صنعت سیمان با وجود برخورداری از مواد معدنی اولیه مرغوب برای تولید سیمان و کلینکر سال‌هاست خود را به تولید سیمان تیپ ۱ و ۲ و ۵ و همچنین سیمان سفید محدود کرده و گام‌های جدی برای تولید محصولات متنوع و کیفی‌تر برنداشته و توجه به علم نانو نداشته است. صمت با کارشناسان و صاحب‌نظران این حوزه در زمینه این موضوع گفت‌وگو کرده است.
آهک، رس و گچ مواد اولیه سیمان
ذخایر معدنی ایران برای تامین مواد اولیه مورد نیاز صنعت سیمان، هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی موضوعی است که می‌تواند در کیفیت محصول نهایی واحدهای تولید سیمان کشور تاثیر بسزایی داشته باشد. مدیر بهره‌برداری شرکت سیمان فارس خوزستان درباره مواد اولیه‌ای که صنعت سیمان به آنها نیاز دارد به صمت گفت: مواد اولیه اصلی سیمان، سنگ آهک و خاک رس است که به آن ۴ اکسید اصلی اضافه می‌شود. اکسید کلسیم که از سنگ آهک استخراج می‌شود، آلومینا که از خاک رس و ترکیبات رسی به‌دست می‌آید، فریک (اکسید آهن) که از سنگ‌آهن به‌دست می‌آید و سیلیس که از سنگ‌های معدنی رسی استخراج می‌شود. تولید سیمان هم مانند دیگر محصولات صنعتی دارای استانداردهای تدوین شده‌ای است که رعایت آنها می‌تواند کیفیت محصول نهایی را تضمین‌کند و این موضوع یکی از ملاک‌های مهم برای جذب مشتری و بازار مصرفی است.
محمدعلی متشرع ادامه داد: یکی دیگر از افزودنی‌های مهم برای تولید سیمان، گچ است. به‌طور کلی ترکیب سیمان خالص ۹۴ تا ۹۶درصد کلینکر و ۴ تا ۶درصد گچ است. برای تولید سیمان‌های آمیخته هم انواع مختلفی مواد افزودنی اضافه می‌شود که یا دور ریز صنایع دیگر هستند، مثل سرباره کوره‌های ذوب آهن یا مواد معدنی مانند؛ پوزولان. وی درباره ظرفیت ایران در تامین این مواد اولیه گفت: ایران دارای بهترین ذخایر پوزولان دنیا است. ذخایری مثل کوه تفتان در سیستان و بلوچستان و جاجرود، که از لحاظ زمین‌شناسی دارای ترکیبات شناخته شده‌ای در جهان هستند و منابع خوبی هم در استان‌های همدان، آذربایجان‌غربی، کردستان، کرمان و اصفهان وجود دارد. وی درباره این موضوع و پیشرفت‌های صنعت سیمان ایران افزود: درباره سیمان‌های آمیخته براساس استاندارد اروپا، ۲۷ نوع سیمان اصلی وجود دارد که ما در سال گذشته مقدار زیادی به سمت انطباق محصولات‌مان با این استاندارد حرکت کردیم و واحدهای تولیدی سیمان کشور تا حدودی این استانداردها را رعایت می‌کنند.
وی ادامه داد: سیمان صنعتی است که روی صادرات محصولات آن زیاد نمی‌توان حساب باز کرد چراکه شعاع توزیع آن نباید از ۳۰۰ کیلومتر بیشتر باشد چون صرفه اقتصادی نخواهد داشت. پس نمی‌توان جدی به جذب تقاضا برای بازارهای خارجی فکر کرد مگر اینکه تولیدی مرزی باشد. مدیر بهره‌برداری شرکت سیمان فارس خوزستان کیفیت سیمان تولید داخل را مطلوب ارزیابی کرد و افزود: سیمان ایران از لحاظ کیفی بسیار عالی است و با استانداردهای اروپا مطابقت داد. به‌عنوان مثال ۱۸ واحد سیمانی که با آنها در ارتباط هستم محصولات‌شان را براساس استانداردهای اروپا تولید می‌کنند و با محصولات اروپایی قابل رقابت هستند. متشرع درباره نحوه ارزیابی کیفی سیمان گفت: هر کدام از رده‌بندی‌های کیفی سیمان بسته به شرایط محیطی که قرار است استفاده می‌شود، کاربرد دارند. به عنوان مثال اگر زمین منطقه‌ای که سازه فولادی ساخته می‌شود سولفاته باشد باید سیمان ضد سولفات استفاده شود یا سیمان پوزولانی که خودش ۳۵درصد اثر ضد سولفاتی دارد چرا که سولفات خورنده سیمان و بتن است. یا در مناطق ساحلی خلیج‌فارس نمی‌توان از سیمان ضد سولفات استفاده کرد چراکه ۲ سال بیشتر عمر نمی‌کند.
او ادامه داد: رده‌بندی‌های کیفی سیمان شامل مقاومت مکانیکی آنها نمی‌شود بلکه درباره مقاومت شیمیایی آنهاست. وی درباره چشم‌انداز آیندهٔ صنعت سیمان بیان کرد: بهتر شدن، کار روزانه صنعت سیمان است و این روند باید همیشه ادامه پیدا کند و پژوهش‌هایی لازمه این کار است. درحال‌حاضر روی نانو فناوری در صنعت سیمان زیاد بحث می‌شود. به‌ویژه سیمان سفید که هنوز در ایران به‌طور کامل به سمت آن نرفته‌ایم. ازجمله ویژگی‌های سیمان سفید نانو، مقاومت آن در برابر آلودگی‌های شهری و تغییر رنگ ندادن آن در این شرایط است. وی در پاسخ به این پرسش که واحدهای تولید سیمان کشور چه میزان با توان تولیدی خود فاصله دارند، گفت: ظرفیت واقعی تولید حدود ۷میلیون و ۳۰۰ هزار تن در ماه است ولی درحال‌حاضر زیر ۵ میلیون تن تولید می‌کنیم. وی تصریح کرد؛ علت این اختلاف نبود توازن میان عرضه و تقاضاست در حالی که ما قدرت رسیدن به سقف توان تولید را داریم و در صورت ایجاد تقاضا به آن خواهیم رسید. یکی از مسائل مهمی که صنعت سیمان همواره با آن روبه‌رو است مسائل زیست‌محیطی و کنترل گازهای گلخانه‌ای مانند گاز دی‌اکسیدکربن است. محمد علی متشرع در این باره به صمت گفت: در دنیا یک استراتژی برای کاهش گاز دی اکسیدکربن در صنعت سیمان وجود دارد و آن هم کاهش نسبت کلینکر مصرفی به سیمان تولیدی است؛ یعنی اینکه با استفاده از کلینکر کمتر سیمان بیشتری تولید شود. تولید این نوع سیمان اصلاح شده علاوه بر اینکه آسیب کمتری به محیط‌زیست وارد می‌کند، باعث افزایش عمر سازه‌های سیمانی از ۱۰۰ به ۱۰۰۰ سال خواهد شد.
استانداردهای‌داخلی وخارجی
در تمامی صنایع این سوال مطرح می‌شود که محصولات تولیدی ایران در مقایسه با سایر کشورهای جهان از چه جایگاهی برخوردار است. یک کارشناس حوزه سیمان در گفت‌وگو با صمت در پاسخ به این پرسش که سیمان ایران از نظر کیفی چه جایگاهی دارد، گفت: سیمان ایران از نظر کیفی دارای کیفیت بسیار بالایی است و براساس استانداردها تولید می‌شود و چون مقایسه کیفی سیمان‌های تولیدی در جهان امکان‌پذیر نیست، می‌توان میزان انطباق با استانداردها را معیاری برای تعیین کیفیت سیمان در نظر گرفت. علی توکلی افزود: سیمان‌های تولیدی ما براساس استاندارد ملی ایران تولید می‌شوند و رعایت این استاندارد در کشور اجباری است. وی درباره استاندارد ملی ایران گفت: این استاندارد انطباق خوبی با سایر کشورهای جهان دارد و می‌تواند کیفیت بالای سیمان تولیدی کشور را تضمین کند. وی در ادامه بیان کرد: سیمان تولیدی در کشور بیشتر تیپ ۱، تیپ ۲ و تیپ ۵ است که کاربردهای متنوعی دارند. به‌عنوان مثال تیپ ۱ بیشتر مصرف عمومی دارد. تیپ ۲ تا حدودی ضد سولفات است و تیپ ۵ کاملا ضدسولفات است که از آن برای مناطقی که زمین حالت شوره‌زار دارد استفاده می‌شود، مثل مناطق دریایی که در خاکش سولفات وجود دارد.
توکلی درباره میزان تلاش واحدهای تولیدی برای نوآوری در تولید بیان کرد: معمولا کارخانه‌ها واحدهای تحقیق و توسعه دارند که کار فعالیت‌های پژوهشی روی کیفیت سیمان انجام می‌دهند ولی میزان موفقیت آنها بستگی به بودجه‌ای دارد که این واحدهای تولیدی به این بخش اختصاص می‌دهند.
صمت