محسن سیروس درباره شکل گیری صنعت کود در ایران گفت: صنعت تولید کودهای شیمیایی ترکیبی و فسفاته و آلی کشور از اواسط دهه ۷۰ خورشیدی فعالیت های خود را به صورت رسمی با سرمایه گذاری های صورت گرفته توسط بخش خصوصی و درجهت تولید انواع کود مورد نیاز بخش کشاورزی آغاز کرد و با شروع به کار خود بخش کوچکی از بازار کودهای کشاورزی کشور را در اختیار گرفت .
سیروس افزود: با توسعه فعالیت های صنعت کود، این صنعت به دانش بومی برای ساخت انواع کودهای کشاورزی دست پیدا کرد و قابلیت هایی همچون ایجاد اشتغال ۱۵ هزار نفره که می‌توانست درصورت حمایت از صنعت تا سطح ۵۰ هزار نفر گسترش یابد، تامین بخش بزرگی از نیاز کشور در اوایل دهه ۱۳۸۰ که می توانست درصورت حمایت تمام نیاز کشور به کود کشاورزی را در برنامه ریزی زمان بندی شده حداکثر ۱۰ساله مرتفع نماید و خودکفایی کامل در این عرصه را نوید دهد، ایجاد ارزش افزوده ای کلان در کنار امر تولید محصول که علاوه بر ذخیره کردن ارز در کشور می توانست به گردش مالی بالایی در اقتصاد و رونقی مطلوب در بخش های بالادستی و پایین دستی خود بیانجامد، توسعه بسیاری از زیرساخت های تحقیقاتی و تکنولوژیک مربوط به علوم شیمیایی و بیولوژیک زیرمجموعه این صنعت که برای کشور بسیار گرانبهاست، قابلیت صادرات بالا با توجه به دانش فنی بومی و مزیت های نسبی تولید کود از جمله عدم نیاز به مواد اولیه و ماشین آلات خارجی، و . . . همه و همه را با خود برای کشور بهمراه آورده که در اثر بی توجهی به این صنعت پویا و رانت حاصل از واردات و شیرینی واردات سازمان یافته برای نهادهای دولتی، اقتصاد کشور از آنها بی بهره مانده است.
وی درباره چرایی وجود این مشکلات، گفت: وقتی ریشه های مسئله را بررسی می کنیم، اصل موضوع در این نکته نمایان میشود که به دلیل سیاست گذاری های غلط اقتصادی کشور در سطح کلان، که عمده آنها سیاست های بازرگانی مرتبط با تامین نیاز کشور به این نهاده استراتژیک بوده و ناشی از احساس مسئولیت سنتی دولت های مختلف در این زمینه است که فروش یارانه ای و ارزان نگهداشتن قیمت کود را وظیفه خود میدانند، این صنعت نتوانسته برخلاف استعداد موجود و توان ایجاد شده و سرمایه گذاری های مادی و معنوی انجام شده در آن توسعه یابد و بالنده شود و به نوعی در سالهای اخیر همواره درجا زده است و با دور باطلی طاقت فرسا و شکننده روبرو بوده که می توان برخی از دلایل آن را بیان کرد.
سیروس افزود: سالانه مبالغ هنگفتی از منابع مالی کشور تحت بهانه حمایت از بخش کشاورزی صرف یارانه کود های کشاورزی میشود که این یارانه ها بصورت های مختلف یارانه مستقیم مانند آنچه در بودجه های سالانه کشور وجود دارد و یارانه غیر مستقیم مانند خرید با ارزهای نفتی که در خارج از کشور معطل مانده اند یا استقراض از بانک و عدم بازپرداخت بدهی ناشی از این استقراض به دولت و .... پرداخت می شود و به دلایل زیادی به هدف اصابت نمی کند.
دبیر انجمن تولیدکنندگان کود کشاورزی ادامه داد: یکی از دلایل عدم اصابت یارانه به هدف آن است که با ارزان تر نگهداشته شدن دستوری کود مصرفی بخش کشاورزی در قالب یارانه کود، نه تنها هیچگونه استفاده بهینه ای از کودهای توزیعی صورت نمی گیرد، بلکه اثرات مخربی بر سطح تولیدات زراعی و باغی کشور تحمیل شده است، به این ترتیب که مصرف کودهای تک عنصری در برخی از مناطق بدلیل ارزان بودن کود یارانه ای توزیع شده توسط دولت بیش از حد نیاز زمین کشاورزی است که این مسئله خود را بصورت انباشت ازت و فسفر و عناصر دیگر در زمین های کشاورزی و خارج کردن زمین کشاورزی از تعادل زیستی طبیعی خود نمایان کرده است که پیامد اولیه آن پایین آمدن عملکرد تولید محصول در واحد سطح و به اصطلاح تخصصی، فرسایش یا استهلاک خاک کشاورزی و خروج تدریجی آن از چرخه تولید اقتصادی میباشد و این موضوع تا جایی بحران ساز شده است که در معاونت زراعت وزارت کشاورزی بخشی را با نام کشاورزی حفاظتی راه اندازی کرده اند تا برای مقابله با بحران بوجود امده راهکارهایی بیندیشد.
وی ادامه داد: وجود کودهای یارانه ای دولتی به قیمت های پایین تر از هزینه تمام شده در بازار مصرف کشور باعث شده تا در اثر رقابت قیمتی غیرمنصفانه ای که میان کالای یارانه ای با مشابه غیر یارانه ای آن شکل میگیرد، تولیدکنندگان نتوانند محصولات خود را در بازار بصورت فروش آزاد عرضه کنند و ناچار به قرارداد با وزارت جهاد کشاورزی برای فروش محصول باشند و اگر وزارت کشاورزی به هر دلیلی از جمله واردات کودهای مشابه خارجی قراردادی با تولیدکنندگان داخلی منعقد نکند، تعطیلی اجباری واحدهای تولیدی کود کشور غیر قابل اجتناب است که این موضوع در سالیان متمادی مکررا اتفاق افتاده است و تولید کود را در کشور غیر اقتصادی و غیرقابل برنامه ریزی کرده است. البته جز در مورد کود اوره پتروشیمی ها، این مسئله درباره همه تولیدات دیگر وطنی صدق میکند.
عضو هیئت مدیره انجمن تولیدکنندگان کودهای کشاورزی کشور گفت: البته در سالهای اخیر پدیده ی جدیدی هم اتفاق افتاده است و آن به این نحو است که در بسیاری از موارد که محصولات تولید داخل مشابه وارداتی وجود دارند و میتوانند با برنامه ریزی قبلی آماده عرضه به بازار شوند، باتوجه به ضرورت استفاده از دلارهای نفتی بلوکه شده در هند و چین و اروپا و دیگر کشورها و عدم تخصیص ریال در داخل توسط دولت برای خرید از تولیدکنندگان داخلی، وزارت جهاد کشاورزی به ناچار برای تامین کود مورد نیاز کشور به واردات متوسل شده و با واردات کود مشابه تولید داخل از خارج، که در اقتصاد با نام کالای جایگزین نیز شناخته میشود، عملا بازار مصرف کود کشور را برخلاف سیاستهای ابلاغی اقتصاد مقاومتی با اتفاقی که شبیه به دامپینگ اجناس خارجی در یک بازار رقابتی است، در اختیار کالاهای خارجی قرار داده و قدرت رقابت آزاد را باتوجه به عرضه ی ارزان قیمت یارانه ای کود خارجی از تولیدکننده داخلی سلب می کند. مثال بارز این نمونه خرید کود سوپرفسفات تریپل (TSP) از خارج است که اصولا این کود در دنیا بعنوان کالای جایگزین کود سوپرفسفات ساده (SSP) که در داخل کشور تولید می شود مطرح است و تا زمانی که تریپل وارداتی با قیمتهای یارانه ای درحال عرضه توسط دولت است، تولیدکنندگان کود سوپرفسفات ساده ی داخلی نمی توانند محصولات خود را با قیمت واقعی بفروش برسانند.
سیروس در ادامه افزود: کودهای یارانه ای که فلسفه وجود آنها حمایت از کشاورز عزیز هموطن و حمایت از بخش کشاورزی است، در بسیاری از موارد توسط واسطه هایی که در بازار حضور دارند بصورت قاچاق دست به دست شده و در نهایت از روش های غیر رسمی و به قیمت بسیار پایین به کشورهای همسایه انتقال یافته و بفروش می رسند. غافل از اینکه این کودها برای مصرف داخلی و با شعار حمایت از بخش کشاورزی یارانه گرفته اند و این یارانه های پرداختی که بهانه ای برای رفاه حال مردم و کشاورزان بوده اند، به این ترتیب از جیب ملّت ایران خارج شده و براحتی به جیب کشاورزان کشورهای همسایه انتقال می یابد و کار تا جایی پیش رفته است که بازار صادراتی کود نیز از تولیدکننده داخلی گرفته شده و کودهای تولید داخل بخاطر وجود انبوهی از کودهای یارانه ای ارزان قیمت ایرانی در بازار های همسایه، توان هیچ گونه عرض اندامی را از نظر رقابت قیمتی در آن بازارها ندارند و بدین ترتیب فرصت صادرات نیز از تولید کنندگان داخلی سلب میشود که شرح چگونگی این ماجرا بسیار مفصل است و فرصتی دیگر می خواهد.
وی اضافه کرد: این وضع اسفبار کشور در صادرات کود بنحوی است که امروز در کشور از نظر سطح تکنولوژی تولید کود در وضعیتی قرارداریم که برخی از دولتهای صاحب تکنولوژی منطقه در بخش کشاورزی، خواهان استفاده از برخی انواع کودهای های تکنولوژی تولید ایران هستند ولی به بهانه ی امکان وجود یارانه در کود های صادراتی، هرگونه موقعیت صادراتی تولیدکنندگان توسط دولت وتو میشود و تولیدکننده ای که با خون دل خوردن و درایت خود به تولید محصول بسیار با کیفیت دست پیدا کرده و شانس صادرات را در این آشفته بازار حمایت از واردات و تهدید تولید ملی بدست آورده است بازهم نمی تواند به بازار صادراتی دست پیدا کند و در دورباطلی طاقت فرسا توان تولید را به مرور زمان از دست می دهد و جالب اینجاست که در چنین شرایط اسفناکی نمایشگاهی از انواع کودهای خارجی وارداتی در قلب پایتخت ایران همه ساله برگزار می شود و مورد حمایت مسئولان وزارت کشاورزی قرار می گیرد و هیچگونه همکاری برای به نمایش گذاشتن تولیدات وطنی در این نمایشگاه صورت نمی گیرد و از حضور تولیدات داخلی بنوعی جلوگیری می شود.
سیروس ادامه داد: در چنین شرایطی، اگر دولت از طریق شرکت خدمات حمایتی کشاورزی زمانی اراده ای برای خرید از داخل داشته باشد، با شرایط سخت از جمله خرید وکالتی که شرایط و زمان بازپرداخت آن مشخص نیست حاضر به همکاری با تولیدکنندگان داخلی است و اگر اراده ای به خرید از داخل نداشته باشد، پول آماده و نقد به دلالان بین المللی داده میشود تا کودهای تولید شده در نقاط دیگر دنیا را به بازارهای کشور سرازیر کنند و بدین ترتیب کارخانجاتی که با سرمایه های این ملت ساخته شده اند و بعضا با بدهی های سنگین بانکی مواجه هستند و مدیران آنها به امید افزایش نرخ کار و تولید ملی کشور در بیابان ها سرگردان شده اند چاره ای جز تعطیل ماندن و انتظار کشیدن برای راه اندازی مجدد ندارند و در چنین بازار دستکاری شده و دامپینگ شده ای کاری هم از دست مدیرانشان بر نمی آید.
سیروس خاطرنشان کرد: درشرایطی که رهبری معظم انقلاب بارها تذکر داده اند که قطار اجرایی کشور باید روی ریل اقتصاد مقاومتی حرکت کند، متاسفانه با بی توجهی وزارت جهاد کشاورزی و ادامه ی وضع موجود اتخاذ شده توسط دولت و وابسته تر کردن زمین های کشاورزی به کودهای وارداتی توسط وزارت جهاد کشاورزی هر روزه از مسیر اقتصاد مقاومتی در بخش کشاورزی فاصله میگیریم چرا که موضوع وابستگی به خارج برای تامین نهاده های کشاورزی، بخش کشاورزی را ابتدا بیمار خواهد کرد و سپس شکنندگی ناشی از بیماری بخش کشاورزی تمام شاکله ی اقتصاد کشور را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
دبیر انجمن تولیدکنندگان کودهای کشاورزی درخصوص راهکارهای عملی و فوری خروج از این بحران ادامه داد: اولین و بهترین و کم هزینه ترین راهکاری که می توان به آن تکیه کرد، قطع فوری یارانه مستقیم پیدا و پنهان کود و تغییر مسیر یارانه های بخش کشاورزی از کود به سمت پرداخت یارانه مستقیم به محصول یا کشاورز یا خدمات خاک و آب کشاورزی است به صورتیکه کود یارانه ای از چرخه عرضه دولتی خارج شود تا با تحقق این موضوع بازار کود از حالت چند نرخی خارج شده و با تک نرخی شدن کود، شرایط قیمتی بازار برای همه تولیدکنندگان و عرضه کنندگان اعم از دولتی و خصوصی یکسان شود، وقتی این اتفاق افتاد، بازار برای تولید کننده داخلی قابلیت برنامه ریزی و عرضه محصول با کیفیت را پیدا میکند و مثال خروج صنعت آرد از چرخه یارانه های دولتی و شکوفایی آن برای این مسئله هم روشن است و هم کافی.
سیروس ادامه داد: نگاهداری کودهای موجود انبار های دولتی بعنوان ذخیره استراتژیک کشور و خروج فوری دولت از بازار عرضه کودهای کشاورزی و اجرای جزء چهار بند ز قانون شرح وظایف تفضیلی وزارت جهاد کشاورزی برای واگذاری تدریجی بازار به بخش خصوصی بعنوان تامین کننده ی اصلی کود کشور و ایجاد جایگاهی برای نظارت برنامه ریزی شده وزارت جهاد کشاورزی و پایش مستمر بازار کود کشور برای حمایت از تولیدات با کیفیت و گسترش سطح کیفی بازار هم اقدامی است که انجام آن ضرورتی اجتناب ناپذیر است تا هیچ متقلبی نتواند با سوء استفاده از نام تولید به تخریب کار تولید کنندگان باشرف این کشور اقدام کند و در حقیقت این نظارت نظام مند نتیجه ای جز حمایت عملی از امنیت سرمایه گذاری و حمایت از توسعه سرمایه گذاری و نوسازی صنایع کود کشاورزی ترکیبی شیمیایی – آلی را نخواهد داشت.
وی خاطرنشان کرد: حمایت های تعرفه ای طبقه بندی شده مانند حمایتی که سایر کشورها از صنعت داخلی خود در مقابل هجوم اجناس وارداتی انجام میدهند نیز میتواند به توسعه صنعت کود و خروج آن از گردونه ی دورباطلی که اتفاق افتاده است کمک کند. وی ادامه داد امروزه واردات کود از یارانه برخوردار است به نحوی که واردکنندگان کود خارجی عوارضی چهار یا پنج درصدی پرداخت می کنند که این بمعنی حمایت از واردات در کشور است و باید این تعرفه واردات برای حمایت از صنعت داخلی حداقل تا ۶۰ درصد افزایش پیدا کند و اعمال بی چون و چرای این تعرفه برای همگان اعم از بخش های دولتی و بخش خصوصی الزامی باشد.
دبیر انجمن تولیدکنندگان کودهای کشاورزی کشور در پایان خاطر نشان کرد: هر زمان که یارانه کود قطع شود مطمئنا شاهد گسترش تولیدات متنوع کودی و تامین تمام نیاز کودی داخلی در برنامه ای مدون حداکثر پنج ساله خواهیم بود، ضمن اینکه کشور از واردات کود بی نیاز میشود و در ابتدای راه صادرات قرار میگیریم و با حمایت از حضور تولیدکنندگان کود کشور در بازار های منطقه ای می توان فصلی نو را در اقتصاد ایران عزیز ایجاد کرد که مطمئنا با توجه به مزیت های ذاتی این صنعت از قبیل دانش فنی بومی، مواد اولیه عمدتا داخلی، سرمایه گذاری ثابت موجود و قابلیت افزایش سریع و آسان آن، تحقق این مهم چشم اندازی درخشان را در آینده ای نزدیک نوید می‌دهد که تحقق اقتصاد مقاومتی در تامین نهاده های کشاورزی و قطع وابستگی کشور برای تامین این نهاده استراتژیک بخش کشاورزی به خارج از کشور را نوید می دهد.
ایسنا