بازار صادراتی سنگ آهن در سال‌های اخیر حال چندان خوبی ندارد. کاهش ناگهانی قیمت در بازار جهانی شوک بزرگی را به فعالان این حوزه در سراسر جهان از جمله ایران وارد کرد. ادامه روند کاهشی قیمت‌ها باعث شد تا معادن سنگ‌آهن به‌ویژه معادن کوچک و متوسط بخش خصوصی با زیان‌های اقتصادی روبه‌رو شوند. شاید دلیل اصلی این موضوع تمایل فراوان فعالان سنگ‌آهنی به صادرات مواد خام در روزهای اوج این محصول معدنی بود. با ادامه این روند، تعداد زیادی از معادن سنگ‌آهن توقف را بر ادامه کار در این مسیر دشوار ترجیح دادند تا با آسیب اقتصادی کمتری روبه‌رو شوند.
اما شاید اصلی‌ترین دلیل برای این موضوع آن بود که فعالان حوزه سنگ‌آهن در روزهایی که شیب نمودار قیمت‌ها مسیر صعودی را در پیش گرفته‌بود، هیچگاه به دنبال ایجاد واحدهای فرآوری نبودند. در نتیجه میزان آسیب واردشده شدت بیشتری پیدا کرد، زیرا فعالان حوزه سنگ‌آهن به بازار پراشتهای اژدهای سرخ وابسته شده بودند و سنگ‌آهن خام را با کمترین میزان ارزش‌افزوده راهی بازارهای صادراتی چین می‌کردند. با روی کار آمدن دولت یازدهم شرایط داخل کشور تغییر کرد. این در حالی بود که قیمت‌ها در بازارهای جهانی همچنان جایگاه خود را در کف نمودار حفظ کرده و رقابت در بازارهای صادراتی توجیه اقتصادی چندانی به همراه نداشت. درست همین روزها فعالان سنگ‌آهن با توجه به نامناسب بودن شرایط صادرات به یاد تحقق تولید ۵۵میلیون تن فولاد در چشم‌انداز ۱۴۰۴ افتادند و بارها اعلام کردند دولت برای تحقق این هدف باید زیرساخت‌ها را برای افزایش بهره‌برداری از معادن بزرگ و متوسط سنگ‌آهن ایجاد کند. در واقع نبود تقاضا در بازارهای صادراتی باعث شد تا فعالان بخش خصوصی به‌دنبال حضور پررنگ‌تری در بازارهای داخلی باشند، اما وضعیت در بازار داخلی چندان با وضعیت جهانی تغییر نمی‌کرد. در نتیجه ورود به بورس می‌توانست راهکار خوبی برای نجات فعالان این حوزه باشد.
پیشنهاد ورود به بورس کالا
با ادامه روند بحرانی در حوزه سنگ‌آهن فعالان این بخش تصمیم گرفتند در نشست‌هایی بررسی قیمت‌گذاری از طریق بورس کالا را مورد نقد و بررسی قرار دهند. فعالان این حوزه معتقدند در شرایط فعلی و با وجود حذف مشوق‌های صادراتی باید به دنبال راهکارهایی برای ادامه حیات معادن بود. درواقع دولت سعی بر آن دارد تا فعالان بخش معدن را به حضور در بازارهای داخلی تشویق کرده و از صادرات مواد خام جلوگیری کند. نایب‌رییس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران درباره این موضوع این‌گونه بیان می‌کند، امروز به دلیل کاهش قیمت‌های جهانی به ویژه در حوزه سنگ‌آهن، صادرات این محصول توجیه اقتصادی به همراه ندارد. در واقع به دنبال چنین مشکلی دیگر تمایل برای حضور در بازارهای خارجی وجود ندارد زیرا مشتری دیگر تقاضایی برای خرید محصول ندارد.
حال با توجه به صحبت‌های بهرام شکوری، شاید تکمیل زنجیره ارزش فولاد فرصت خوبی باشد تا فعالان بخش خصوصی در حوزه سنگ‌آهن بیش‌از پیش خود را به بازار داخلی متصل کنند. بی‌تردید با چنین اقدامی در کنار رفع نیازهای کشور مشکلات سنگ‌آهنی‌ها نیز برطرف خواهد شد. اما در این‌باره شکوری بیان می‌کند، فعالیت در بازار داخلی نیازمند کشف قیمت منصفانه است. این اقدام می‌تواند با همکاری بورس کالا انجام شود. در واقع بورس کالا می‌تواند با کشف قیمت منصفانه در میان سنگ‌آهنی‌ها و فولادی‌ها میانجیگری کرده و بخشی از مشکلات را برطرف کند.
شاید حل این مشکل با ورود بورس کالا به میدان اجرایی شده و فعالان سنگ‌آهنی را از رکودی که گرفتار آن هستند، نجات دهد. متاسفانه تغییر ناگهانی سیاست‌های چین به‌عنوان اصلی‌ترین خریدار سنگ‌آهن در دنیا، فعالان ایرانی حاضر در این حوزه را با چالش‌های بسیاری همراه کرد. این اتفاق تعطیلی برخی معادن و کاهش تولید در معادن بخش خصوصی را به همراه داشت. بی‌تردید کشف قیمت مناسب در حوزه سنگ‌آهن و عرضه آن در بورس کالا می‌تواند تا حدودی این حوزه را از رکودی که گریبانگیر آن شده خارج کند. امروز با توجه به شرایط سخت بازارهای صادراتی و کاهش مصرف غول فولادی یعنی چین، فعالان بخش خصوصی در حوزه سنگ‌آهن و مسئولان دولتی باید تمام سعی خود را بر تحریک بازار داخلی بگذارند. البته نباید این موضوع را فراموش کرد برای تحریک بازار و توسعه فعالیت‌های معدنی، بخش خصوصی توانمند باید در کنار دولت قرار گیرد تا با سرمایه‌گذاری در طرح‌ها و پروژه‌ها بتواند به تحریک تقاضا کمک کند.
صادرات پس از عرضه در رینگ داخلی بورس
در ادامه این موضوع دبیرکل انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران نیز معتقد است برای جلوگیری از خام‌فروشی برای دریافت مجوز صادرات سنگ‌آهن ابتدا باید در رینگ داخلی بورس کالا عرضه شود، در صورتی که تقاضا برای آن وجود نداشته باشد می‌توان این محصول را راهی بازار صادراتی کرد. در واقع با اجرای این طرح بخش خصوصی ابتدا محصول استخراج شده از معدن را به بورس می‌برد تا در گام نخست نیاز موجود در کشور را تامین کند. علیرضا سیاسی‌راد گفت: اگر به صورت دقیق‌تر بخواهم توضیح دهم، براساس تبصره ماده ۲ آیین‌نامه اجرایی ماده ۳۷قانون رفع موانع تولید، برای کالاهای پذیرش شده در بورس کالا، مازاد عرضه تنها براساس فرآیند عرضه و تقاضا کالا در رینگ داخلی بورس کالا تعیین می‌شود، به گونه‌ای که اگر پس از عرضه در ۳ نوبت متوالی به قیمت متناسب، تقاضا وجود نداشته باشد، مازاد عرضه احراز می‌شود.
وی افزود: همچنین برای سایر کالاهای مازاد عرضه مبتنی بر تشخیص وزارت صنعت، معدن و تجارت، حسب مورد با کسب نظر وزارت جهاد کشاورزی و اتاق‌های بازرگانی، صنایع معادن و کشاورزی ایران و تعاون مرکزی جمهوری اسلامی ایران خواهد بود؛ بر این اساس در صورتی که سنگ‌آهن در ۳ بار عرضه متوالی تقاضا نداشته باشد، می‌تواند مجوز صادراتی دریافت کند. دبیرکل تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران ادامه داد: بر همین اساس پس از گفت‌وگوها و برگزاری نشست‌های متعدد، تصمیم گرفته شد از آنجایی که رینگ داخلی بورس کالای ایران در حوزه کشف قیمت مناسب و شفافیت عملکردی موفق داشته، بر همین اساس سنگ‌آهن به‌عنوان یکی از کالاهای کلیدی می‌تواند از طریق بورس کالا عرضه شود. به گفته سیاسی‌راد، نکته مثبتی که درباره عرضه سنگ‌آهن در بورس کالا وجود دارد این است که فولادسازان نیز به‌طور مستمر محصول خود را در بورس کالا عرضه می‌کنند و در حال حاضر این صنف خریدار اصلی سنگ‌آهن در بازار داخل کشور است و از آنجا که تمام ابزارها برای کشف منصفانه قیمت در بورس در اختیار است، در نتیجه باید از این فرصت استفاده کرد.
عرضه از طریق بورس تاثیری بر چرخه فولاد ندارد
تحلیلگر بازار فولاد نیز درباره تاثیر این موضوع بر تامین ماده اولیه واحدهای فولادی، اظهار کرد: به اعتقاد من این موضوع نمی‌تواند تاثیرمثبتی در چرخه فولاد کشور داشته باشد. رضا زائرحیدری با اشاره به حجم معاملات صادراتی سنگ‌آهن، تصریح کرد: حجم معاملات صادراتی سنگ‌آهن در امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش داشته و به عنوان مثال از حدود ۱۵میلیون تن صادرات امسال فکر می‌کنم تنها ۲میلیون تن آن از کانال بورس کالا عبور خواهد کرد. وی ادامه داد: بنابراین این موضوع به دلایلی نتوانسته به عنوان یک مکانیسم موثر عمل کند.
زائرحیدری تصریح کرد: با توجه به محدود بودن تعداد فروشنده‌های سنگ‌آهن و در مقابل محدود بودن خریداران، این بازار است که قیمت را تعیین می‌کند. وی در پاسخ به این سوال که چه موضوعی می‌تواند گره از کار فولادی‌های باز کند، گفت: تولید بیشتر سنگ‌آهن به‌ویژه کنسانتره و بیلت گره فولادی‌ها را باز خواهد کرد ولی با تغییر نحوه تعیین قیمت، به نظر من نمی‌تواند مشکلی را حل کند.
صمت