در این راستا معاونت مطالعات اقتصادی و توسعه بازار بورس اوراق بهادار تهران در گزارشی به سازمان بورس پیشنهاد داد تا با تشکیل بازار آتی (فیوچرز) ارز معاملات بازار ارز و دلار را هم مدیریتی آینده‌نگر کنند، موضوعی که با وجود موافقت از سوی کمیته فرعی شورای عالی بورس به‌عنوان بالاترین مقام در زمینه تصمیم‌سازی در بازار سرمایه بی‌نتیجه ماند و طرح راه‌اندازی فیوچرز ارز را از سوی بانک مرکزی بی‌نتیجه گذاشت.
موضوع اولی که در مورد این بازارها و کارکرد آنها باید مطرح شود این است که اگر بخواهیم نقش بازارهای آتی را از دو منظر مهم اقتصادی و از دو زاویه مهم مورد بررسی قرار دهیم باید به «کشف‌قیمت‌ها» و «کاهش ریسک» در این بازار اشاره کنیم، شرایطی که با تکیه بر همین دو فاکتور میتواند برای معامله‌گران و سرمایه‌گذاران انگیزه بیشتری ایجاد کند.
موضوع دوم اما شفافیت در بازار آتی و همگام شدن با گردش اطلاعاتی اقتصادی در سطح جهانی است که میتواند هم زمینه ساز و هم حذف‌کننده رانت‌هایی باشد که در بازارهایی غیر از بازار آتی وجود دارند. در این زمینه و درخصوص واکاوی شرایط و پیش زمینه‌ها و بررسی فرصت و تهدیدهای بازار آتی ارز به سراغ دو چهره در دو سازمان بورس و بورس کالا رفته‌ایم، حامد سلطان‌نژاد مدیر‌عامل بورس کالا درخصوص راه‌اندازی بورس آتی ارز بر این باور است که راه‌اندازی بازار آتی ارز شاید بتواند به واقعی‌تر شدن قیمت ارز در بازار تک‌نرخی کمک کند و از التهابات آن بکاهد. اما بهروز خدارحمی دبیر کل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری در ایران معتقد است بازار ارز برای هر کسی که واردات به شکل مواد اولیه و صادرات به شکل محصول در سطح بین‌المللی داشته باشد این امکان را ایجاد میکند که برنامه‌ریزی به شکل طولانی‌تر و بلند‌مدت‌تری داشته باشد. در ادامه مشروح این گزارش و نظریات کارشناسی این دو مقام مسوول را در این خصوص می‌خوانید.
حامد سلطان‌نژاد مدیر عامل بورس کالای ایران در پاسخ به سوالی درخصوص نزدیکی به زمان تک‌نرخی شدن ارز و نقش بازار آتی و کمک‌هایی که این بازار میتواند به تصمیم تک‌نرخی شدن ارز داشته باشد، می‌گوید: یکی از ملاحظات راه‌اندازی بازار قراردادهای آتی ارز از نظر بانک مرکزی تک‌نرخی شدن ارز است و در این ارتباط راه‌اندازی بازار آتی ارز شاید بتواند به واقعی‌تر شدن قیمت ارز در بازار تک‌نرخی کمک کند و از التهابات آن بکاهد که این موضوع خود میتواند اطمینان خاطر بیشتری را در میان سیاست‌گذاران بازار ارز برای ایجاد یک بازار کم‌التهاب‌تر و کم‌نوسان‌تر و دارای ابزارهای پوشش ریسک، ایجاد کند. در این میان پیشنهاد میشود که این دو موضوع به موازات یکدیگر پیش برود تا در زمان تک‌نرخی شدن ارز شاهد راه‌اندازی این بازار برای پوشش ریسک و امکان مدیریت بهتر این بازار در زمان مقتضی نیز باشیم.
مدیر عامل بورس کالا در ارتباط آثار تک‌نرخی شدن ارز در کوتاه‌مدت و بلندمدت و قیمت ارز می‌گوید: به نظر می‌رسد در کوتاه مدت نرخ رسمی ارز که همان نرخ مبادله‌ای است با شیب ملایم شروع به افزایش کند تا در نرخ‌های کنونی با نرخ بازار آزاد هم نرخ شود. در صورت توانایی بانک مرکزی در ایجاد اطمینان از ثبات ارزی و اقتصادی در کشور و استفاده مناسب این بانک از ابزارهای موجود جهت کنترل التهابات به نظر می‌رسد در میان‌مدت نرخ ارز در نرخ‌های کنونی نرخ آزاد ارز تثبیت شود. وی معتقد است اینکه در بلندمدت چه اتفاقی خواهد افتاد کاملا بستگی به سیاست ارزی کلان کشور دارد. به هر حال با توجه به گشایش‌های صورت گرفته در فضای پسا برجام و با توجه به تثبیت قیمت نفت در قیمت‌های کنونی و همچنین افزایش فروش نفت ایران طی سال جاری به نظر می‌رسد بانک مرکزی ایران، توانایی مدیریت این بازار در نرخ‌های کنونی را خواهد داشت.
بازار آتی ارز، پاسخ به یکی از چالش‌های مهم اقتصادی
حامد سلطان‌نژاد در ادامه می‌گوید: بازار آتی ارز در پاسخ به یکی از چالش‌های مهم اقتصاد ایران طی چند دهه اخیر که همانا نوسانات شدید نرخ ارز بود پیشنهاد شده است. در این میان همواره امکان پوشش نوسانات نرخ ارز یکی از مسائل اصلی سرمایه‌گذاری و تولید در ایران بوده است. شاید نگاهی به سال‌های گذشته و وام‌های ارزی اخذ شده توسط تولید‌کنندگان برای طرح‌های توسعه‌ای یا خرید کالاهای واسطه‌ای در قالب فاینانس یا یوزانس‌های بلندمدت یا میان‌مدت، برای تبدیل به کالای نهایی که در صورت‌های مالی آنها انعکاس یافته است بهترین شاهد بر این مدعا باشد که نرخ ارز و نوسانات آن باعث ایجاد یک فضای مبهم و پیش‌بینی‌ناپذیر در عملیات بسیاری از واحدهای صنعتی و معدنی و تحمیل هزینه‌های تسعیر ارز بر آنها شده است که در نهایت و سرجمع آن به ضرر کل اقتصاد است، به‌طوری‌که ریسک اقتصاد را افزایش داده و جذابیت سرمایه‌گذاری در آن را کاهش می‌دهد.
وی در پاسخ به سوالی درخصوص ارزیابی نقش بازار آتی ارز در این شرایط برای آنکه فرصت‌های لازم برای جذب سرمایه‌های خارجی سوخت نشود، می‌گوید: مهمترین کارکرد قراردادهای آتی ارز استفاده از آن به‌عنوان ابزار پوشش ریسک است که همانا یکی از مهمترین دغدغه‌های سرمایه‌گذار خارجی برای سرمایه‌گذاری در یک کشور در حال توسعه با تاریخچه نوسانات شدید ارزی است. به گفته وی سرمایه‌گذار خارجی به خصوص سرمایه‌گذار مستقیم خارجی همواره علاوه بر توجه به بازدهی مورد انتظار در بازار، گوشه چشمی هم به نوسانات ارزی خواهد داشت تا مبادا نوسانات نامطلوب ارز، بازدهی انتظاری او از سرمایه‌گذاری در یک کشور را با مخاطره مواجه کند. در این میان علاوه بر نقش پوشش ریسکی، ماهیت وجود چنین ابزارهایی طبق تجربیات بین‌المللی به کاهش نوسانات ارزی و ایجاد ثبات در بازارهای ارزی کمک خواهد کرد. بنابراین در بلندمدت اطمینان سرمایه‌گذار از ثبات اقتصادی کشور را نیز افزایش خواهد داد.
خرید و فروش نوسانات نرخ ارز
بهروز خدارحمی دبیر کل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری در ایران و کارشناس بازار سرمایه یکی از پیش‌نیازهای راه‌اندازی بازار ارز را تک‌نرخی شدن می‌داند. وی بر این باور است که با تک‌نرخی شدن یکی از فعالیت‌هایی که بازار ارز خواهد داشت این است که به نوعی «نوسانات نرخ ارز» را خرید و فروش کند. خدارحمی در این راستا و در ارتباط با فعالیت‌های بازار آتی ارز و همچنین ارتباط سرمایه‌گذاری خارجی در زمان بعد از تک‌نرخی شدن می‌گوید: یکی از مسائل در ارتباط با سرمایه‌گذاری خارجی پذیرفتن ریسک کسب و کارهای داخل کشور است که در این راستا سرمایه‌گذاران تنها به پذیرفتن این ریسک‌ها بسنده میکنند و نوسانات نرخ ارز را نخواهند پذیرفت.
بنابراین و به دلیل نداشتن شناخت و عدم توانایی در پوشش‌دهی نرخ ارز و نپذیرفتن این موضوع از سوی سرمایه‌گذار، از سرمایه‌پذیر خواهند خواست که این موارد را مدیریت کند و به نوعی مسوولیتی در این مورد متوجه سرمایه‌گذاران نباشد، در این راستا نوسانات را باید شخص دیگری بخرد و در این میان سرمایه‌گذار خارجی فقط ریسک کسب و کار را بر عهده بگیرد، ولی در نهایت راه‌اندازی بورس ارز به یکی از مهمترین پیش‌نیازها که تک‌نرخی شدن است نیاز دارد که در این حوزه گام‌های خوبی هم برداشته شده است. خدارحمی در ادامه به موضوع شفافیت در بازار اشاره میکند و می‌گوید: اتفاقی که در حال حاضر در حال رخ دادن است این است که شفافیت در کشور به دلیل جیره‌بندی که برای چند نرخ ارز خاص در نظر گرفته شده در حال فدا شدن است، در واقع به یکسری از واردات‌ها، کسب و کارها و محموله‌ها که نیاز بیشتری به آنها وجود دارد ارز ترجیحی با نرخ پایین پرداخت میشود و به محموله‌ها و کسب و کارهای دیگر این ارز تخصیص پیدا نمی‌کند.
این کارشناس بازار سرمایه در ادامه به موضوع مدیریت و نظارت اشاره کرده و می‌گوید: تشخیص این اولویت‌بندی که ارز ترجیحی را چگونه درست و به موقع تشخیص دهیم و چگونه نظارت کنیم و سوءاستفاده‌ها را در این میان مدیریت و کم کنیم نیاز به تیم و سیستم بسیار تخصصی دارد که متاسفانه نتیجه تخصیص ارز ترجیحی در چند سال گذشته نشان داده که این روند بیش از آنکه به نفع کسب و کار و مصرف‌کننده و کشور باشد، فساد ایجاد کرده است.
خدارحمی در توضیح این مورد این‌گونه می‌گوید: در واقع در توضیح این فساد باید گفت بسیاری از کسب و کارهایی که با چند‌نرخی بودن ارز در کشور ایجاد شده، حول سودآوری و منفعت‌رسانی به آن محصول نبوده و معمولا مابه‌التفاوتی که نرخ ارز دوم و نرخ ارز پایین‌تر با نرخ ارز آزاد داشته این سودآوری را ایجاد کرده و در نهایت در این میان تنها یک رانت برای کسانی که امکان استفاده از ارزهای با نرخ پایین‌تر را دارند، ایجاد شده است. بهروز خدارحمی در پاسخ به این سوال که بازار ارز چه کمکی در جهت حذف این فسادها میتواند بکند می‌گوید: در این راستا بازگشایی بازار ارز فضا را بسیار شفاف و امکان حذف این ارز را ایجاد میکند. در ادامه امکان اینکه فضای رقابتی منطقی‌تر شود وجود دارد و صرفا دسترسی به ارزهای با نرخ پایین‌تر موجب حذف رقبا در بازار نمیشود و مهم‌تر از همه اینکه سیاست‌گذاری در حوزه نرخ ارز بسیار ساده‌تر خواهد شد.
تسهیل فرآیند متقاعد کردن سرمایه‌گذار
وی در پاسخ به این سوال که بازار آتی ارز چه مزایا و چالش‌هایی را به همراه دارد و کدام بخش‌ها با وجود بازار ارز میتوانند ریسک‌های خود را کاهش دهند می‌گوید: در این ارتباط باید گفت بازار ارز برای هر کسی که واردات به شکل مواد اولیه و صادرات به شکل محصول در سطح بین‌المللی داشته باشد این امکان را ایجاد میکند که برنامه‌ریزی به شکل طولانی‌تر و بلند‌مدت‌تری داشته باشد، در این راستا تحت تاثیر نوسان‌های کوتاه‌مدت به ناچار افق زمانی و چشم‌انداز‌هایمان از قبیل زمان‌هایی همچون دو ماه و شش ماه است؛ ولی اگر خیالمان از این بابت راحت باشد که به وسیله کسب و کاری که داریم می‌توانیم از نوسانات نرخ ارز ایمن بمانیم قطعا امکان برنامه‌ریزی بلند‌مدت‌تری را خواهیم داشت، چه برای واردات به‌عنوان مواد اولیه و چه برای صادرات.
وی در ادامه و در توضیح موارد مهمی همچون سرمایه‌گذاری و کسب و کارهای داخلی و نقش بازار ارز می‌گوید: در واقع مورد قبلی که توضیح داده شد در ارتباط با واردات بود که این موضوع کسب و کارهای داخلی را پوشش می‌دهد بر این مبنا که کسب و کارهایمان میتوانند برنامه‌های بلند‌مدت‌تر داشته باشند اما نکته بسیار مهم‌تر اینکه اگر قرار باشد بسترها را برای سرمایه‌گذاری خارجی فراهم کنیم، طبیعتا شرکت‌های سرمایه‌پذیر کشور در آن حوزه راحت‌تر خواهند بود، به این معنا که خارجی‌ها را راحت‌تر میتوانند متقاعد کنند تا به نوسانات نرخ ارز فکر نکنند، به این دلیل که بازاری به نام بورس ارز وجود دارد که در آن بازار سرمایه‌گذاران خارجی عملا میتوانند نوسانات را به طرف دیگر بفروشند و طرف خارجی نرخ ارزی را که امروز با آن در حال سرمایه‌گذاری است، تا پایان مدت سرمایه‌گذاری میتواند در محاسباتش لحاظ کند.
خدارحمی در ارتباط با ارزیابی نقش بازار آتی ارز در این شرایط و برای جلوگیری از سوخت شدن فرصت‌های لازم برای جذب سرمایه‌های خارجی می‌گوید: در پاسخ به این سوال باید گفت که این بازار بسیار جذاب خواهد بود، نوسان در بازارهای سرمایه‌پذیر نام «ریسک» را دارد، هر ریسکی که به سرمایه‌گذار تحمیل شود، طبیعتا موجب میشود سرمایه‌گذار بازدهی بالاتری را طلب کند، یکی از این نوسانات هم علاوه بر نوسانات کسب و کار یا فعالیت، نوسانات نرخ ارز است که اگر ما برای آن چاره‌ای نیندیشیم، سرمایه‌گذار آن نوسان را به‌عنوان یک ریسک می‌بیند و بازدهی بالاتر را مطالبه میکند و نتیجه این خواهد شد که رویای تامین مالی با نرخ‌های پایین به دلیل چاره نیندیشیدن برای چالش نوسانات نرخ ارز محقق نخواهد شد، به همین دلیل بازار ارز بهترین جایگزین برای خارج کردن نوسانات از حوزه سرمایه‌گذار است، اما بازگشایی بازار آتی ارز موجب خواهد شد که سرمایه‌گذار، نوسانات ارز را قابل پوشش ببیند و نگاه موثرتری به سرمایه‌گذاری در کشور داشته باشد.
دنیای اقتصاد