در واقع افزایش توان و دانش فنی که به مرور زمان حاصل شده، راه را برای پیداکردن اندوخته باقیمانده از مواد معدنی در ایران فراهم کرده است. اما این موضوع نباید پایان کار باشد و لازم است برای استفاده از ذخایر معدنی که تاکنون دست نخورده باقیمانده‌اند برنامه‌ریزی گسترده‌ای انجام داد. این‌کار نیازمند سرمایه‌گذاری و صرف هزینه بوده و شرایط ویژه خود را می‌طلبد. البته در کنار این دو موضوع، همگام شدن با استانداردهای جهانی در اکتشاف و بهره‌برداری از ذخایر معدنی نیز بسیار مهم و کارساز است.
در این میان، برخی کشورهای بزرگ صنعتی مانند استرالیا و کانادا که در معدنکاری رشد و پیشرفت قابل‌ملاحظه‌ای داشتند، توانسته‌اند نقش چشمگیری در این حوزه داشته باشند. به‌عنوان مثال امروزه کد استرالیایی جورک که به عنوان یک مرجع مناسب به منظور ارائه مطلوب گزارش‌های معدنی به کار گرفته می‌شود از اثرگذاری این کشور در جهان معدنی خبر می‌دهد. گفتنی است درحال‌حاضر تنها گزارش‌هایی که فاکتورهای آنها بر اساس استانداردهای جورک تدوین شده باشد در سطوح بین‌المللی مورد تایید قرار خواهد گرفت. براساس اطلاعات و گزارش‌های موجود این استاندارد سال گذشته در ایران ترجمه شد و به چاپ رسیده و در دسترس است.
خروجی خوب با گزارش خوب
در این‌باره یکی از کارشناسان اقتصادی زمین‌شناسی معتقد است یک گزارش خوب خروجی تمامی کارهای صحرایی را منعکس می‌کند. کامران کاوه فیروز چندی پیش گفته بود بهترین و ساده‌ترین راه برای تایید و پی بردن به مراحل اکتشاف انجام شده در یک محدوده معدنی، بررسی گزارش‌های مربوط به آن محدوده است؛ اما اینکه آیا گزارش‌های تهیه شده قابل‌استناد بوده و براساس استانداردهای بین‌المللی تهیه شده‌اند، موضوعی است که باید مورد بررسی قرار گیرد.
وی افزود: در این رابطه برخی شرکت‌های داخلی نیز مانند شرکت ملی مس ایران از استاندارد ترکیبی ریوتینتو و اس‌آرتی‌ام استفاده می‌کنند و نسبت به سایر شرکت‌های دولتی و خصوصی پیشرو هستند. در بیشتر و شاید تمام موارد، سازمان نظام مهندسی معدن و سازمان صنعت، معدن و تجارت، فایل‌های نمونه را برای گزارش‌های معدنی در مراحل مختلف ارائه کردند. از طرفی مکتشفان معدنی نیز موظف هستند گزارش‌های نهایی خود را در این قالب‌های ارائه شده، تهیه کنند.
به گفته وی بعد از رفع تحریم‌ها و شرایط پسابرجام، شرکت‌های سرمایه‌گذار معدنی خارجی در اواخر سال ۹۴ وارد کشور شدند. اما از آنجایی که تمایل شرکت‌های سرمایه‌گذار بیشتر بر سرمایه‌گذاری زودبازده است، روی محدوده‌هایی که بخشی از عملیات اکتشاف روی آنها انجام شده یا محدوده‌های که آماده بهره‌برداری هستند، تمایل بیشتری برای سرمایه‌گذاری نشان می‌دهند.
به نظر می‌رسد نخستین اولویت این شرکت‌ها و کارشناسان آنها، بررسی وضعیت محدوده‌های معدنی برای سرمایه‌گذاری، جلسه توجیحی از سمت میزبان به همراه بازدید صحرایی از محدوده‌ها و بررسی گزارش‌های اکتشافی تهیه شده از محدوده‌های معدنی باشد.
کاوه‌فیروز ادامه داد: یکی از مهم‌ترین مسائلی که امروزه در بخش معدن با آن روبه‌رو هستیم استاندارد نبودن گزارش‌های معدنی است زیرا گزارش‌های موجود در قالب استاندارد جهانی تهیه نشده و ممکن است اطلاعات و آمار دقیقی از ذخیره معدنی موجود در محدوده‌های اکتشافی مورد نظر در آن نیامده باشد. یعنی ممکن است ذخیره معدنی عنوان شده در گزارش کمتر از مقدار واقعی آن و محدوده‌های اکتشافی با ظرفیت بالا، در اختیار شرکت‌های میزبان باشد. اما به دلیل اینکه گزارش‌ها در قالب استانداردهای بین‌المللی تعریف نشده، درنتیجه مدیران ارشد شرکت‌های خارجی به سرمایه‌گذاری در این محدوده‌ها تمایل نشان نمی‌دهند. در واقع نیاز به سرمایه‌گذاری، گذاشتن انرژی و استفاده از تجهیزات و فناوری‌های نوین سبب می‌شود سرمایه‌گذاران تمایل کمتری برای تنظیم گزارش‌های خود براساس سیستم جورک داشته باشند.
کد جورک، استرالیایی است
مشاور معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران درباره استاندارد جورک که برای تدوین گزارش‌های نهایی در معدنکاری مورد استفاده قرار می‌گیرد گفت: کد استرالیایی با عنوان«the JORC Code» یا «the Code»، مجموعه‌ای از حداقل استانداردها، پیشنهادها و دستورالعمل‌های مربوط به گزارش‌های نگارش شده در ارتباط با نتایج اکتشاف منابع و ذخایر معدنی در کشور استرالیا ارائه می‌کند.
به گفته آرمین سلسانی، کمیته مشترک ذخایر معدنی (JORC) در سال ۱۳۵۰ تاسیس شد و گزارش‌های متعددی، حاوی دستورالعمل‌های مختلف برای طبقه‌بندی و گزارش‌نویسی عمومی مربوط به ذخایر ماده معدنی را در سال ۱۳۶۸، پیش از انتشار نخستین نسخه کد جورک، منتشر کرد.
وی همچنین درباره تاریخچه مربوط به کد جورک گفت: نسخه‌های اصلاح‌شده و بروزرسانی شده این کد در سال‌های ۱۳۷۱، ۱۳۷۵، ۱۳۷۸ و ۱۳۸۳ انتشار یافت و در نهایت، نسخه منتشر شده در سال ۱۳۹۱، جایگزین تمامی نسخه‌های پیشین شد. همچنین از سال ۱۳۷۳، کمیته بین‌المللی استانداردسازی گزارش‌های ذخایر معدنی (CRIRSCO)، به منظور ایجاد مجموعه‌ای از تعاریف استاندارد بین‌المللی با هدف تهیه گزارش استاندارد در زمینه منابع و ذخایر معدنی (کانسارها)، براساس تعاریف استنتاج شده از کد جورک شروع به کار کرد. کمیته بین‌المللی استانداردسازی گزارش‌های ذخایر معدنی در ابتدا با عنوان کمیته شورای معادن و موسسات متالورژی (CMMI) فعالیت می‌کرد.
مشاور معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران افزود: در سال ۱۳۷۷، نمایندگان کشورهای استرالیا، کانادا، افریقای جنوبی، ایالت متحده امریکا و انگلیس به یک توافق موقت درباره تعاریف استاندارد برای گزارش‌نویسی منابع و ذخایر معدنی دست یافتند.
این موضوع در سال ۱۳۷۸ از طریق امضای توافقنامه‌ای به‌منظور یکسان‌سازی تعاریف مربوط، به کمیته شورای معادن و موسسات متالورژی (CMMI)، در چارچوب طبقه‌بندی بین‌المللی ذخایر و منابع سوخت‌های جامد و کالاهای معدنی محول شد و سپس از سوی کمیسیون اقتصادی اتحادیه اروپا (UN-ECE) دوباره مورد بررسی قرار گرفت.
وی در ادامه گفت: کمیته شورای معادن و موسسات متالورژی(CMMI)، در سال ۱۳۸۱ میلادی منحل شد اما کمیته بین‌المللی استانداردسازی گزارش‌های ذخایر معدنی(CRIRSCO)، به‌عنوان یک نهاد مجزا باقی ماند که درحال‌حاضر روابط گسترده‌ای با شورای بین‌المللی معادن و فلزات (ICMM) دارد. در این میان، طرحی ابتکاری از سوی کمیته بین‌المللی استانداردسازی گزارش‌های ذخایر معدنی (CRIRSCO) با هدف توسعه و گسترش استانداردی یکسان بر اساس کد جورک تهیه شد. این طرح به منظور حمایت از کشورهای عضو ارائه شد تا از این طریق بتوانند کد خود را در راستای بهترین عملکرد در دنیا توسعه بخشند. درنهایت در سال ۱۳۸۸، الگوی مورد نظر به‌عنوان یک کد کالای خاص درUNFC به رسمیت شناخته شد.
به گفته سلسانی، اعضای کمیته بین‌المللی استانداردسازی، سازمان‌های گزارش‌دهی ملی (NROs) مسئول تدوین کدهای مربوط به گزارش‌نویسی ذخایر معدنی یا استانداردها و دستورالعمل‌های مربوط به آن هستند. گفتنی است «NROs» مشتمل بر کشورهایی همچون استرالیا (JORC)، کانادا (CIM) کمیته دائمی تعاریف مربوط به ذخایر)، شیلی (کمیته ملی)، اروپا (PERC)، روسیه(NAEN)، افریقای جنوبی (SAMCODES) و ایالت متحده امریکا (SME) است.
وی ادامه داد: ایده ارائه شده از سوی CRIRSCO/CMMI، تغییر قابل‌توجهی را در راستای پذیرش همه جانبه استانداردهای یکسان، در سرتاسر جهان به وجود آورده است. در این نسخه از کد جورک، اصطلاحات منطبق با تعاریف استاندارد اصلاح‌شده از سوی کمیته بین‌المللی استانداردسازی گزارش‌های ذخایر معدنی در اکتبر سال ۱۳۹۱ بیان شده است.
به گفته وی، کد جورک، از طرف انستیتو معدنکاری و متالورژی استرالیا (The AusIMM) و همچنین انستیتو علوم زمین این کشور (AIG) به تصویب رسیده و پیروی از آنها برای اعضای تمامی سازمان‌های ذی‌ربط در این کشور الزامی است. همچنین این دستورالعمل‌ها از سوی انجمن مواد معدنی و موسسه خدمات مالی استرالیا، به‌عنوان یک مرجع مناسب به منظور ارائه مطلوب گزارش‌های معدنی به کار گرفته شده است.
سلسانی با بیان اینکه همراه با فهرست قوانین بورس اوراق بهادار استرالیا (ASX) و بورس اوراق بهادار نیوزلند (NZX) مورد تایید قرار گرفت، افزود: همچنین بورس اوراق بهادار استرالیا(ASX) از سال ۱۳۸۸ و بورس اوراق بهادار نیوزلند(NZX) از سال ۱۳۷۱، این کد را در فهرست قوانین خود گنجانده‌اند. گزارش‌های ارائه شده به بورس که با هدف سرمایه‌گذاری در زمینه منابع و ذخایر معدنی باشند، باید براساس این قوانین، تهیه شده و با توجه به با این کد، آماده شوند.
این کارشناس اکتشافات معدنی افزود: در یکسان‌سازی گزارش نوشته شده با موارد یادشده در دستورالعمل، الزامات خاصی در تهیه گزارش از سوی شرکت‌های معدنی یا اکتشافی برای ارائه به بورس اوراق بهادار استرالیا (ASX) و بورس اوراق بهادار نیوزلند (NZX) تحمیل می‌کند. در گزارش‌های منطبق با استاندارد جورک، ارائه مرجع، برای مستندسازی اسناد و مدارک، به‌عنوان یک اصل در نگارش گزارش عمومی، الزامی است.
توجه به بند ۹ قانون جورک
براساس گفته‌های مشاور معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران، گاهی اوقات ممکن است مستندات ارائه‌شده از سوی فرد ذی‌صلاح، با بندهای مربوط به کد جورک انطباق نداشته باشد. در این شرایط، توصیه می‌شود به‌صورت مشخص در متن گزارش به این نکته اشاره شود که اطلاعات اندکی در زمینه مورد نظر وجود داشته و به همین دلیل در گزارش به آن پرداخته نشده است. دلیل این امر این است که با توجه به بند ۹ قوانین کد جورک، تمامی گزارش‌های مربوط به نتایج اکتشاف منابع و ذخایر معدنی باید به‌طور کامل از طرف فرد ذی‌صلاح تایید و سپس ارائه شوند.
سلسانی در ادامه گفت: در کد جورک به صراحت اشاره شده با وجود همه تلاش‌های انجام شده بر اساس بندها و دستورالعمل‌های کد جورک با هدف پوشش تمامی موارد محتمل، در صورتی‌که نگارش گزارش‌های اکتشافی و ارزیابی‌های انجام شده با تردیدهایی روبه‌رو شود در چنین شرایطی، استفاده‌کنندگان از این دستورالعمل‌ها و گزارش‌های گردآوری شده باید حداقل استانداردهای لازم برای نگارش گزارش را رعایت کرده و این اطمینان حاصل شود که گزارش یادشده حاوی تمامی اطلاعاتی است که با هدف ایجاد بستر مناسب برای تصمیم‌گیری بهتر (با توجه به نتایج اکتشاف منابع و ذخایر مواد معدنی گزارش شده) مورد نیاز سرمایه‌گذاران و مشاوران حرفه‌ای آنها تهیه شده است.
وی بر این باور است که کد جورک، برای تهیه گزارش‌های اکتشافی به کار می‌رود و فرد ذی‌صلاح نمی‌تواند بر اساس نظرات و عقاید شخصی خود، برآورد منابع و ذخایر مواد معدنی را انجام دهد و گزارش را تنظیم کند. به گفته وی در مباحث پایه‌ای کد جورک همچون شفافیت اطلاعات ارائه شده، الزام رعایت جنبه‌های نگارش مباحث مربوط به گزارش‌های اکتشافی و درنهایت صلاحیت فردی که نگارش گزارش را برعهده دارد ازجمله اصول کلیدی و حائز اهمیت به منظور استانداردسازی گزارش‌های اکتشافی منطبق با این کد است.
براساس اطلاعات ارائه شده از سوی مشاور معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران کدجورک مشتمل بر ۵۱ بند بوده که در این بندها به رده‌بندی منابع و ذخایر معدنی و حیطه تعریف هر یک از اصطلاحات به‌کار رفته در این رده‌بندی‌ها می‌پردازد. همچنین در مبحث طرح‌های توجیه فنی اقتصادی و مطالعات بازار و همچنین طرح‌های فنی-اقتصادی قابل‌ارائه به بانک (Bankable Feasibility Study) بندهایی در این کد نهاده شده که الزامات لازم و خط مشی مورد نیاز برای هر یک از این طرح‌ها را به‌طور کامل اشاره کرده و دامنه هر یک از تعاریف مربوط به این بخش را مشخص می‌کند.
صمت