چند ماهی است که قیمت نفت در بازارهای جهانی در مسیر افزایشی قرار گرفته به‌طوری‌که هر روز به رکوردی جدید دست می‌یابد. روز گذشته نیز قیمت نفت در بازار نیویورک به حدود 45 دلار یعنی بیشترین مقدار از نوامبر سال قبل رسید. نفت برنت نیز برای اولین بار در سال 2016 بیش از 47 دلار بر بشکه معامله شد. روز گذشته بانک جهانی در گزارشی از بازارهای کالایی، با اشاره به رشد اخیر قیمت اعلام کرد که اختلال در عرضه و چشم‌انداز کاهش تولید آمریکا مهم‌ترین عامل رشد قیمت نفت هستند، بر این اساس این بانک 4 دلار برآورد خود از قیمت نفت در سال جاری را افزایش داد و به 41 دلار رساند. این موسسه در عین حال تاکید کرد که همچنان درخصوص زمان و مقدار کاهش تولید نفت آمریکا تردیدهایی وجود دارد. بانک جهانی همچنین میزان افزایش متوسط تولید نفت ایران در سال جاری را 500 هزار بشکه در روز برآورد کرد.
افزایش برآورد قیمتی
بانک جهانی در جدیدترین گزارش خود از بازارهای کالایی، برآورد کرده است که متوسط قیمت نفت در سال 2016 به 41 دلار در هر بشکه برسد، این در حالی است که در گزارش قبلی این بانک متوسط قیمت نفت 37 دلار پیش‌بینی شده بود.بر‌اساس این گزارش، شاخص انرژی بانک جهانی در سه ماه اول 2016 نسبت به سه ماه پیش از آن 21 درصد افت کرده؛ نفت نیز در پی ضعف تقاضا و افزایش عرضه افت 22 درصدی را تجربه کرده است. هر چند بهای نفت در میانه‌های ژانویه سال جاری به محدوده 25 دلار در هر بشکه رسید، اما با رشد مداوم در میانه‌های ماه جاری از مرز 40 دلار گذشت. با این حال متوسط سه ماهه اول افت 22 درصدی داشته و همچنین نسبت به ژوئن 2014 حدود 70 درصد افت کرده است(شروع افت قیمت جهانی نفت). بانک جهانی اختلال در عرضه را مهم‌ترین عامل رشد قیمت‌ها از ژانویه تا‌کنون می‌داند، اختلال در عرضه نفت عراق و نیجریه و از سوی دیگر، چشم‌انداز کاهش تولید نفت آمریکا محرک رشد قیمت‌ها بوده‌اند. در این بین، امید به توافق بر سر طرح فریز در نشست کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در دوحه، پایتخت قطر و همچنین ضعف دلار به رشد قیمت‌ها کمک کرده است.با این حال بر اساس گزارش بانک جهانی، بازار نفت همچنان در مازاد عرضه غوطه ور است و حتی احتمال دارد در سه ماه دوم سال شرایط بدتری پیش روی آن قرار گیرد. چراکه به طور معمول پالایشگاه‌ها وارد دوران تعمیر و نگهداری می‌شوند و تقاضا برای نفت کاهش می‌یابد، به دنبال آن حجم ذخایر انبارهای نفتی که در حال حاضر نیز در سطح بالایی قرار دارد، افزایش می‌یابد. بانک جهانی درخصوص وضعیت بازار نفت تا پایان سال اعلام می‌کند: بهای نفت به میانگین 41 دلار در هر بشکه خواهد رسید که نشان از رشد اندک آن تا پایان سال دارد. با این حال قیمت نفت نسبت به میانگین سال پیش افت 19درصدی خواهد داشت. برآورد می‌شود در نیمه اول سال به دلیل کاهش تقاضای فصلی بازار قدری تضعیف شود و در نیمه دوم سال به دلیل کاهش سطح موجودی انبارهای نفتی، کاهش تولید نفت آمریکا و رشد تقاضا قیمت‌ها قدری افزایش یابد. تولید نفت کشورهای عضو اوپک به استثنای ایران تغییر چندانی نخواهند داشت و متوسط عرضه نفت ایران در سال جاری رشد 500 هزار بشکه‌ای خواهد داشت.
عرضه و تقاضا در بازار نفت
بر اساس گزارش بانک جهانی، افت قیمت نفت موجب شد تقاضای روزانه جهانی این کالا در سال 2015 رشد 8/ 1 میلیون بشکه‌ای را تجربه کند که حدود 2 درصد بیش از متوسط پنج سال اخیر بوده، بخش اعظمی از این رشد مربوط به کاهش قیمت بنزین و گازوئیل و رشد تقاضا برای این سوخت‌ها بوده است. تقاضای نفت کشورهای (عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی) (OECD) نیز بعد از اینکه 9 سال در مسیر کاهشی قرار گرفته و در این مدت بیش از 10 درصد افت را تجربه کرده بود، در سال 2015 حدود 400 هزار بشکه رشد کرد. تقاضای نفت در کشورهای غیر OECD نیز رشد متعادلی داشت، در این کشورها تقاضای نفت 4/ 1میلیون بشکه معادل 3 درصد رشد کرد. با این حال رشد تقاضا در سه ماه اول سال جاری کاهش یافت، در واقع زمستان معتدل در نیمکره شمالی موجب افت رشد تقاضای نفت در 6 ماه اخیر شده است. پیش‌بینی می‌شود تقاضای روزانه در سال جاری حدود 2/ 1 میلیون بشکه افزایش یابد. این گزارش در ادامه می‌افزاید: در عین حال در سال گذشته عرضه جهانی نفت روزانه 7/ 2 میلیون بشکه افزایش یافت که حدود یک میلیون بیش از رشد تقاضا بود و نشان از مازاد عرضه در بازار نفت دارد، از این مقدار 3/ 1 میلیون بشکه تنها به دو کشور عضو اوپک، عراق و عربستان تعلق داشت. کشورهای غیرعضو نیز 4/ 1 میلیون بشکه به عرضه خود افزوده‌اند که از این مقدار حدود 900 هزار بشکه آن از سوی آمریکا بوده است. برزیل، روسیه، کشورهای حوزه دریای شمال و کانادا کشورهای غیراوپکی هستند که عرضه خود را افزایش دادند. با وجود اینکه رشد عرضه در کشورهای عضو اوپک کمتر از کشورهای غیر عضو بوده است، رشد عرضه از سوی کشورهای عضو اوپک در سال 2015 مسیری صعودی داشته یعنی اواخر سال بیشتر از ابتدای سال بود، اما در کشورهای غیر عضو شرایط بر عکس بوده، یعنی رشد عرضه 3/ 2 میلیون بشکه‌ای کشورهای غیر عضو در سه ماه اول سال در سه ماه چهارم به حدود 400 هزار بشکه رسیده است. بر همین اساس، پیش‌بینی می‌شود که امسال نیز روند کاهشی تولید در کشورهای غیرعضو اوپک ادامه یابد و امسال شاهد افت یک میلیون بشکه‌ای عرضه از ابتدا تا انتهای سال و افت 700 هزار بشکه‌ای متوسط تولید از سوی این کشورها باشیم. در سه ماه ابتدای سال جاری تولید نفت کشورهای غیر عضو اوپک برای اولین بار بعد از 14 دوره رشد مداوم، کاهش 300 هزار بشکه‌ای داشت.
تولید نفت در آمریکا
بر اساس گزارش بانک جهانی، کاهش رشد عرضه بیشتر از سوی منابع نامتعارف در ایالات متحده بوده است که امید می‌رود به تعادل بازار نفت منجر شود. تولید نفت غیرمتعارف در سال 2009 در آمریکا روزانه حدود 500 هزار بشکه بود که در سال 2015 در اوج خود به 6/ 4 میلیون بشکه یعنی حدود نیمی از تولید نفت این کشور رسید. اما کاهش تولید از این ذخایر متناسب با کاهش قیمت نفت رخ نداده است، چراکه تولیدکنندگان نفت شیل با استفاده از برخی مکانیزم‌ها از جمله نوآوری در تکنولوژی، تولید از چاه‌هایی که بهره‌وری بالاتری دارند و کاهش هزینه‌های خود سرعت کاهش تولید را کند کردند. علاوه بر آن در حال حاضر تعداد بسیاری چاه نفت نیمه کاره در میادین نفت شیل وجود دارد که برای رسیدن به بهره‌وری، به کمتر از دوسوم سرمایه مورد نیاز یک چاه جدید، سرمایه نیاز دارند. بر اساس گزارش بانک جهانی، تولید نفت آمریکا تا سه ماه سوم سال 2017 روند کاهشی خواهد داشت و در این زمان به 9/ 7 میلیون بشکه در روز خواهد رسید و از آن پس شاهد رشد مجدد تولید در این کشور خواهیم بود. سرمایه‌گذاری در بالا دست صنعت نفت آمریکا سال گذشته حدود یک‌سوم کاهش یافته است و برآورد می‌شود امسال نیز افت 40 درصدی را تجربه کنند. با این حال درخصوص میزان کاهش تولید نفت آمریکا یا زمان رشد مجدد آن عدم قطعیت بالایی وجود دارد. در حال حاضر بهای نفت رشد زیادی داشته که می‌تواند موجب افزایش زود هنگام تولید و مانع از توازن در عرضه نفت شود. از سوی دیگر بسیاری از این تولیدکنندگان در زمان رونق بازار وام‌های زیادی دریافت کرده‌اند و در شرایط کنونی اقدام به فروش دارایی‌های خود کرده یا در آستانه ورشکستگی قرار دارند.
تولید نفت اوپک
متوسط تولید اوپک در سه ماه اول سال 2016 حدود 6 /32 میلیون بشکه در روز بود که نسبت به مدت مشابه سال قبل 4/ 1 میلیون بشکه رشد داشته است. عربستان در چند ماهی که از سال گذشته در همان سطح 2/ 10 میلیون بشکه در روز تولید کرده است. عراق تولید خود را به 4/ 4 میلیون بشکه در روز رساند که در فوریه امسال به دلیل برخی اقدامات تروریستی در خط لوله صادراتی شمالی این کشور مجبور شد تولید خود را کاهش دهد. ایران نیز در سه ماه اول سال تولید خود را 400 هزار بشکه افزایش داده است و به 3 /3 میلیون بشکه رساند. صادرات نفت ایران به اروپا از سر گرفته شده و مشتریان سنتی آسیایی نیز اقدام به خرید بیشتر نفت از آن کرده‌اند. بانک جهانی برآورد کرده است که تولید نفت کشورمان به روند صعودی خود ادامه داده و به 6/ 3 میلیون بشکه برسد. این بانک ظرفیت تولید نفت ایران را همین مقدار می‌داند. در ادامه به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اشاره شده که ایران تا سال 2020 با جذب سرمایه و تکنولوژی خارجی می‌تواند به ظرفیت 4 میلیون بشکه در روز برسد.
روزنامه دنیای اقتصاد