جاده لغزنده سهامداری خارجی در خودروسازی ایران

بحث فروش سهام خودروسازان به خارجی‌ها از حدود دو سال و نیم پیش مطرح شد، آنجا که حسن روحانی رئیس‌جمهور، در جریان اجلاس جهانی داووس، به صراحت اعلام کرد دولت آماده واگذاری سهام شرکت‌های خودروساز به خارجی‌ها است. روحانی در واقع به‌نوعی شرکت‌های خارجی را به خرید سهام خودروسازان کشور تشویق کرد.

پس از این اظهارات، اتفاق خاصی مبنی بر واگذاری سهام به خارجی‌ها رخ نداد و از همین رو گمان می‌رفت دولت از فروش خودروسازی‌ها منصرف شده است، با این حال، دو سال پس از اجلاس داووس، رئیس‌جمهور این پرونده را دوباره باز کرد. روحانی طی سخنرانی خود در سومین همایش بین‌المللی صنعت خودرو، باز هم بر فروش سهام خودروسازی‌ها تاکید و تلویحا بار دیگر از خارجی‌ها برای خرید سهام دعوت کرد. تاکید دوباره رئیس‌جمهور نشان داد دولت همچنان میل به فروش سهام خودروسازان به خارجی‌ها داشته و بر این موضوع مصر است. این در حالی است که به نظر می‌رسد خارجی‌ها فعلا میلی به این کار نداشته و ترجیح می‌دهند حضورشان در ایران، بدون سهامداری باشد.

به‌عبارت بهتر، با وجود آنکه گفته می‌شد خودروسازان خارجی به‌دنبال خرید سهام شرکت‌های خودروساز ایرانی هستند، اما گذشت زمان نشان نداد این اصرار و تمایل (بر سهامداری خارجی‌ها در صنعت خودرو ایران)، از جانب طرف‌های ایرانی بیشتر بوده تا خارجی‌ها. در واقع دولت که به شدت مصر به سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت خودرو کشور است، تمایل دارد این سرمایه‌گذاری در قالب سهامداری باشد. این تمایل دولت بیشتر از آنجا ناشی می‌شود که خودروسازان خارجی در صورت خرید سهام شرکت‌های خودروساز ایرانی، دیگر نمی‌توانند به‌راحتی آنچه در گذشته رخ داد، چمدان‌هایشان را بسته و «جاده مخصوص» را ترک کنند. نگاهی به اتفاقات رخ داده در دوران تحریم، به خوبی نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری خارجی‌ها (در صنعت خودرو)، مانعی بزرگ برای خروج کامل آنها از ایران بوده است، حال آنکه شرکت‌های فاقد سرمایه‌گذاری، به‌راحتی هرچه تمام‌تر از کشور رفتند.

به عنوان مثال، پژو بلافاصله پس از خرید بخشی از سهامش توسط جنرال موتورز آمریکا، از «جاده مخصوص» رفت و تا سه چهار سال پشت سرش را نیز نگاه نکرد، اما رنو چون سرمایه‌گذاری کرده بود، به‌طور کامل خارج نشد و تنها فعالیت‌هایش را تقلیل داد. از همین رو کارشناسان معتقدند سهامداری خارجی‌ها در خودروسازی ایران می‌تواند تا حد قابل توجهی، ماندن آنها را در کشور بیمه کند. اما چرا خودروسازان خارجی در شرایط فعلی تمایلی به خرید سهام شرکت‌های خودروساز کشور ندارند؟ به اعتقاد کارشناسان و فعالان صنعت خودرو، این «بی‌میلی» ریشه در مسائل سیاسی و اقتصادی دارد، به‌نحوی‌که از یک سو قوانین داخلی (در حوزه اقتصادی) از شفافیت لازم برخوردار نیست و از سوی دیگر خارجی‌ها با وجود اجرایی شدن برجام (توافق هسته‌ای)، هنوز هم نسبت به آینده خود در ایران، تردید دارند. به‌عبارت بهتر، در حال حاضر دو مانع سیاسی و اقتصادی بر سر راه سهامداری خارجی‌ها در صنعت خودرو ایران وجود دارد که تا برطرف نشوند، تردیدها در مورد خرید سهام خودروسازان ایرانی همچنان باقی خواهند ماند.

در این بین، مانع اقتصادی، ریشه در مسائلی مانند قیمت‌گذاری دولتی، رفتار بانک‌ها و امنیت سرمایه‌گذاری دارد، به‌نحوی‌که خارجی‌ها به این نوع مشکلات عادت نداشته و از همین رو نمی‌خواهند به واسطه خرید سهام خودروسازان ایرانی، خود را به دردسر بیندازند. در این مورد بیوک علیمرادلو مشاور وزیر صنعت، معدن و تجارت با بیان اینکه اصلا بحث خرید سهام خودروسازان ایرانی توسط خارجی‌ها، مطرح نبوده، می‌گوید: سهام فروشی در صنعت خودرو، آن هم به خارجی‌ها، نیازمند ایجاد یک سری شفافیت‌ها بوده و به اصطلاح آمادگی می‌خواهد. وی می‌افزاید: ما اگر می‌خواهیم خارجی‌ها به خرید سهام خودروسازان داخلی رغبت پیدا کنند، باید مسائلی مانند بدهی و زیان انباشته در صنعت خودرو و برخورد سیستم بانکی و قیمتگذاری دولتی و... را اصلاح کرده و شفافیت لازم را در این مورد ایجاد کنیم.

وی با اشاره به اینکه خودروسازان داخلی در حال حاضر درگیر یک سری مشکلات داخلی بوده و آماده واگذاری نیستند، تاکید می‌کند: وزارت صنعت میل به سرمایه‌گذاری خارجی در خودروسازی دارد، با این حال پیش زمینه اقدامی مانند فروش سهام، شفاف کردن مسائل اقتصادی است. گفته‌های علیمرادلو در شرایطی است که یک مقام مسوول در صنعت خودرو نیز تاکید می‌کند خارجی‌ها نمی‌خواهند به واسطه خرید سهام خودروسازان ایرانی، خود را درگیر حواشی کنند. وی با اشاره به اینکه شرکت‌های خارجی تمایل چندانی به خرید سهام در صنعت خودرو ایران ندارند، می‌گوید:صنعت خودرو کشور کم حاشیه ندارد؛ از دخالت سیاسیون گرفته تا مشکلات مدیریتی؛ بنابراین برخی شرکت‌های خارجی که واقف به این مسائل هستند، نمی‌خواهند به واسطه خرید سهام، خود را درگیر این حاشیه‌ها کنند. این مقام مسوول می‌افزاید:خودروسازان خارجی بیشتر تمایل به شراکت در دارایی‌های خودروسازان داخلی مانند خطوط تولید و زمین و سوله دارند تا اینکه سهام بخرند.

به گفته وی، مشکل دیگر به قوانین وزارت صنعت مبنی بر داخلی سازی 40 درصدی و صادرات برمی گردد، چه آنکه با توجه به این قوانین، خارجی‌ها حتی در صورت خرید سهام نیز مجبورند از قطعه سازان ایرانی خرید کرده و شرط صادرات را نیز محقق کنند و این مسائل با روحیات آنها سازگار نیست. اما جدای از بحث‌های اقتصادی، مشکلات سیاسی نیز یکی از موانع خرید سهام خودروسازان ایرانی توسط خارجی‌ها است. در این مورد، علیمرادلو معتقد است خارجی‌ها هنوز بابت سرمایه‌گذاری (در قالب خرید سهام) احتیاط به خرج می‌دهند. این گفته وی از آنجا ناشی می‌شود که شرکت‌های خارجی هنوز نسبت به آینده برجام مطمئن نیستند. به‌عبارت بهتر، شرکت‌های خارجی از این موضوع هراس دارند که نکند در آینده، تحریم‌ها علیه ایران دوباره برقرار شده و سرمایه‌گذاری آنها معلق بماند. این البته در شرایطی است که جان کری وزیر امور خارجه آمریکا اخیرا خطاب به شرکت‌های خارجی اعلام کرده بدون ترس و با اطمینان از لغو تحریم‌ها، به تجارت خود با ایران بپردازند.

دنیای اقتصاد