اغلب رهبران کسب‌وکارهای خانوادگی بازارهای نوظهور در پی بهبود برخی جنبههای کلیدی خود از جمله هدایت، جانشینی و مدیریت استعدادها هستندکه فاصله چشمگیری با بینشهای صرفا تجربی همتایان آنها در بازارهای توسعه یافته دارد.بازارهای در حال ظهور زمینه مشخصی برای مدیریت و اداره یک کسب‌وکار خانوادگی فراهم میآورند. مقررات و قوانین قراردادها از جمله مواردی هستند که در اکثر کشورها دچار تحول شدهاند این در حالی است که کمبود استعداد یکی از مشکلات رایج در چنین بازارهایی است. علاوه‌بر این، خانواده‌ها در بازارهای نوظهور در مقایسه با بازارهای توسعه یافته معمولا بزرگ‌تر و منسجم‌تر بوده و احترام بیشتری برای سلسله مراتب قائل هستند.
به‌منظور درک هر چه بیشتر تاثیرگذار ی چنین ویژگیهایی بر فرآیند تصمیمگیری، گروه مشاوره بوستون با انجام پژوهشی گسترده به بررسی ویژگیهای کسب‌وکارهای خانوادگی در بازارهای توسعه یافته و نوظهور کرده است. پژوهش مذکور شامل ۲۰۰ کسب‌وکار خانوادگی در کشورهای توسعه یافته و هزار کسب‌وکار خانوادگی در کشورهای هند، آفریقای جنوبی و برزیل است. بر اساس یافتههای این پژوهش کسب‌وکارهای خانوادگی در بازارهای نوظهور از نقطه نظر اداره شدن و تکامل تفاوت‌های قابل توجهی با همتایان خود در کشورهای توسعه یافته دارند. برای مثال، این کسبوکارها در مقایسه با کسب‌وکارهای غیر خانوادگی رشد سریعتری دارند. تعداد کسب‌وکارهای خانوادگی که زمان بیشتری فعال باقی میمانند در بازارهای نوظهور به مراتب بیشتر است. یافتهها حاکی است: زمینه متمایز بازارهای نوظهور رویکرد متمایزی نسبت به مسائلی دارند که روابط خانوادگی و کسب‌وکار را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
بررسی تمایزات
کسب‌وکار خانوادگی اغلب براساس دو معیار تعریف می‌شود: خانواده باید مالک سهم مشخصی از شرکت باشد و از توان تاثیرگذار ی بر تصمیمات مهم به‌ویژه انتخاب رئیس یا مدیرعامل برخوردار باشد. افزون بر این، انتقال رهبری از نسلی به نسل دیگر صورت بگیرد. درکاربرد این تعریف به این نتیجه رسیدهایم که کسب‌وکار خانوادگی در رده شرکت‌های بزرگ جهانی دسته بندی میشوند. ۳۳ درصد این شرکت‌ها آمریکایی، ۴۰ درصد آنها فرانسوی و آلمانی هستند و درآمد سالانه یک میلیارد دلاری دارند. فعالیت این نوع شرکت‌ها بیشتر در بازارهای نوظهور رایج است به طوری که حدود ۵۵ درصد شرکت‌های بزرگ در کشورهای هند، آسیای جنوب شرقی و برزیل از نوع کسب وکار خانوادگی هستند. با حذف شرکت‌های چند ملیتی، کسب‌وکارهای خانوادگی سهم قابل توجهی از شرکت‌های بزرگ را به خود اختصاص می‌دهند (برای مثال، بیش از ۷۰ درصد در هندوستان).
علاوه‌بر این، کسب‌وکارهای خانوادگی در بازارهای نوظهور، در نقش‌های مدیریتی از اعضای خانواده استفاده میکنند. بر اساس یافتهها اعضای خانواده در نزدیک به ۹۰ درصد کسب‌وکارهای خانوادگی هند مسوولیت اجرایی و مدیریتی دارند. در مقایسه، در ۶۰ درصد کسب‌وکارهای خانوادگی اروپایی و آمریکایی اعضای خانواده سرمایه‌گذارانی هستند که مسوولیت اجرایی بر عهده ندارند.ویژگیهای خانوادگی و تفاوت‌های فرهنگی از جمله ویژگیهای متمایز در بازارهای نوظهور هستند. خانواده در بازارهای نوظهور معنای عامی دارد. علاوه‌بر این، فرهنگ بازارهای نوظهور به سلسله مراتب گرایش دارد که در نهایت منجر به پر رنگ شدن نقش خانواده در محیط کسب‌وکار می‌شود.
عملکرد: پژوهش‌های ما موید دیدگاهی رایج است مبنی بر اینکه کسب‌وکارهای خانوادگی در بازارهای توسعه یافته به واسطه تمرکز بر تابآوری و پایداری هر چه بیشتر شرکت رویکردی محافظهکارانه نسبت به عملکرد خود اتخاذ میکنند. در نهایت، این کسبوکارها نسبت به همتایان خود در بازار با سرعت کمتری رشد میکنند، در شرایط مختلف (خوب یا بد) سودآوری باثباتی دارند، بدهی کمتری دارند و ریسک کمتری میپذیرند.
بر اساس یافتهها، کسب‌وکارهای خانوادگی در بازارهای نوظهور رویکرد بسیار متفاوتی اتخاذ میکنند. در واقع، آنها در میان جاهطلبترین شرکت‌های جهان قرار دارند و دلیل این امر گرایش به رشد، ادغام و تمایل روزافزون به پذیرش خطر است. این در حالی است که کسب‌وکارهای خانوادگی در بازارهای توسعه یافته رشد سالانه کمتری دارند، نرخ رشد ترکیبی سالانه در بازارهای نوظهور ۳ الی ۵ درصد بیش از سایر کسبوکارها است.
سودآوری: بازده حقوق صاحبان سهام برای کسب‌وکارهای خانوادگی در بازارهای توسعه‌یافته بیش از سایر کسبوکارها است. تاکید کسب‌وکارهای خانوادگی بر سودآوری باثبات بجای رشد تهاجمی است. تصویر فوق به‌طور قابل توجهی با وضعیت بازارهای نوظهور تفاوت دارد. با توجه به بازگشت سرمایه در کشورهای جنوب شرقی آسیا و هند و بازگشت دارایی در برزیل، میتوان گفت کسب‌وکارهای خانوادگی بازگشت کمتری در هر دو بازار دارند.
بدهی: کسب‌وکارهای خانوادگی بازارهای توسعه‌یافته در مقایسه با سایر کسبوکارها بدهی کمتری دارند. در بازارهای نوظهور، بدهی کسب‌وکارهای خانوادگی مشابه کسب‌وکارهای غیر خانوادگی در این بازار است.
ادغام و تملک: کسب‌وکارهای خانوادگی در بازارهای توسعه یافته هزینه‌های کمتری را به موضوع ادغام و تملک اختصاص می‌دهند. در بازارهای نوظهور رویکردی جاه‌طلبانه حاکم است، انجام معاملات بزرگ بیش از دیگران. اندازه و تعداد متوسط این معاملات رقم بالایی دارند.
تکامل: بررسی نقش اعضای خانواده در مدیریت کسب‌وکارهای خانوادگی نشان میدهد که این موضوع در طول ۲۰۰ سال گذشته تغییرات بسیاری داشته است. این موضوع در بازارهای توسعه یافته به‌طور کلی با کاهش روبه‌رو بوده است. درحالی‌که افرادی غیر از اعضای خانواده برای مدیریت سازمان به‌کار گرفته شده اند، موقعیت اعضای خانواده از مالک کسب وکار به سرمایه‌گذار غیرفعال و منفعل تبدیل شده است. عکس این حالت در بازارهای نوظهور صادق است. خانواده‌ها در این بازارها فعالانه نقش‌های مدیریتی را به عهده دارند. در واقع، میتوان گفت خانواده‌ها نقش پررنگی در ۹۰ درصد کسب‌وکارهای خانوادگی این بازارها ایفا میکنند.
نگاهی متمایز به آینده
یافتههای پژوهش‌های یاد شده چه مفهومی برای کسب‌وکارهای خانوادگی در بازارهای نوظهور دارند؟ خیلی ساده است، این کسبوکارها مجاب به الگوبرداری از همتایان خود در بازارهای توسعه یافته نیستند. به‌منظورکسب موفقیت در بازار، باید چارچوبی مختص به خود داشته باشند. درحالی‌که این توصیه برای بسیاری از بخشهای کسب‌وکار آنها صادق است، سه توصیه ذیل از اهمیت خاصی برخوردارند:
1-ادامه کسب وکار در صورت بهرهمندی از سهم ارشمند: در بسیاری از موارد خانواده‌ها مزایای منحصربه‌فردی برای کسب وکار در بر دارند. نمونه‌های آن عبارت است از:
اعتماد و اعتبار- خانواده‌ها اغلب اعتبار و اعتماد را برای کسب‌وکار خود به ارمغان میآورند که برای ذی‌نفعان، رهبران و مقامات دولتی ارزش فوقالعادهای دارد. برخورداری از دانش کسب وکار- درک گسترده خانواده از کسب‌وکار که معمولا در طول چند نسل به دست میآید، میتواند به‌عنوان منبعی از مزیت رقابتی در نظر گرفته شود.چالاکی- از آنجا که این قبیل کسبوکارها با بار ساختارهای سنگین دولتی روبه‌رو نیستند، اغلب میتوانند به سرعت تصمیمگیری کنند. در یک محیط به‌شدت متغیر، این چالاکی امکان بهره‌برداری از فرصت‌ها را فراهم میکند.چشم‌انداز بلندمدت- اعضای خانواده‌ها اغلب افق زمانی بلندمدتی را برای تصمیمگیری در نظر دارند. این ویژگی منجر به پیشگیری از بروز مشکلات مدیریتی می‌شود.
2- فرآیندهای تصمیمگیری و روشهایی برای پشتیبانی به‌جای سرکوب: حتی ماهرترین رهبران کسب‌وکارهای خانوادگی هم در نهایت به این نتیجه میرسند که مدیریت کسبوکاری به شدت در حال رشد به تنهایی و صرفا به واسطه وجود کاریزمای فردی و خانوادکی و اراده امکانپذیر نمیباشد. این شرکت‌ها از نظام‌ها، فرآیندها و ساختارهای مورد استفاده در شرکت‌های بزرگ بازارهای توسعه یافته، برای مقابله با پیچیدگی استفاده میکنند. در نتیجه درحالی‌که به بهرهوری مورد نظر خود دست پیدا نکردهاند، ویژگیهای کیفی ضروری را نیز نادیده میگیرند.
3-تاکید بر نظارت: افزون بر مهارتهای رهبری و کارآفرینی مباشرت از جمله مولفههای مهم در اداره کسب وکار خانوادگی است. رهبران کسب‌وکارهای خانوادگی صبر، متانت، سخاوت و هدفگذاری را در قالب نقش رهبری خود به نمایش میگذارند. اولویت اصلی ایجاد ارزش های اساسی برای کسب اطمینان از امانتداری مناسب در قبال نسلهای آتی است.ارزشهای اصلی بهترین محافظ خانواده در برابر روالهای ضعیف مدیریتی است که مهمترین و تنها مخرب این ارزشها در کسب‌وکارهای خانوادگی هستند. بسیاری از خانواده‌ها زمان خاصی را صرف ایجاد قراردادها و چارتهایی میکنند که در مدیریت ریسکهای سازمانی مورد استفاده قرار میگیرند. این اسناد از اهمیت خاصی برخوردار هستند اما القای حسی کلان از اهداف برای کسب‌وکار بهترین روش برای فراهم نمودن انسجام و اجتناب از اختلافات است.
برنامهریزی برای آینده
کسب‌وکارهای خانوادگی در بازارهای در حال ظهور در میان پیشتازان بازار صنایع مختلف حضور دارند. به نظر قهرمانان آینده دنیای کسب‌وکار کسانی هستند که چشم‌انداز کسب‌وکار را برای همیشه دچار تحول میکنند. به‌منظور بهره‌برداری از فرصت‌ها باید از سازوکارهای قدرتمند برای ترسیم مسیر استفاده شود. درحالی‌که خانواده در پی مسیری برای شکوفایی است باید به چند پرسش عمده نیز پاسخ دهد:
- آیا آرمان و آرزوی ما برای دستیابی به رشد و موفقیت برای بهره‌برداری کامل از فرصتهای موجود به اندازه کافی قوی است؟
- آیا سازمان درک مناسبی از نقاط قوت متمایز خود و نحوه بهره‌برداری تاثیرگذار از آنها دارد؟
- آیا ساختار خانواده و کسب‌وکار مناسب دستیابی به آرمانهای اصلی است؟
برای بسیاری از کسبوکارها پاسخ به این سوالات به شناسایی نیاز به ارزیابی مجدد ساختار هدایتی کسب‌وکار، استراتژی و مدل عملیاتی آن ختم می‌شود. شرکتهایی که در مسیر پرورش مهارتها و نقاط قوت قدم برمیدارند مزیت رقابتی منحصربه‌فردی را هم در بازار محلی و هم در بازار جهانی از آن خود میکنند.
دنیای اقتصاد