آنچه امروزه از آن با نام توسعه پایدار یاد می‌کنند مثلثی است که اضلاع آن را ثبات اقتصادی، حفاظت از محیط‌زیست و مسئولیت‌پذیری تشکیل می‌دهند. بنابراین اگر خواهان معدنکاری سبز و در عین حال پایدار هستیم فعالان هر دو حوزه معدن و محیط‌زیست (به ویژه معدنکاران) برای رسیدن به اضلاع این مثلث تلاش کنند.
بازسازی معادن در تمامی مراحل معدنکاری
استاد دانشکده مهندسی معدن، پردیس دانشکده‌های فنی دانشگاه‌های تهران درباره راهکارهایی که می‌تواند منجر به تعامل بیشتر بین محیط‌زیستی‌ها و معدنکاران شود اظهار کرد: تعطیلی معادن برای جلوگیری از آسیب به محیط‌زیست و منابع طبیعی راه‌حل مناسبی نیست بلکه می‌توان با آشتی‌دادن دو بخش معدن و محیط‌زیست زمینه فعالیت را برای معدنکاران فراهم کرد.
به گفته فرامرز دولتی اردجانی، لازمه به وجود آمدن تعامل و آشتی بین معدن و محیط‌زیست، بازسازی محیط و ترمیم محدوده‌های فعالیت معدنی از سوی بهره‌برداران معدنی است. همچنین باید توسعه پایدار از سوی فعالان این حوزه مورد توجه قرار گیرد. از این‌رو همه معادن باید برنامه‌ای برای بازسازی محیط معدنی داشته باشند یا بعد از اتمام فعالیت معدنی در صورتی که قرار به بازگشت به محدوده برای معدنکاری نیست، با ترمیم و بازسازی محدوده معدنی، آن را به حالت اولیه بازگردانند.
وی افزود: از دیگر اقداماتی که بهره‌برداران معدنی در راستای همکاری با محیط‌زیست می‌توانند انجام دهند تصفیه پساب‌های معدنی است تا از ورود مواد سمی و مضر موجود در شیرابه‌های معدنی به سفره‌های آب زیرزمینی و آب‌های جاری و همچنین خاک منطقه جلوگیری شود. در واقع اگر همه معدنکاران قبل از اینکه فعالیت معدنی خود را آغاز کنند در مرحله طراحی بخشی از هزینه خود را به مطالعات زیست‌محیطی شامل بازسازی معدن و توجه ویژه به توسعه پایدار معادن اختصاص دهند بین محیط‌زیست و معدنکاری آشتی خواهد شد. وی بر این باور است که معدنکاری و محیط‌زیست ضدهم نیستند و باید برای مراحل مختلف معدنکاری توجه به محیط‌زیست را در برنامه‌های خود قرار داده و مثلث توسعه پایدار (ثبات اقتصادی، حفاظت از محیط‌زیست و مسئولیت‌پذیری) را در تمامی مراحل در نظر بگیرند.
ایجاد نقطه اشتراک بین اضلاع مثلث توسعه پایدار
دولتی اردجانی یادآور شد توسعه پایدار زمانی به‌دست می‌آید که نقطه اشتراکی بین مولفه‌های گفته شده ایجاد شود و مسئولیت‌پذیری باید در برنامه‌های تمامی اقشار جامعه و فعالان مرتبط با این بخش از دولتی‌هاگرفته تا معدنکاران و گروه‌های فعال حفاظت از محیط‌زیست در صدر توجه قرار گیرد.
استاد دانشکده مهندسی معدن، پردیس دانشکده‌های فنی دانشگاه‌های تهران بر این باور است اگر موضوع توسعه پایدار در برنامه کاری معدنکاران قرار گرفته و لحاظ شود میزان تخریب حاصل از معدنکاری به محیط‌زیست به حداقل ممکن می‌رسد. به گفته وی زمانی‌که فعالیت‌های معدنی منجر به تغییر شکل و شرایط موجود در محیط می‌شود، این خود معدنکاران هستند که با قدم برداشتن در راستای بازسازی محدوده و کم‌کردن میزان خسارت‌ها به اجرایی شدن هرچه بهتر فعالیت معدنی و کاهش خطرات زیست‌محیطی کمک می‌کنند.
دولتی اردجانی در ادامه به نقش معدنکاران در راستای بهبود فعالیت‌های این بخش نیز گفت: معدنکاران با برنامه‌ریزی برای یک بخش مهم یعنی «ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست» که امروزه در صنایع مختلف جهان مورد توجه است، می‌توانند نتیجه مطلوبی در روند معدنکاری ایجاد کنند چراکه از این طریق بهره‌برداران معدنی از خطراتی که ممکن است در هنگام انجام کار به وجود آید، باخبر شوند.
وی مثالی عنوان کرد و گفت: بحث اکسیداسیون کانی‌های سولفیدی بسیار مهم است زیرا در صورت اکسایش آنها زهاب اسیدی در معدن به وجود آمده و آلایندگی شدیدی وارد محیط‌زیست می‌کند. این در حالی است که امکان حذف کامل آنها وجود ندارد و کنترل آلودگی در آینده نیز هزینه گزافی برای آنها خواهد داشت. بنابراین توجه به مسائل ایمنی و بهداشت نیز در کنار محیط‌زیست در فعالیت‌های معدنی از اهمیت بالایی برخوردار است و باید مورد توجه قرار گیرد.
مطالعه و بررسی میزان خسارت‌ها
آنچه امروزه از سوی کارشناسان محیط‌زیستی درباره چالش‌های حاصل از معدنکاری مطرح می‌شود، مربوط به نوع بهره‌برداری از معادن است چرا که برخی از معدنکاران به دلیل رعایت نکردن اصول فنی و استفاده نکردن از تجهیزات نوین، آسیب‌هایی به محیط‌زیست وارد می‌کنند. حال پیشنهادی که از سوی کارشناسان هر دو بخش مطرح می‌شود در نظر گرفتن منابع مالی مشخص برای بازسازی و ترمیم محدوده معدنی و بازگرداندن آن به حالت اولیه است.
یکی از کارشناسان محیط‌زیست معدنی درباره روند فعالیت‌های معدنی و آثار آن بر بخش محیط‌زیست به صمت گفت: بخش عمده مشکلات معادن ایران با محیط‌زیست، به معادن خارج از مناطق چهارگانه حفاظتی بازمی‌گردد که در برخی موارد چالش‌هایی برای محیط‌زیست ایجاد کرده به عنوان نمونه می‌توان به معادن شن و ماسه اشاره کرد.
تورج فتحی بر این باور است که یکی از موضوع‌های بهبوددهنده تعاملات معدن و محیط‌زیست اختصاص بخشی از سرمایه‌گذاری انجام شده از سوی بهره‌برداران معدنی به دولت برای بازسازی، مرمت و احیای محیط‌زیست است. وی تاکید کرد: بررسی و مطالعه میزان خسارت‌های وارد شده هنگام فعالیت‌های معدنی به محیط‌زیست نیز می‌تواند منجر به تفاهم و پیوند سازمان‌های مربوط شود. در این میان تعریف قانون مشخص برای فعالیت‌های معدنی سازگار با محیط‌زیست و ارائه آن به تمامی فعالان معدنی، راه خوبی برای تعیین تکلیف معادن برای نوع رفتار خود با محیط‌زیست خواهد بود.
به گفته فتحی باید برای معادن خارج از مناطق چهارگانه ضوابط زیست‌محیطی تعریف شود چراکه برخی از معادن همچون معادن فلزی، ظرفیت بالایی برای ایجاد آلودگی محیط‌زیست دارند و از منابع خاک گرفته تا آب‌های سطحی و زیرزمینی را دچار می‌کنند. دلیل این موضوع شفاف نبودن قانون و مشخص نکردن تکلیف بهره‌برداران معدنی است.
وی افزود: توسعه پایدار در بخش معدن می‌تواند راهی برای رفع مشکلات بخش معدن باشد و معدنکاران می‌توانند قبل از اجرای پروژه‌های معدنی همچون واحدهای فرآوری، مطالعات اولیه برای تامین منابع انرژی مانند آب را مورد بحث و بررسی قرار دهند.
صمت