استقرار صنایع معدنی در هر منطقه‌ای نشان از فرآوری کانی‌های معدنی و ایجاد ارزش‌افزوده دارد. موضوعی که به گفته معادن امور صنایع و معادن سازمان صنعت، معدن و تجارت گلستان در گفت‌وگو با صمت با وجود ۹۳۰ واحد صنعتی دارای پروانه بهره‌برداری، بیش از ۲۰۰ واحد صنایع معدنی در استان استقرار دارند که این امر باعث شده بخش قابل‌توجهی از مواد معدنی در داخل این استان فرآوری و به بازارهای هدف عرضه شوند. تولید سالانه یک‌میلیون و ۲۰۰هزار تن سیمان با اشتغالزایی ۳۶۸ نفری، تولید سالانه ۴۵۰هزار تن میلگرد در ۳ واحد فولادی با ایجاد ۱۷۰ فرصت شغلی، تولید سالانه بیش از ۸۰۰هزار تن آجر ماشینی در ۲۶ واحد به همراه ایجاد بیش از هزار و ۲۰۰ فرصت شغلی، تولید اسمی سالانه ۳۲۰ تن «ید» با اشتغالزایی بیش از ۱۵۰ نفری، وجود ۷۵ واحد سنگ‌شکن با ظرفیت ۱۰میلیون تنی و ایجاد ۷۰۰ فرصت شغلی، وجود واحدهای تولید بتن آماده با ظرفیت تولید سالانه بیش از ۳۰۰هزار تن و ایجاد ۲۰۰ فرصت شغلی، وجود ۷ واحد پوکه معدنی با ظرفیت اسمی سالانه ۲۷۰هزار تن و ایجاد اشتغال ۶۶ نفری، تولید هزار تن ورق سیمانی در ۲ واحد تولیدی با اشتغالزایی ۷۷ نفری به همراه برخی دیگر از واحدهای معدنی، ظرفیت‌های قابل‌توجهی از نظر اشتغال و ارزش‌افزوده در گلستان ایجاد کرده‌اند که حسین طلوعیان بر آنها مهر تایید زد. با وجود این تعداد صنایع معدنی در گلستان می‌توان گفت؛ این صنایع بیش از ۲۲درصد کل صنایع و حدود بیش از ۱۷درصد اشتغال موجود را به خود اختصاص داده‌اند.
طلوعیان با اشاره به این آمار ادامه داد: البته تولید قیر، موزائیک و برخی دیگر از اقلام معدنی که به‌عنوان واحدهای خرد فعالیت می‌کنند که تا حدودی زیادی توانسته برخی نیازهای استان را برطرف کند. به گفته معاون امور صنایع و معادن سازمان صنعت، معدن و تجارت گلستان واحدهای آجر صنعتی در شهرستان‌های گرگان و کلاله استقرار دارند تا به همراه تنها واحد سیمانی و یک واحد تولید میلگرد که در شهرستان کلاله جانمایی شده، اشتغال و رونق اقتصادی مناسبی را برای این شهرستان‌ها به همراه داشته باشند. البته در این بین ۲ واحد تولید میلگرد مستقر در شهرستان‌های بندر گز و آق‌قلا و واحدهای بتن آماده‌ای که در گرگان استقرار دارد به همراه واحدهای پوکه معدنی موجود در شهرستان‌های کلاله و شرق استان پراکندگی مناسبی را در زمینه استقرار صنایع معدنی در گلستان ایجاد کرده‌اند. با توجه به هدفمند شدن یارانه‌ها و تاثیرپذیری صنایع معدنی در این زمینه، بارها از صنایع معدنی خواسته شد برای نوسازی و بازسازی ماشین‌آلات و تجهیزات اقدام کنند که متاسفانه این طرح از سوی صاحبان صنایع با استقبال همراه نشد. به گفته طلوعیان علاوه بر این رکود در بازار فروش محصولات تولیدی صنایع معدنی، هزینه‌بر بودن نوسازی و بازسازی ماشین‌آلات و تجهیزات معدنی، نبود نقدینگی و وجود مشکلات دریافت و پرداخت تسهیلات بانکی موجب شد روند اجرایی این گونه پروژه‌ها با مشکلات فراوانی همراه باشد که سعی شده با برنامه‌ریزی و هدایت سرمایه‌گذاری‌های جدید راه توسعه، نوسازی و بازسازی صنایع معدنی هموارتر شود.
ایجاد بسته‌های حمایتی از معدن و صنایع معدنی
صنایع معدنی موجود در هر استانی بخش قابل‌توجهی از توسعه اقتصادی، اشتغال، صادرات و سایر بخش‌های مختلف را برعهده دارد. رییس خانه صنعت و معدن گلستان در گفت‌وگو با صمت با پرداختن به این موضوع ابراز کرد: هم‌اکنون برخی از صنایع معدنی ازجمله واحدهای شست‌وشوی زغال‌سنگ، تولید کربنات سدیم و ید در استان از ظرفیت‌های قابل‌توجهی در زمینه ایجاد اشتغال و صادرات برخوردارند که توانسته‌اند بخش مهمی از حل مشکل بیکاری و رونق اقتصادی استان را برعهده بگیرند. به‌عنوان نمونه واحد یدسازی استان با توجه به دانش‌بنیان بودن روند تولید در آن، علاوه بر مطرح کردن خود به‌عنوان تنها تولیدکننده ید در کشور، کشورهای اروپایی و آسیای شرقی را از نظر مواد اولیه مورد نیاز تامین می‌کند.
تولید ید در گلستان باعث شده کشور ما جزو ۹ کشور برتر دارنده این فناوری، در عرصه‌های بین‌المللی جایگاهی ویژه‌ای برای خود ایجاد کند. رمضان بهرامی این را گفت و ادامه داد: تولید ظرفیت قابل‌توجهی از ید در گلستان باعث شده کشور از نظر واردات این محصول معدنی استراتژیک بی‌نیاز باشد و از خروج ارز جلوگیری کند. البته در بخش فرآوری انواع کانی‌های معدنی در استان همچنان ظرفیت‌های مغفولی وجود دارد که باید به آنها رسیدگی کرد. در این بین خام‌فروشی مواد معدنی مهم‌ترین چالشی است که آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به معادن و صنایع معدنی می‌تواند وارد کند. زیرا گران تمام شدن دریافت و پرداخت تسهیلات بانکی باعث شده مشکلات فراوانی در بخش معادن استان ایجاد شود. بالا بودن هزینه خرید ماشین‌آلات و تجهیزات روز معدنی، نبود سرمایه در گردش و کمبود نقدینگی، نبود واحدهای فرآوری قدرتمند برای رقابت‌پذیر کردن محصولات تولیدی در صنایع معدنی با نمونه‌های موجود در بازارهای هدف، بالا بودن سود بانکی و... باعث شده صنایع معدنی گلستان به گفته رییس خانه صنعت و معدن این استان دارای توانایی چندانی در زمینه بهره‌وری نباشند.
استخراج کانی‌های معدنی و فرآوری آن در بخش صنایع معدنی می‌تواند علاوه بر مطرح کردن استان به‌عنوان یکی از قطب‌های دارای توانمندی در این بخش، ارزش‌افزوده و اشتغال مناسبی را ایجاد کند که به دنبال آن رونق اقتصادی را به‌دنبال داشته باشد. بهرامی این را گفت و ادامه داد: با توجه به اینکه برخی از صنایع معدنی موجود در استان از قابلیت‌های مهمی در زمینه فناوری و تولید محصول برخوردارند، اما همچنان ظرفیت‌های خالی زیادی در این باره وجود دارد که باید با برنامه‌ریزی و پیگیری آنها را به چرخه دانش‌بنیان شدن وارد کرد تا علاوه بر جلوگیری از خام‌فروشی و کاهش هزینه‌های تولید، میزان رقابت‌پذیری و ایجاد ارزش‌افزوده آنها با افزایش همراه شود. البته با ایجاد بسته‌های حمایتی از معدن و صنایع معدنی که ضعف آن در دولت‌های گذشته مشهود بود می‌توان راه را برای توسعه بخش معادن و صنایع معدنی هموارتر کرد.
بهره‌مندی از مهندسی معکوس
بهره‌مندی از صنایع معدنی تا حدود زیادی راه را برای دستیابی به بازارهای هدف به منظور ارزش‌افزوده باز می‌کند. البته کاهش هزینه‌های تولید و افزایش بهره‌وری در تحقق این امر نقش بسزایی برعهده دارد. رییس سازمان نظام مهندسی معدن استان گلستان و مدیرعامل تنها تولیدکننده ید کشور در گفت‌وگو با صمت با بیان اینکه هم‌اکنون ۱۵۰ فرصت شغلی در این واحد معدنی ایجاد شده، اظهار کرد: ظرفیت تولید سالانه این واحد ۳۶۰ تن است که از ظرفیت ثبت‌شده در پروانه بهره‌برداری بیشتر است. مواد اولیه مورد نیاز این میزان تولید از معادن اینچه در شمال گرگان به همراه شورابه‌های سواحل دریای کاسپین تامین می‌شود. ذخایر ید گلستان براساس برآوردهای انجام شده حدود ۱۵هزار تن است که این امر باعث شده این استان به‌عنوان تنها تولیدکننده ید در کشور مطرح باشد.
ارازولی ناعمی با بیان این مطلب ابراز کرد: استفاده از آخرین فناوری‌های روز دنیا در بخش جداسازی ید از آب دریا باعث شده میزان بهره‌وری کار در این واحد به ۸۰درصد برسد که بیشتر این مهم با انجام مهندسی معکوس و بهره‌گیری از پژوهشگران داخلی به انجام رسیده است. البته در زمینه دانه‌بندی و گرد کردن محصول هنوز از فناوری‌های قدیمی استفاده می‌شود که برنامه‌ریزی‌های لازم به منظور بهره‌مندی از فناوری روز در اینباره در دستور کار قرار گرفته که در صورت تحقق می‌تواند بهره‌وری تولید را با افزایش همراه کند. بیشترین مصارف ید را می‌توان در صنایع داروسازی (مانند قرص‌های تیروئید)، صنایع پتروشیمی (به‌عنوان کاتالیزور)، ساخت داروهای ضدعفونی‌کننده دامی و مواد شیمیایی (تمامی ترکیبات یددار) مشاهده کرد. این ماده معدنی در ساخت اسیداستیک، کائوچو، رنگدانه، مواد آلی، فیلم مدیا، تولید فلزات با خلوص بالا، مکمل غذایی، تایر اتومبیل، صنایع هوافضا و الکترونیک به‌کار می‌رود.
ناعمی این را گفت و ادامه داد: تاکنون برای تولید محصول پایانی به شکل گرد و تغییر روند تولید به روش مهندسی معکوس برخی برنامه‌ها به‌صورت آزمایشی در دستور کار قرار گرفته که در صورت موفقیت می‌توان از آن برای جلوگیری از خروج ارز استفاده کرد. سواحل شرقی دریای کاسپین تا عمق ۶۰ کیلومتری از ذخایر مناسبی در زمینه ید برخوردار است که می‌تواند سال‌ها مواد اولیه مورد نیاز واحد معدنی تولید ید را تامین کند. این مدیرعامل تولیدکننده ید در گلستان با تاکید بر این موضوع تصریح کرد: متاسفانه برخی مقاومت‌های در زمینه واگذاری این معادن باعث شده ارزش‌افزوده موجود در این معادن مغفول بماند به جای کاربری این معادن در بخش یدگیری در مرتع‌داری و «چرای» دام استفاده شود که به طور حتم نمی‌تواند دارای توجیه اقتصادی باشد. هماهنگ نبودن دستگاه‌های مرتبط با معدن و تولید در پاسخگویی به درخواست‌ها، همکاری نکردن سازمان‌ها و دستگاه‌ها در زمینه بهره‌مندی از منابع معدنی، نبود و سختی در تامین حامل‌های انرژی برای تولید، در دسترس نبودن راه‌های حمل‌ونقل و... ازجمله مشکلاتی است که ناعمی به آنها اشاره کرد و گفت: با توجه به مشکلاتی که وجود دارد هم‌اکنون این واحد بیش از ۷۵درصد محصول تولیدی خود را به کشورهای هند، ایتالیا و چین صادر می‌کند که این امر باعث شده با توجه به کیفیت مناسب محصول ارزآوری مطلوبی برای کشور به همراه داشته باشد که در صورت دستیابی به فناوری تغییر شکل دادن به محصول بازارهای بیشتری را به‌دست آورد.
صمت