کارشناسان عالی‌رتبه ١٤ کشور عضو اوپک، سه روز است در وین دور هم جمع شده‌اند تا راهی برای اجرای توافق الجزیره بیابند. چطور؟ قیمت نفت برنت یک ماه پیش بشکه‌ای ٤٩دلارو ٢٤ سنت معامله شد، وقتی اوپکی‌ها توافق کردند تولید نفتشان را در حد ٣٢میلیون‌و ٥٠٠ هزار تا ٣٣ میلیون بشکه محدود کنند، قیمت این نفت به ٥٣دلارو ١٤ سنت رسید و روز گذشته دوباره به نزدیک ٥٠ دلار کاهش یافت. جلسه مشترک اوپکی‌ها و غیراوپکی‌ها در وین به کجا می‌انجامد؟ سناریوی اصلی مورد بررسی‌شان برای توزیع سهمیه‌های کاهش تولید نفت چیست؟ ایران باید کجای این صحنه بایستد؟ صحنه فقط جنگ کسب سهمیه برای تولید نفت نیست؛ بحث امنیت ملی کشورهاست.
١- اصلی‌ترین سناریویی که از سه روز پیش در جلسه کارشناسان ارشد کشورهای عضو اوپک درباره‌اش بحث شده، معیار قراردادن آمار منابع ثانویه بازار نفت است؛ شش منبعی که هر ماه براساس مستنداتی نظیر حمل‌ونقل کشتی‌ها، مصرف پالایشگاه‌ها و... تولید نفت کشورها را اعلام می‌کند. در اغلب مواقع این اعداد با میزان تولید نفتی که کشورها اعلام می‌کنند، متفاوت است. سناریوی پیشنهادی سعودی‌ها برای کاهش تولید نفت این است. می‌گویند کشورهای ایران، لیبی و نیجریه به اندازه بیشترین تولید خود در سال ٢٠١٦ نفت تولید کنند و ١١ کشور دیگر اوپک، به اندازه کمترین میزان تولیدشان در سال ٢٠١٦ نفت تولید کنند. مبنای این آمار هم اعداد اعلامی از طرف منابع ثانویه باشد. سعودی‌ها و شرکایشان پیشنهاد کرده‌اند میزان کاهش تولید، حداقل در یک دوره شش‌ماهه پا برجا بماند. تولید نفت ایران براساس سناریوی روی میز چقدر خواهد بود؟
٢- ماجرا از همین‌جا آغاز می‌شود. منابع ثانویه، بیشترین تولید نفت ایران در سال ٢٠١٦ را در ماه سپتامبر به میزان سه‌میلیون‌و ٦٦٥ هزار بشکه در روز ثبت کرده‌اند. حال آنکه وزیر نفت ایران، تولید نفت ایران را سه‌میلیون‌و ٨٥٠ هزار بشکه در روز اعلام کرده است. اگر ایران طرح روی میز سعودی‌ها و سایر اعضای همراهش را بپذیرد، یعنی نه‌تنها نمی‌تواند تولیدش را تا چهار میلیون بشکه برساند، بلکه باید ١٨٥ هزار بشکه نیز از تولید نفتش بکاهد. موضوعی که نه زنگنه زیر بار آن می‌رود، نه برای افکار عمومی ایران توجیه‌پذیر است. ایران در الجزایر اعلام کرده بود برای رسیدن به تولید قبل از تحریم‌ها، سهم ١٢ و هفت‌دهم درصدی‌اش از کل تولید نفت اوپک را می‌خواهد. سهمی که اگر چهارمیلیونو ١٣٧ هزار بشکه نشد، حداقل متضمن تولید روزانه چهار میلیون بشکه باشد. تولید نفت سعودی‌ها در سناریویی که خودشان طراحی کرده‌اند چقدر خواهد بود؟
٣- براساس آمار منابع ثانویه، عربستان سعودی در ماه سپتامبر ١٠میلیون‌و ٤٩١ هزار بشکه در روز نفت تولید کرده است. حال آنکه این کشور معتقد است تولید نفتش در ماه سپتامبر ١٠میلیون‌و ٦٥٠ هزار بشکه در روز بوده است. حالا اگر بخواهید براساس اعلام منابع ثانویه کمترین میزان تولید نفت عربستان سعودی در ماه سپتامبر را ثبت کنید، باید عدد ١٠میلیون‌و ١٢٠ هزار بشکه را ثبت کنید؛ یعنی سعودی‌ها نیز باید ٣٧١ هزار بشکه در روز از تولید نفت شان بکاهند. نکته اساسی همین‌جاست. وقتی ایران به دلیل تحریم، لیبی به دلیل جنگ داخلی و نیجریه با ناآرامی‌های داخلی، تولید نفتشان پایین آمد چه کشوری نفتش را جایگزین کرد. متوسط تولید نفت عربستان در سال ٢٠١٤، روزانه ٩میلیون‌و ٦٨٨ هزار بشکه بود؛ یعنی عربستان در دو سال، ٨٠٣ هزار بشکه بر تولید نفتش اضافه کرده است. توجیه سعودی‌ها این است که ما جای کشوری را نگرفته‌ایم و در نبود نفت برخی کشورها، تنها به نیاز بازار پاسخ داده‌ایم. بسیار خوب. بازار نفت در ماه سپتامبر حدود یک‌میلیون‌و ٦٠٠ هزار بشکه، مازاد عرضه داشته است؛ «بفرمایید کاهش تولید و پاسخ به بازار برای متعادل ساختن قیمت»!
٤- برخلاف برخی تبلیغات رسانه‌ای، جنگ بزرگ نفتی در اوپک، نه میان ایران و عربستان که میان سعودی و عراق است. در بیرون اوپک هم میان عربستان و روسیه است. رئیس شرکت نفت دولتی عراق، هفته گذشته اعلام کرد این کشور به‌هیچ‌وجه تولید روزانه نفتش را به کمتر از چهارمیلیونو ٧٠٠ هزار بشکه در روز نخواهد رساند. عراقی‌ها ادعا می‌کنند تولید نفتشان در ماه سپتامبر چهارمیلیونو ٧٧٥ هزار بشکه در روز بوده است. حال آنکه منابع ثانویه، این رقم را برای سپتامبر چهارمیلیونو ٤٥٥ هزار بشکه در روز ثبت کرده‌اند. ازهمین‌روست که وزیر نفت عراق، در الجزایر به نماینده یکی از شش منبع ثانویه بازار نفت به‌شدت تاخت.
براساس سناریویی که فعلا روی میز مذاکره‌کنندگان است تولید نفت عراق باید به چهارمیلیونو ١٥٦ هزار بشکه در روز برسد که کمترین میزان تولید در سال ٢٠١٦ و مربوط به ماه فوریه است. عراقی‌ها مدعی هستند به‌دلیل هزینه‌های جنگ با داعش، نباید تولید نفتشان را محدود کنند؛ هرکس با ادعایی به وین رفته است، روس‌ها چه می‌گویند؟ ٥- تولید نفت روسیه در ماه سپتامبر به روزانه ١١میلیون‌و ١١٠ هزار بشکه رسیده است، این رقم بالاترین تولید روس‌ها پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی است. روس‌ها در دو جبهه درگیرند؛ از سوی غرب تحریم شده‌اند و طبیعتا بخشی از درآمدشان را از دست می‌دهند و هم‌زمان با داعش می‌جنگند و به منابع مالی بیشتری نیاز دارند. اینها را بگذارید کنارِ تجربه تاریخی کاهش برنامه‌ریزی‌شده قیمت نفت از سوی عربستان برای ضربه‌زدن به اقتصادِ در بحران شوروی که آن را یکی از دلایل فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ذکر می‌کنند. روس‌ها به این سادگی حاضر نیستند سهم بازارشان را به اوپک و در رأس آن به عربستان واگذار کنند؛ بنابراین هرگونه تصمیمی برای کاهش تولید نفتشان را به کاهش تولید اوپک منوط کرده‌اند.
سعودی‌ها هم به‌هیچ‌وجه آمادگی ندارند که بدون کاهش تولید نفت روسیه، از تولید نفتشان بکاهند. آیا با اختلافات درون اوپک، این سازمان قادر است از تولید نفتش بکاهد؟ ٦- آنچه خواندید تنها بخشی از پیچیدگی‌های اوپکی‌ها و غیراوپکی‌ها برای کاهش تولید نفت است. آن‌سوی خط اما، اقتصاد با بحران روبه‌روشده اغلب کشورهای تولیدکننده نفت ایستاده است، اوپکی و غیراوپکی‌بودنش هم فرقی نمی‌کند، هم روسیه گرفتاری‌های مالی شدیدی دارد و هم عربستان سعودی، علاوه بر ازدست‌دادن دو صد میلیاردی دلاری ذخایر پولی‌اش، برای اولین‌بار اوراق قرضه بین‌المللی منتشر کرده است. اقتصاد کشورهای قطر، کویت و امارات که در سال ٢٠١٤ با ایده وزیر نفت سابق عربستان سعودی برای مدیریت‌نشدن بازار همراهی کردند، آن‌چنان شکننده شده است که ناچار هستند برگردند؛ از همین‌جا بود که توافق الجزایر شکل گرفت، تواففی که مهم‌ترین پیامش «بازگشت اوپک به مدیریت بازار نفت» است؛ بنابراین همه در ٣٠ نوامبر به یک توافق نیاز دارند. ٧- در بازار نفت، هیچ کشوری نمی‌تواند جلوی تولید نفت کشوری را بگیرد؛ با این پیش فرض، اگر کشورهای تولیدکننده نفت، قیمت بهتری می‌خواهند، باید برای کاهش تولید نفت به توافق برسند.
منطقی‌ترین و کوتاه‌ترین راه هم این است که کشورهایی که در نبود تولیدکنندگان دیگر به‌سرعت بر تولید نفتشان اضافه کرده‌اند و سهم بازار دیگران را ربوده‌اند، تولیدشان را به همان میزان کم کنند. اگرچه نمی‌توان عنان پاک‌سازی یک بانک را به یک سارق سپرد، در اوپک تنها راه حل این است که متعادل‌سازی بازار را به کسی بسپارید که تعادل بازار را با عرضه زیاد دو سال گذشته‌اش به هم ریخته است؛ بنابراین اگر در انتظار توافقی در اوپک هستیم چاره‌ای جز کاهش بزرگ تولید نفت عربستان نیست. ٨- داشتن سهم بازار نفت بخشی از امنیت ملی کشورهای تولیدکننده از جمله ایران است؛ بارها گفته‌ام اگر صادرات نفت ایران به اروپا به‌جای ٦٠٠ هزار بشکه، روزانه دومیلیون‌و ٦٠٠ هزار بود، اتحادیه اروپا به‌این‌سادگی زیر بار تحریم صنعت نفت ایران نمی‌رفت. ماجرای روسیه و کریمه و تحریم‌نشدن گاز و نفت روسیه گواه این مدعاست؛ بنابراین ایران باید چه کند؟ معتقدم ایران به‌هیچ‌وجه نباید از سهم تولید چهارمیلیون‌بشکه‌ای خود بگذرد، زیرا احتمالا توافق ٣٠ نوامبر برای شش ماه است و تولید نفت ایران نیز در این شش ماه از چهار میلیون بشکه بیشتر نخواهد بود.
در بدترین سناریو، خط قرمز ایران برای شش ماه آینده باید تولید سه‌میلیون‌و ٩٠٠ هزار بشکه‌ای باشد. هر توافقی که سهمیه تولید نفت ایران را کمتر از این رقم بزند، «ازدست‌دادن یکی از دستاوردهای مهم برجام» است. زنگنه و هیأت کارشناسی ایران حق ندارند دستاوردهای توافق هسته‌ای ایران در بخش نفت را از دست بدهند، حتی به قیمت بازگشت بی‌توافق از وین! مذاکره‌کنندگان ارشد نفتی ایران مهارت لازم را برای حفاظت از منافع ملی کشور دارند. ٩- ایران می‌تواند فعلا گوشه‌ای بنشیند و دعوای عراق و عربستان، روسیه و سعودی و کشورهای غیراوپکی را تماشا کند؛ اگر قرار است اوپکی‌ها ٧٠٠ هزار بشکه در روز و غیراوپکی‌هایی نظیر روسیه، آذربایجان، قزاقستان و... در مجموع روزانه ٣٠٠ هزار بشکه از تولید نفتشان بکاهند، اولین راه این است اختلافات سعودی و روسیه و عراق و عربستان بر سر میزان تولید نفت حل شود؛ پس فعلا لازم نیست ایران خود را در معرض قرار دهد.
شرق