اکنون نیز با افزایش ۳۸درصدی صادرات این محصول بار دیگر سیاست‌های آبی وزارت جهاد کشاورزی در معرض انتقاد قرار گرفت.
آمارهای گمرک نشان می‌دهد، میزان صادرات این محصول در سال گذشته نسبت به سال ۱۳۹۳ افزایش قابل‌ملاحظه‌ای یافته است.
چرا که در سال ۹۴، ۶۷۸هزار و ۷۲۳ تن سیب‌زمینی به بیش از ۱۷ کشور مختلف صادر شده که از نظر وزنی با ۳۷/۴۶درصد و از نظر ارزشی با ۲۷/۹۲درصد افزایش نسبت به سال پیش از آن مواجه شده است.
این در حالی است که وقتی میزان صادرات ۴۲۴هزار تنی سیب‌زمینی در سال ۱۳۹۳ اعلام شد مسئولان و کارشناسان بخش کشاورزی ازجمله عیسی کلانتری دبیرکل خانه کشاورز نخستین کسانی بودند که از افزایش رشد صادرات این محصول گلایه کردند زیرا معتقد بودند صادرات ۴۰۰هزار تنی سیب‌زمینی با وضعیت منابع آبی ایران نه‌تنها افتخار نیست بلکه جای تاسف دارد!
این انتقادات درحالی بیان می‌شود که عراق با ۶۰درصد سهم همچنان نخستین مشتری سیب‌زمینی ایرانی به شمار می‌آید، چرا که در سال گذشته افزون‌بر ۳۹۸هزار تن از این محصول به ارزش بیش از ۱۲۲میلیون دلار به عراق صادر شده است.
پس از عراق، ترکمنستان با خرید ۱۴۹هزار تن سیب‌زمینی ۲۲درصد بازار سیب‌زمینی صادراتی ایران را به خود اختصاص داده و جمهوری آذربایجان که ۱۲درصد بازار سیب‌زمینی صادراتی ایران را از آن خود کرده در رتبه سوم خرید این محصول قرار گرفته است.
پاکستان، گرجستان، افغانستان، امارات، ازبکستان، ارمنستان، قزاقستان، روسیه، استرالیا، کویت، عمان، قطر، تاجیکستان و ترکیه نیز دیگر مشتریان سیب‌زمینی ایرانی در سال گذشته به شمار می‌روند که روی هم رفته سهمی حدود ۶درصد از بازار این محصول صادراتی داشته‌اند.
علاوه‌بر داستان پرفراز و نشیب صادرات سیب‌زمینی شرایط بازرگانی آن در داخل نیز موجب شده کشت و عرضه این محصول تحت تاثیر قرار بگیرد.
موضوعی که مجید سجادی، مدیرعامل کانون سیب‌زمینی بذری کشور درباره آن می‌گوید: درحال‌حاضر وضعیت کشت و عرضه سیب‌زمینی و هزینه تولید آن به‌گونه‌ای است که کفاف هزینه‌های کشاورزان را نمی‌دهد و آنچه که در عمل به‌دست کشاورز می‌رسد بسیار ناچیز است.
او ادامه می‌دهد: درچنین وضعیتی کشاورزان و وزارتخانه هر دو باید به فکر کاهش هزینه‌ها باشند، امری که با استفاده ازماشین‌آلات جدید و استفاده از روش‌های نوین انبارداری به‌طور حتم قابل اجراست.
مدیرعامل کانون سیب‌زمینی بذری کشور در بخش دیگری از گفته‌هایش با اشاره به برآوردهای سالانه وزارت جهاد کشاورزی از میزان مورد نیاز سیب‌زمینی و سفارش آن به کشاورزان می‌گوید: تولید محصول کشاورزی بعد از عوامل طبیعی تاثیرگذار در میزان تولید به همکاری کشاورزان با عوامل وزارت جهاد کشاورزی نیاز دارد، چراکه این وزارتخانه برای رعایت دقیق این حدود از اجبار یا اهرمی برای کنترل استفاده نمی‌کند.
گفته‌های سجادی در حالی بیان می‌شود که این روزها صحبت از ترجیح کشاورزان به کاشت توت‌فرنگی به‌جای سیب‌زمینی در میان است.
گفته می‌شود به‌دلیل اتخاذ سیاست‌های غلط در چندسال گذشته، مصرف‌کنندگان سیب‌زمینی را بسیار ارزان و به‌طور تقریبی رایگان مصرف کردند و همین امر، سبب آسیب‌دیدن ۶۰هزار تولیدکننده شده است.
سیب‌زمینی‌کاران و کشاورزان، معتقدند وزارت جهاد کشاورزی به ویژه در چندسال گذشته هیچ توجهی به بخش کشاورزی نداشته و هیچ برنامه‌ای برای میزان تولید و کشت ارائه نکرده است و خود کشاورزان با توجه به شرایط و امکاناتی که دارند، هرچه را که تولید می‌کنند به‌دست دلالان می‌سپارند.
وی با اشاره به یارانه صادراتی سیب‌زمینی گفت: یارانه سیب‌زمینی که به‌صورت اختصاصی به این محصول تعلق گرفته، هرچند تاثیر شگرفی در بازارهای صادراتی نداشت، اما به لحاظ روانی تاثیر مثبتی بر بازار داشت و توزیع سیب‌زمینی را تسهیل کرد.
سجادی تصریح می‌کند: اگر یارانه صادراتی نبود، باید امروز نگران امحای بیش از ۱۰۰هزار تن سیب‌زمینی بودیم.
۳ دلیل برای به صرفه بودن تولید
گفته‌های انتقادی مخالفان تولید سیب‌زمینی در کشور در حالی بیان می‌شود که علی نیلی، دبیر انجمن ملی سیب‌زمینی ایران با اشاره به اینکه حجم آب مجازی که برای تولید سیب‌زمینی در کشور استفاده می‌شود در مقایسه با میزان آب مجازی که برای محصولاتی همچون گندم و برنج به‌کار می‌رود بسیار پایین‌تر است اظهار می‌کند: از لحاظ بهداشتی نیز میزان پروتئین و ماده خشک سیب‌زمینی از دو محصول برنج و گندم بالاتر است، علاوه‌بر این اگر سرانه مصرف این محصول را که هم‌اکنون در کشور ما حدود ۴۵ کیلوگرم است مانند کشورهایی چون روسیه افزایش دهیم می‌توانیم تا حدودی از واردات برنج و گندم بکاهیم.
دبیر انجمن ملی سیب‌زمینی ایران تاکید می‌کند: تولید سیب‌زمینی در کشور ما اکنون در ۴ فصل سال امکان‌پذیر است، بنابراین اگر بخواهیم اقتصاد مقاومتی را در کشور پیاده‌سازی کنیم تولید و استفاده از این محصول باتوجه به ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن کاملا مقرون به صرفه است.
نیلی در بخش دیگری از گفته‌هایش با اشاره به بی‌ثباتی که درتولید سیب‌زمینی به چشم می‌خورد توضیح می‌دهد: این عامل گاهی اوقات موجب می‌شود سرمایه‌های سرگردان افراد غیرحرفه‌ای جذب این بخش شده و تولید مازاد در این بخش شکل بگیرد، امری که در کاهش قیمت محصول و به هم ریختن بازار بی‌تاثیر نیست.
او همچنین اضافه می‌کند: درحال‌حاضر هزینه تولید بالا رفته و مبلغی که به‌دست کشاورزان می‌رسد کفاف هزینه‌های آنان را نمی‌دهد، بنابراین کشاورز ناچار است سطح زیر کشت محصول خود را کاهش دهد، امری که موجب بالارفتن قیمت محصول می‌شود؛ اگر دقیق‌تر به این موضوع نگاه کنیم، متوجه می‌شویم تولیدکننده و مصرف‌کننده ایرانی در این حوزه به‌طور مداوم در حال ضرر و زیان هستند.
دبیر انجمن ملی سیب‌زمینی ایران پیشنهاد می‌کند که برای رفع مشکلات یادشده دولت از تصدی‌گری خود در این حوزه بکاهد البته این حرف به معنای کوتاه شدن دست دولت از سیاست‌گذاری نیست.
او توضیح می‌دهد: اگردولت کار قیمت‌گذاری و خرید و توزیع را به خود انجمن ملی سیب‌زمینی واگذار کند به نظر می‌رسد بخش زیادی از نابسامانی‌هایی که دراین بخش وجود دارد حل شود و کشاورز هم ناچارنیست محصول خود را با عنوان خرید تضمینی که در واقع پایین‌تر از هزینه تولید است به بازار عرضه کند.
سخن آخر اینکه
به این ترتیب به نظر می‌رسد بخش زیادی از مشکلاتی که در حوزه محصول سیب‌زمینی مشاهده می‌شود معلول سیاست‌های غلطی است که از سوی دست‌اندرکاران این بخش دنبال می‌شود.
بنابراین اصلاح برخی سیاست‌ها و نحوه تعامل با کشاورز می‌تواند راهگشای این داستان پرپیچ و خم باشد.
صمت