در واقع این اقدام بانک مرکزی در واکنش به افزایش اختلاف نرخ ارز در بازار آزاد و سیستم بانکی بازمی‌گردد.اختلافی که در روز پنج‌شنبه گذشته به بیش از 140 تومان معادل 13 درصد برای هر دلار آمریکا رسید. ایجاد شکاف بین نرخ ارز دولتی و آزاد به مهرماه 89 بازمی‌گردد، زمانی که به دلیل بروز برخی محدودیت‌ها در انتقال ارز به خارج از کشور، نرخ دلار آمریکا در بازار آزاد با جهش معنادار و سریع، به بالاتر از 1200 تومان رسید و بانک مرکزی با تزریق ارز به بازار تا حدی هیجان ایجاد شده را خنثی کرد.در شرایط فعلی به نظر می‌رسد درجه توفیق بانک مرکزی در کاهش نرخ ارز تا حد زیادی تابع میزان اسکناس خارجی موجود در این بانک است. به بیان دیگر، بانک مرکزی در صورت دارا بودن میزان کافی اسکناس دلار می‌تواند تقاضای موجود در بازار را به صورت کوتاه مدت مهار کرده و در کاهش نرخ ارز توفیق یابد.در همین حال، رییس کل بانک مرکزی دیروز به صورت تلویحی مقصر افزایش هیجانی نرخ ارز را، اعمال مالیات بر ارزش افزوده در بازار سکه عنوان کرده است.
رییس‌کل بانک مرکزی نوسان‌های اخیر در بازار ارز و تقاضای ایجاد شده برای آن را ناشی از گران شدن قیمت سکه دانست.
محمود بهمنی رییس کل بانک مرکزی با اشاره به اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده برای سکه اظهار کرد: با اجرای این قانون و گران شدن قیمت سکه، تقاضای کاذب در این بازار رو به سوی بازار ارز آورد. رییس‌کل بانک مرکزی راهکار بانک مرکزی برای از بین بردن تقاضا را عرضه زیاد ارز در بازار عنوان و اظهار کرد: از روز شنبه به شدت دلار وارد بازار می‌کنیم و قیمت‌ها را به شدت می‌شکنیم.
قیمت دلار به عنوان یکی از ارزهای مرجع در آخرین روزهای هفته قبل از 1200 تومان گذشت. روز چهارشنبه دلار در بازار نایاب شد و به گفته فعالان بازار، برخی شعب بانکی از فروش ارز مسافرتی خودداری کردند. رییس‌کل بانک مرکزی در واکنش به این اخبار اظهار کرد:از امروز بانک مرکزی به بانکها، صرافی‌های بانکها، صرافی‌های مجاز و متفرقه به حد وفور دلار تزریق می‌کند. این سیاست برای دومین‌بار از مهر ماه سال گذشته و در پی دو نرخی شدن دلار آمریکا از سوی بانک مرکزی اتخاذ می‌شود.
بهمنی با هشدار به مردم درباره آینده قیمت ارز گفت: مردم مواظب باشند، زیرا ارزش دلار در آینده به شدت کاهش خواهد یافت چرا که دلار کاغذی و اعتباری است.
رییس کل بانک مرکزی درباره ریشه‌های اتفاقات اخیر در بازار ارز اظهار کرد: نقدینگی در جامعه وجود دارد و تا هفته گذشته این نقدینگی به سمت طلا و سکه در حرکت بود، اما با اعمال مالیات برارزش افزوده دیگر تقاضایی برای این بازارها وجود ندارد.
انتقاد از مالیات بر ارزش افزوده
اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده در روزهای اخیر با واکنش‌های متفاوتی روبه‌رو شد. رییس‌کل بانک مرکزی با انتقاد تلویحی از اجرای این قانون، سکوت بانک مرکزی در برابر این اقدام را به گونه‌ای شکست. او با ابراز نگرانی از زیان برخی مردم در اتفاقات اخیر بازار ارز و سکه، انتقاد خود را در قالب یک سوال مطرح کرد و افزود: چرا مردم باید آنقدر ضرر کنند؟ وقتی فردی طلا می‌خواهد به دلیل گران شدن سکه ناشی از اعمال مالیات برارزش افزوده مجبور می‌شود به بازار کاذب ارز روی بیاورد.
آیا نرخ ارز واقعی می‌شود؟
بهمنی درباره در خواست احمدی نژاد از بانک مرکزی برای واقعی کردن نرخ ارز گفت: خوشبختانه از روز پنج‌شنبه نرخ ارز حدود 10 الی 15 تومان در بازار کاهش یافت و با توجه به تمهیداتی که بانک مرکزی در نظر گرفته این نرخ‌ها از شنبه مسیر نزولی را به شدت طی خواهند کرد.
وی با بیان اینکه قیمت ارز براساس محاسبات عرضه و تقاضا، شناور و با قیمت‌واقعی از سوی بانک مرکزی عرضه می‌شود و این معیارها نیز ثابت نیستند، گفت: ممکن است امروز دلار در بازارهای جهانی کاهش پیدا کند، در این حالت بانک مرکزی بلافاصله تغییرات را در این نرخ اعمال می‌کند. رییس‌کل بانک مرکزی ضمن تاکید براینکه امکان ثابت نگه داشتن نرخ ارز وجود ندارد، تصریح کرد: برخی معتقدند که ارز باید خیلی بیشتر از آن چیزی که است پایین آورده شود و در مقابل این نظر، عده‌ای طرفدار بالابردن نرخ ارزها هستند.
دلارهای نفتی در راه بازار
بهمنی با تاکید براینکه بازار عامل تعیین نرخ ارز است، گفت: بانک مرکزی قیمت ارز را به این وضعیت نگه نداشته است و بازار این قیمت‌ها را تعیین می‌کند، وی ادامه داد: با توجه به افزایش قیمت نفت، بانک مرکزی به دلیل اینکه ناچار است پول آنرا به خزانه واریز کند، ارز بیشتری به جامعه تزریق می‌کند.
این مقام مسوول، عرضه دلارهای نفتی در بازار را زمینه‌ساز کاهش قیمت‌ها در بازار داخلی عنوان و تصریح کرد: اگر بخواهیم نفت را بفروشیم و دلار را در خزانه نگه داریم دیگر این کار معنا ندارد؛ چراکه مجلس به بانک مرکزی تاکید کرده خالص دارایی‌های خارجی نباید افزایش پیدا کند بنابراین باید درآمدهای نفتی به بازار تزریق شود.
رییس کل بانک مرکزی تزریق درآمدهای نفتی به بازار را به منظور گشایش اعتبارات اسنادی و تامین نیازهای کشور دانست و گفت: اگر بعد از این مراحل بازهم از ذخایر دلار و ارز چیزی باقی ماند، باز آنرا بانک مرکزی نگه‌داری می‌کند.
بهمنی گفت: اما بانک مرکزی براساس قانون که می‌گوید باید ارز به بازار ریخته و نیازها تامین شود این کار را انجام می‌دهد و با توجه به افزایش قیمت نفت در سال گذشته، بانک مرکزی امکان تزریق منابع بیشتر ارز را داشت و این چیزی نبود که برخی معتقد بودند بانک بدون هیچ برنامه‌ای دلار را وارد بازار می‌کند.
وی با اشاره به کاهش نرخ ارز از هفته آینده در بازار داخلی درباره کاهش اختلاف قیمت رسمی و آزاد ارز نیز افزود: حتما قیمت دلار پایین می‌آید و اختلاف آن کم می‌شود.
دو رویکرد متفاوت
البته این خبر از سوی بهمنی در حالی بیان می‌شود که تحلیل از وضعیت بازار متفاوت است. اولین تحلیل به ریشه اتفاقات اخیر بازار بازمی‌گردد. برخی معتقدند قیمت‌ها در حالت دو نرخی است و هیچ حبابی در بازار وجود ندارد، بنابراین بانک مرکزی باید به‌گونه‌ای دیگر عمل کند. تحلیل دیگر که به نظر می‌رسد موضع غیر رسمی بانک مرکزی است، بر تغییر موضع در تفسیر حداکثری از مواد 11 و 12 قانون پولی و بانکی کشور که نظارت بر معاملات طلا و ارز را از جمله اختیارات بانک مرکزی دانسته است تاکید دارد و معتقد است بانک مرکزی باید در راستای کاهش حضور در بازار، حتی‌المقدور از دخالت در روند عرضه و تقاضای اقلامی مانند ارز، طلا و سکه پرهیز کند. اما کارشناسان دیگری نیز هستند که موضع دیگری دارند.
عباس هشی عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با انتقاد از عملکرد بانک مرکزی گفت: عدم عرضه ارز در بازار، به مثابه آب ریختن به آسیاب یکسری دلال است و ورود بانک مرکزی برای حفظ ارزش پول کشور و تقویت پول ملی ضروری است.
هشی خواستار بازنگری بانک مرکزی در سیاست عدم عرضه دلار با هدف حفظ ارزش پول کشور و تقویت پول ملی و جلوگیری از ایجاد بازار دلالی و پیامدهای مفسده ای ناشی از آن شد. وی افزود: شرایط اقتصادی ایران، وضعیت تورم، بحث‌های حذف سه صفر و نیز تحریم‌ها و مشکلات حمل و انتقال پول در سیستم بانکی ، به بروز مشکلاتی منجر شده‌اند که نتیجه آن افزایش تقاضا برای خرید ارز در داخل کشور است.
استاد دانشگاه شهید بهشتی گفت: در شرایط عادی اقتصادی، بانک مرکزی به اعمال نظارت بر بازار پولی و ارزی اقدام می‌کند و این نظارت با هدف حفظ منافع مردم یکی از وظایف آن است. بر این اساس بانک‌مرکزی با حضور به عنوان خریدار و فروشنده، به تثبیت نرخ برابری ارز با هدف حفظ ارز پول مردم اقدام می‌کند. وی گفت: تقاضای ایجاد شده در بازار، حالت عادی ندارد و علی القاعده بانک مرکزی باید با حضور خود برای عرضه ارز، از افزایش قیمت ارز در بازار جلوگیری کند.
هشی با اشاره به مشکلات حمل و انتقال ارز از طریق ایران در بانک‌های بین‌المللی به سبب تحریم گفت: همین مساله سبب افزایش خریدهای ارز نقدی شده است.
هشی با تاکید بر اینکه افزایش نرخ ارز به افزایش تورم می‌انجامد، گفت: دولت با توجه به بالا بودن میزان قاچاق کالا در ایران و با عنایت به اینکه 60 تا 70درصد اقتصاد ایران اقتصاد زیرزمینی است، باید بتواند ضمن کنترل ارز، از قاچاق جلوگیری کند.
دنیای اقتصاد