاصله بگیرند، می‌توانیم از این ابزارها استفاده کنیم. رسیدن به صادرات دو تا ٥/٢ میلیون بشکه نفت برای ایران به‌سرعت شدنی است و نباید نگران پیداکردن بازار و عدم فروش آن باشیم.
او درباره مازاد عرضه‌ای که در بازار نفت جهانی وجود دارد، می‌گوید: ما می‌توانیم به بازار برگردیم زیرا بسیاری از بازارهایی که از دست داده‌ایم را روسیه تصرف کرده است و اکنون با توجه به روابط سیاسی سردی که روسیه با اروپا دارد، کشورهای اروپایی تمایل دارند تنوع منابع تأمین انرژی داشته باشند. بنابراین آمادگی دارند به جای نفت روسیه، نفت ایران را خریداری کنند. تایوان اکنون برای بازگشت به بازار ایران اعلام آمادگی کرده است. مالزی، هنگ‌کنگ و آفریقای جنوبی هم مایل به همکاری با ایران هستند. اخیرا راه به بازار آفریقا باز شده و اولین محموله نفتی ایران به آفریقا صادر شد. بنابراین ما در جنوب شرق آسیا علاوه بر هند، چین، ژاپن و کره‌جنوبی می‌توانیم از بازارهای این کشورها و حتی اندونزی که خود تولیدکننده نفت است اما پالایشگاه‌های آن علاقه‌مند به خرید نفت از ایران هستند، بهره بگیریم.
روزنامه شرق