این کنفرانس ۲۷ و ۲۸ آبان امسال (۱۷ و ۱۸ نوامبر) در بمبئی برگزار شد و کیوان جعفری‌طهرانی، رییس امور بین‌الملل انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران یکی از سخنرانان آن بود. جعفری‌طهرانی به‌عنوان تنها نماینده منطقه مِنا (خاورمیانه و شمال افریقا) در این کنفرانس حضور داشت و در متن سخنرانی خود در ۵ محور به چالش‌ها و فرصت‌های صنعت فولاد ایران پرداخت. این ۵ محور شامل تاثیر ایران بر اقتصاد جهانی فولاد، تاثیر ایران بر عرضه و تقاضای منطقه‌ای (آسیایی) و جهانی فولاد، چشم‌انداز صنعت فولاد ایران در شرایط کنونی و آینده، وضعیت آینده معدنکاری سنگ‌آهن در ایران و تاثیر کاهش تحریم‌ها بر اقتصاد ایران بود.
تولید فولاد ایران در یک سال
جعفری‌طهرانی در ابتدای سخنرانی خود به تولید فولاد خام ایران از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ میلادی (۱۳۷۹ تا ۱۳۹۴ خورشیدی) پرداخت و گفت: روند تولیدات فولاد ایران در این بازه زمانی در مجموع افزایشی بوده و نرخ رشد ترکیبی سالانه ۶/۳ درصدی را تجربه کرده است؛ در نهایت براساس آمار انجمن جهانی فولاد، تولید فولاد کشور در سال گذشته میلادی (۲۰۱۵) به ۱۶/۳۳ میلیون تن رسید. زنجیره ارزش بالادستی فولاد نشان می‌دهد ایران از مارس تا اکتبر ۲۰۱۶ (از نیمه اسفند ۹۴ تا نیمه مهر ۹۵ خورشیدی) نسبت به مدت مشابه سال قبل در تولید سنگ‌آهن افت داشت و تولید سنگ‌آهن خام از ۴/۲۶میلیون تن به ۳/۷۴میلیون تن رسید. تولید کنسانتره که با کاهش مواجه بود در دوره مشابه سال قبل ۱۴/۷۸میلیون تن بود و امسال به ۱۷/۸۷ میلیون تن رسید. همچنین تولید گندله با رشد ۱۲/۳۳ درصدی از حدود ۱۲/۸ میلیون تن به حدود ۱۴/۵ میلیون تن رسیده است. در آهن اسفنجی، ایران رکورد ۹/۷ میلیون تن را شکست و رشد ۹/۱۶ درصدی را ثبت کرد. تولید شمش فولاد (بیلت) تغییر چشمگیری را به ثبت نرساند و از ۸/۳۱میلیون تن به ۸/۴۱ میلیون تن رسید. در بخش محصولات فولادی، افت چشمگیر تولید به ثبت رسید که نشان می‌دهد تولید از ۶/۳۱ میلیون تن به ۵/۸۱ میلیون تن رسیده است. دلیل رشد تولید آهن اسفنجی، کنسانتره و گندله به افتتاح برخی طرح‌های تولیدی در زنجیره ارزش برمی‌گردد.
واردات از صادرات پیشی گرفت
براساس طرح جامع فولاد، پیش‌بینی شده بود ایران از سال ۲۰۱۴ میلادی (۱۳۹۳ خورشیدی) واردات و صادرات فولاد را کنترل کند به گونه‌ای که صادرات بر واردات پیشی بگیرد که این اتفاق رخ داد و شاهد بودیم در حالی که کشور در بازه زمانی سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۳ میلادی (۱۳۸۰ تا ۱۳۹۲ خورشیدی) فقط واردات‌کننده فولاد خام بود، در سال ۲۰۱۴ میلادی (۱۳۹۳ خورشیدی) میزان صادرات آن به ۹۷۵هزار تن و در سال پس از آن، ۲۰۱۵ میلادی (۱۳۹۴ خورشیدی) به یک‌میلیون و ۷۹۵هزار تن رسید، در حالی که حجم واردات در این سال ۱۳۶هزار تن بود.
براساس پیش‌بینی‌های طرح جامع فولاد ایران، ظرفیت تولید فولاد در کشور از ۲۴میلیون و ۴۱۵هزار تن در سال جاری میلادی به ۴۱میلیون و ۴۷۷هزار تن در سال ۲۰۲۵ میلادی (۱۴۰۴ خورشیدی) خواهد رسید؛ در همین حال در این مدت، میزان مصرف فولاد از ۲۰میلیون و ۱۷۷هزار تن به حدود ۳۳میلیون و ۹۴۴هزار تن خواهد شد. بر اساس آمار انجمن جهانی فولاد، میزان مصرف ظاهری و واقعی فولاد ایران در سال ۲۰۱۳ میلادی (۱۳۹۲ خورشیدی) نسبت به ۱۳ سال پیش از آن، ۲۰۰۰ میلادی (۱۳۷۹ خورشیدی) حدود ۲۷درصد افزایش یافته بود.
مصرف سرانه فولاد در ایران در سال ۲۰۰۰ میلادی کمتر از ۲۰۰ کیلوگرم به ازای هر نفر بود، اما این رقم در سال ۲۰۱۳ میلادی از مرز ۲۰۰ کیلوگرم گذشت و هنوز از بسیاری از کشورها مانند عربستان سعودی، امارات، خاورمیانه، استرالیا، چین، ژاپن، مالزی، نیوزیلند، سنگاپور، کره‌جنوبی و تایوان کمتر است. البته گفتنی است که مصرف سرانه فولاد در کشورهای خاورمیانه به ویژه ایران ظرفیت رشد بیشتری دارد، چراکه این کشورها سرشار از منابع طبیعی هستند و تقاضا برای ساخت‌وساز نیز در آنها وجود دارد. سرانه درآمد ایران حدود ۷هزار دلار و سرانه مصرف فولاد حدود ۲۱۰ کیلوگرم است. درآمد سرانه قطر بیش از ۹۰هزار دلار و سرانه مصرف فولاد نزدیک به ۱۳۵۰ کیلوگرم است، درآمد سرانه امارات حدود ۴۲ هزار دلار و مصرف سرانه فولاد همانند قطر نزدیک به ۱۳۵۰ کیلوگرم است. عربستان سعودی حدود ۲۴ هزار دلار درآمد سرانه دارد و سرانه مصرف فولاد بالای ۳۵۰ کیلوگرم است. کویت نیز با درآمد سرانه حدود ۴۲هزار دلار مشابه امارات، حدود ۴۰۰ کیلوگرم مصرف سرانه فولاد دارد. در میان این کشورها جمعیت بالای ایران همچنان یک مزیت نسبی به شمار می‌آید. در همین راستا مصرف سرانه فولاد چین به عنوان اقتصاد دوم جهان بالای ۵۰۰ کیلوگرم است، اما درآمد سرانه آن نسبت به کشورهای پیشرفته کم و حدود ۸۵۰۰ دلار است. هند، هم سرانه مصرف فولاد و هم درآمد پایین دارد.
سرانه مصرف فولاد آن ۶۰ کیلوگرم با سرانه درآمد حدود ۲۰۰۰ دلاری است و با توجه به برنامه هند برای گسترش شهرنشینی پیش‌بینی می‌شود میزان مصرف این کشور افزایش یابد، اما برنامه هندوستان برای تولید ۳۰۰میلیون تن فولاد در افق ۲۰۲۵ میلادی دور از دسترس به نظر می‌رسد که این دسترسی نداشتن به دلیل سرانه فعلی مصرف فولاد و پیش‌بینی افزایش آن به حداکثر دو برابر تا ۹-۸ سال آینده برمی‌گردد. پس از بررسی تقاضای فولاد منطقه منا (خاورمیانه و شمال افریقا) مشخص شد تقاضای محصولات نهایی فولاد ایران در منطقه منا در سال گذشته میلادی بیش از ۱۸/۷ میلیون تن بوده است، در حالی که در سال ۲۰۰۸ میلادی (۱۳۸۷ خورشیدی) این رقم تنها ۱۵میلیون تن اعلام شده بود. این درحالی است که تقاضا برای محصولات نهایی در کشورهای عربستان سعودی، یونان و امارات در طول سال‌های یادشده به مراتب کمتر از ایران بوده است. به عبارت دیگر ایران در سال گذشته میلادی حدود ۲۶درصد تقاضای فولاد در کل منطقه مِنا را داشته و از این نظر در میان کشورهای این منطقه مقام نخست را دارد. نرخ رشد تقاضای ایران از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۸ میلادی (۱۳۷۹ تا ۱۳۸۷ خورشیدی) برابر با ۵/۷درصد و از سال ۲۰۰۸ تا سال ۲۰۱۵ میلادی (۱۳۸۷ تا ۱۳۹۴ خورشیدی) برابر با ۳/۲درصد بوده است.
منطقه منا که ۴/۸درصد از کل تقاضای جهانی فولاد را تشکیل می‌دهد، از سال ۲۰۰۸ تا سال ۲۰۱۵ میلادی ۲/۹درصد رشد تقاضای فولاد داشته است. البته سهم فولاد خام ایران در خاورمیانه در بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ میلادی (۱۳۷۹ تا ۱۳۹۴ خورشیدی) نوسانات زیادی را تجربه کرده است. در این سال‌ها بیشترین سهم ایران در تولید محصولات فولادی خاورمیانه مربوط به سال ۲۰۰۶ میلادی (۱۳۸۵ خورشیدی) و حدود ۶۴درصد بود و کمترین آن در سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۱۱ میلادی (۱۳۸۱ و ۱۳۹۰ خورشیدی) به ترتیب ۵۵ و ۵۷درصد بود و در نهایت در سال گذشته میلادی (۲۰۱۵) به ۵۹درصد رسید.
5 عامل موثر بر قیمت فولاد
رییس امور بین‌الملل انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن در ادامه متن سخنرانی خود، ۵ عامل کلیدی را به‌عنوان عوامل تاثیرگذار بر قیمت فولاد به این شرح فهرست کرد: رشد اقتصاد جهانی، تنش‌های سیاسی و ژئوپولیتیکی، تحولات آینده نفت و مواد اولیه، تاثیر ظرفیت‌های مازاد فولادسازهای جهان و رقابت ناعادلانه کشورها. او همچنین در بررسی سناریوهای صادرات فولاد ایران ۴ سناریو را تعریف کرد: سناریوی نخست براساس حداکثر ظرفیت صادرات است. در این سناریو کل صادرات فولاد می‌تواند به ۷/۱ میلیون تن برسد که ۴ میلیون تن آن محصولات تخت، ۲/۱ میلیون تن محصولات طویل و یک‌میلیون تن آن فولاد خام است. سناریوی دوم براساس مشارکت صادرات در تولید ایران است که در آن ۹/۴ میلیون تن مجموع صادرات کشور خواهد بود. ۴/۹ میلیون تن آن محصولات تخت، ۳/۱ میلیون تن آن محصولات طویل و ۱/۴ میلیون تن فولاد خام است. در سناریوی سوم که براساس مشارکت صادرات در تولید جهانی است، مجموع صادرات فولاد ایران می‌تواند به ۱۰/۱ میلیون تن برسد که ۷/۵ میلیون تن محصولات تخت و ۲/۶ میلیون تن محصولات طویل است و فولاد خام سهمی از صادرات نخواهد داشت. و در سناریوی آخر که براساس طرح جامع فولاد است، ایران می‌تواند به صادرات ۲۰/۴ میلیون تن فولاد دست یابد که ۱۱/۲میلیون تن آن محصولات تخت، ۶/۵ میلیون تن محصولات طویل و ۲/۷ میلیون تن فولاد خام است.
تولید سنگ آهن در بخش خصوصی
در بخش تولید سنگ‌آهن هم در سال گذشته میلادی شاهد رشد تولید بخش خصوصی و افت تولید دولتی‌ها بودیم. تولید سنگ‌آهن بخش خصوصی در سال ۲۰۱۴ میلادی (۱۳۹۳ خورشیدی) ۱۰/۹ میلیون تن بوده و با توجه به افت شدید بهای سنگ‌آهن در دو سال اخیر و تعطیلی بسیاری از معادن، تولید در سال گذشته میلادی به ۵میلیون تن رسید، همچنین میزان تولید در بخش دولتی حدود ۱۰میلیون تن در طول یک سال کاهش یافت و از ۴۵میلیون تن در سال ۲۰۱۴ میلادی (۱۳۹۳ خورشیدی) به ۳۵ میلیون تن در سال ۲۰۱۵ میلادی (۱۳۹۴ خورشیدی) رسید. در همین بازه زمانی، صادرات سنگ‌آهن ایران هم کاهش داشت که این اتفاق بیش از همه برآمده از کاهش ناگهانی قیمت‌های جهانی در این مدت بود.
مجموع صادرات سنگ‌آهن ایران در سال گذشته میلادی به ۱۳/۸ میلیون تن رسید، در حالی که در سال ۲۰۱۳ میلادی (۱۳۹۲ خورشیدی) رکورد ۲۳/۵میلیون تن را ثبت کرده بود. بخش خصوصی که در سال ۲۰۱۳میلادی بیش از ۱۲میلیون تن سنگ‌آهن صادر کرده بود سال گذشته میلادی (۲۰۱۵) تنها توانست ۴میلیون تن صادرات داشته باشد. براساس طرح جامع فولاد، در افق ۱۴۰۴ خورشیدی باید شاهد تولید ۱۵۴ میلیون تن سنگ‌آهن در کشور باشیم.
در حالی که با احتساب طرح‌های در دست اجرا و معادن فعال پیش‌بینی می‌شود تولید فولاد به ۱۱۶میلیون تن برسد که به معنای کمبود و ناهماهنگی در این بخش است. در بخش کنسانتره هم این ناهماهنگی دیده خواهد شد، چون میزان تولید با احتساب طرح‌های تولید و برنامه‌های در دست اجرا در سال ۱۴۰۴ خورشیدی به ۷۶میلیون تن خواهد رسید و این در حالی است که انتظار می‌رود در افق ۱۴۰۴ این رقم به ۸۶میلیون تن کنسانتره برسد، اما در بخش گندله و آهن اسفنجی به ترتیب به اهداف ۸۸ میلیون تن و ۵۸ میلیون تن خواهیم رسید تا بتوانیم ۵۵ میلیون تن فولاد خام را مطابق طرح، تولید کنیم.
تاثیر کاهش تحریم‌ها بر اقتصاد
کیوان جعفری‌طهرانی در ادامه سخنان خود برجام و کاهش فشار تحریم‌ها را باعث تشویق سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، تسهیل تجارت با ایران چه در زمینه صادرات و چه واردات، اتصال شبکه بانکی ایران به سوئیفت، کاهش عوامل ریسک سرمایه‌گذاری و ثبات نرخ تسعیر ارزهای خارجی دانست و در این باره افزود: کاهش بیکاری، افزایش تولید ناخالص داخلی، ارتقای روابط تجاری با کشورهای جهان، افزایش مصرف سرانه فولاد و افزایش تولید فولاد خام از دیگر مزایای رفع و کاهش تحریم‌هاست که امید می‌رود در آینده نزدیک با پیشرفت‌ها در این زمینه به حقیقت بپیوندد.
وی در خاتمه و در جمع‌بندی سخنان خود اظهار کرد: ایران به‌عنوان چهاردهمین تولیدکننده فولاد خام در بازارهای جهانی شناخته می‌شود. در فاصله ماه‌های مارس تا اکتبر ۲۰۱۶ میلادی (اواسط اسفند تا اواسط مهر ۱۳۹۵ خورشیدی) فولاد ایران و صنایع پایین‌دستی آن، در زمینه صادرات نسبت به مدت مشابه سال قبل نرخ رشد ۵۵ درصدی را تجربه کرد. ایران برای افزایش ظرفیت‌های بالادستی و پایین‌دستی زنجیره ارزش برنامه‌ریزی کرده و در افق ۱۴۰۴ خورشیدی قرار است تولید را به ۵۵ میلیون تن برساند. همچنین این کشور در تلاش است تا پایان سال جاری میلادی به رقم ۶میلیون تن در صادرات فولاد دست یابد که این میزان صادرات ۲ تا ۲/۵ میلیون تن بیشتر از سال گذشته میلادی است.
جعفری‌طهرانی همچنین با اشاره به رشد ۳۵درصدی صادرات سنگ‌آهن ایران در ۷ ماه نخست امسال خورشیدی گفت: این روند صادرات در فصل پایانی امسال و فصل نخست سال آینده میلادی تداوم دارد، اما مقامات کشور در حال برنامه‌ریزی برای وضع عوارض صادرات بر سنگ‌آهن دانه‌بندی (فاین و لامپ) از ابتدای سال آینده خورشیدی (که از ۲۱ مارس ۲۰۱۷ میلادی آغاز می‌شود) هستند تا بتوانند صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا مانند کنسانتره را رشد دهند. علاوه براین ایران در سال جاری خورشیدی در تولید گندله سنگ‌آهن به خودکفایی خواهد رسید و در سال آینده خورشیدی با حذف تعرفه صادرات این محصول می‌توان شاهد شروع صادرات گندله از کشور بود.
صمت