در میان تمام تهدیداتی که در کمین توافق اوپک است، افزایش تولید نیجریه و لیبی از نگاه کارشناسان مهم‌ترین آنها ارزیابی می‌شود. این دو کشور به علت مشکلات و ناآرامی‌های داخلی در حالی با توافق اعضای اوپک از شرکت در طرح کاهش تولید معاف شده‌اند که چنانچه برنامه‌های اعلام شده از سوی آنها برای افزایش تولید تا پایان سال جاری میلادی محقق شود، کاهش تولید روزانه 1/2 میلیون بشکه‌ای اعضای اوپک عملا خنثی خواهد شد. این تهدید در حالی برای توافق اوپک وجود دارد که به زعم کارشناسان توافقی که در وین برای کاهش تولید میان اعضای اوپک شکل گرفت، سندی ارزشمند در همکاری میان کشورهای عضو اوپک، با وجود اختلاف‌های عمیق بین آنها است.
بر این اساس در حالی‌که اختلاف نظرها میان عربستان سعودی و ایران تا آخرین لحظات شکل گرفتن توافق برای کاهش تولید را تحت تاثیر قرار داده بود، اتفاقی که در نهایت رخ داد همراهی این دو کشور برای دست یافتن به توافقی بود که پس از هشت سال جان تازه‌ای به اوپک داد. به این ترتیب عربستان سعودی از موضع خود مبنی بر اینکه ایران باید تولیدات خود را در سطح فعلی فریز کند کوتاه آمد تا ایران در میان کشورهای عضو اوپک، در کنار لیبی و نیجریه بتواند تولیدات خود را تا رسیدن به سطح 3/8 میلیون بشکه در روز افزایش دهد. تا پیش از نهایی شدن توافق وین، ایران تاکید داشت مسوولیت اصلی کاهش تولید بر دوش کشورهایی است که در سال‌های گذشته و در غیاب رقبا، تولیدات خود را به شکل چشم‌گیری افزایش داده و بازار را از تعادل خارج کرده‌اند. در این میان همراهی عراق نیز در شکل‌گیری توافق بی‌تاثیر نبود. عراق که تا پیش از برگزاری جلسه وین اصرار داشت مبنای کاهش تولیداتش بر اساس آمار و ارقامی باشد که از سوی منابع این کشور اعلام می‌شود، در نهایت با کوتاه آمدن از موضع خود آمارهای ثانویه را (که معمولا در سطح کمتری نسبت به آمارهای داخلی کشورهای تولیدکننده نفت قرار دارد) به‌عنوان مبنای کاهش تولید پذیرفت. به هر ترتیب توافق اوپک در حالی فضای خوبی را برای بازار جهانی نفت رقم زده و باعث افزایش تولید شده است که از ابتدای ماه آینده در معرض آزمونی بزرگ قرار خواهد گرفت. در واقع سربلند بیرون آمدن این توافق از آزمونی که پیش رو دارد، به دو مساله بستگی دارد؛ همراهی روسیه به‌عنوان بزرگترین تولیدکننده غیر اوپک و برنامه افزایش تولید از سوی لیبی و نیجریه.
گل به خودی اوپک؟
اما در شرایطی که مشارکت کشورهای غیر عضو اوپک مانند روسیه و مکزیک برای تحقق اهداف کاهش تولید در بازار جهانی نفت با اهمیت است، اعضای خود اوپک مهم‌تر به نظر می‌رسند. بر این اساس حتی اگر فرض را بر این بگذاریم که همه اعضای اوپک و حتی غیر اوپک به وعده خود برای کاهش تولید پایبند خواهند بود، افزایش خروجی لیبی و نیجریه می‌تواند در مدت‌زمانی نه چندان طولانی، اقدام سایر اعضای اوپک برای کاهش 1/2 میلیون بشکه‌ای را بی‌اثر کند. بر اساس آمارهای اعلام شده از سوی منابع ثانویه اوپک، تولید نفت لیبی در ماه اکتبر 528 هزار بشکه در روز بوده است، این در حالی است که انتظار می‌رود در ماه نوامبر، تولید نفت خام این کشور به 600 هزار بشکه در روز نزدیک شود. این روند صعودی در حالی برای تولیدات لیبی وجود دارد که شرکت ملی نفت این کشور امیدوار است تولید نفت خام در این کشور تا انتهای سال به رقم بلند پروازانه 900 هزار بشکه در روز رسیده و در سال 2017 نیز در سطح 1/1 میلیون بشکه در روز قرار گیرد.
افزایش تولید لیبی با وجود ناآرامی‌هایی که در داخل مرزهای خود دارد، از نگاه کارشناسان به قدری جدی است که بر اساس نظرسنجی اخیر موسسه بین‌المللی «پریکس» برای سه ماهه چهارم سال 2016، احتمال افزایش تولید لیبی به عدد 100 نزدیک شده است. شاخص جهانی «پریکس» در ابتدای هر فصل برای 20 کشور بزرگ صادرکننده نفت محاسبه می‌شود و هدف از محاسبه آن ارزیابی تاثیر تحولات سیاسی این کشورها بر میزان صادرات آنها است. برای محاسبه این شاخص از بیش از 260 کارشناس نفتی در سراسر دنیا در رابطه با میزان صادرات نفت 20 کشور بزرگ صادرکننده نفت نظرسنجی می‌شود. این نظرات بر مبنای اینکه کارشناسان معتقد به کاهش صادرات، افزایش یا عدم تغییر صادرات کشورهای تولیدکننده نفت هستند، جدا شده و سپس به ترتیب در ضریب‌های صفر، یک و نیم ضرب می‌شود.
نتیجه مجموع این ارقام میزان شاخص PRIX برای هر کشور است. بر این اساس، شاخص PRIX رقمی بین صفر تا 100 است که هر‌چه به 100 نزدیک‌تر باشد نشان از تاثیر تحولات سیاسی یک کشور در راستای افزایش صادرات نفت آن و در مقابل هر‌چه این شاخص به صفر نزدیک‌تر باشد، نشان از این دارد که تحولات سیاسی آن کشور به سویی می‌رود که صادرات نفتش را کاهش خواهد داد. در این بین اعداد نزدیک به 50 به این معناست که تحولات سیاسی کشور مورد‌نظر تاثیری بر میزان صادرات آن نخواهد داشت. در حال حاضر شاخص پریکس برای تمام کشورهای صادرکننده نفت روی عدد 44/09 قرار دارد که نشان می‌دهد بازار جهانی نفت در ماههای باقی مانده تا پایان سال جاری میلادی، احتمالا با افزایش صادرات همراه نخواهد بود. با این وجود لیبی در دسته کشورهایی قرار دارد که از نگاه تحلیلگران احتمال افزایش تولید آن بسیار بالا ارزیابی می‌شود.
بعد از لیبی، نیجریه دیگر عضو اوپک است که تولیداتش با وجود حمله به خطوط انتقال نفت در ماه اکتبر، 1 میلیون و 628 هزار بشکه گزارش شده است. وزیر نفت این کشور در تازه‌ترین اظهارنظر اعلام کرده است که در حال حاضر تولیدات این کشور به سطح 1/95 میلیون بشکه در روز بازگشته است. با این وجود این احتمال مطرح می‌شود که 150 هزار بشکه از میزان اعلام شده از سوی وزیر نفت نیجریه، شامل میعانات گازی باشد که در محاسبات اوپک ارزیابی نمی‌شود. وزیر نفت این کشور، که مدت‌ها است درگیر اعتراض‌های شورشیان و ایجاد ناآرامی از سوی آنها است، امیدوار است که خروجی تولید نفت این کشور به سطح 2/2 میلیون بشکه در روز نزدیک شود. به این ترتیب اگر لیبی و نیجریه موفق به افزایش تولید در سطحی بالا شوند، مجموع کاهش تولید از سوی اعضای اوپک سطح ناچیزی در حدود 22 هزار بشکه در روز خواهد بود، البته این عدد فقط یک احتمال است که محقق شدن آن بعید به نظر می‌رسد. با این حال هر بشکه افزایش تولید در شرایطی که توافق همگانی در اوپک بر کاهش تولید بوده است، می‌تواند تلاش‌ها را برای به تعادل رساندن بازار خنثی کند. تمام اینها به این معنی است که اوپک باید در جلسات بعدی خود، نقش پررنگ‌تری برای ایجاد تعادل پایدار در بازار جهانی نفت ایفا کند.
حرکت بازار نفت خلاف جهت ریسک‌ها
اما با وجود تمام ریسک‌های داخلی و خارجی که برای اوپک وجود دارد، مانند افزایش تولید لیبی و نیجریه، بدعهدی روسیه برای کاهش تولید و افزایش تولیدات شیل در سایه رشد قیمت‌ها؛ بازار نفت همچنان تحت تاثیر اثر روانی توافق اوپک با رشد قیمت همراه است. آنطور که معاملات اولین روز کاری این هفته بازار نفت نشان می‌دهد، قیمت طلای سیاه در معاملات روز گذشته افزایش یافت و هر بشکه نفت برنت تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت 16 به وقت تهران) با قیمت ۵۴ دلار و 81 سنت معامله شد. نفت خام آمریکا نیز در هر بشکه 51/97 دلار ارزش‌گذاری شد.
به گزارش خبرگزاری رویترز، با وجود اینکه افزایش تعداد سکوهای حفاری نفت در آمریکا برای هفتمین ماه متوالی بازارها را نگران کرده و این احتمال نیز مطرح شده است که کاهش تولید اوپک و تولیدکنندگان غیر عضو این سازمان به اندازه‌ای که در ابتدا تصور می‌شد، قابل توجه نباشد. آنطور که بانک بارکیز روز دوشنبه اعلام کرده است «اگر کشورهای تولیدکننده نفت در ماه دسامبر پایشان را روی گاز بگذارند و تولیدشان را افزایش دهند، ممکن است سطح صادرات همچنان بالا باقی بماند.» با این وجود به نظر می‌رسد چه روسیه به‌عنوان تولیدکننده غیراوپک و چه تولیدکنندگان نفت در خاورمیانه، فرصت یک ماههای که تا اجرای توافق اوپک برای کاهش تولید باقی مانده است را از دست ندهند. برای مثال روسیه روز جمعه اعلام کرد که میزان تولید روزانه‌اش در ماه نوامبر به 11.21 میلیون بشکه رسیده است که بالاترین رقم طی حدود 30 سال گذشته است.
هرچند مسکو موافقت کرده که تولید خود را در اوایل سال 2017 به مقدار 300 هزار بشکه در روز کاهش دهد، اما اعلام کرده است که این کاهش را نسبت به سطح تولید ماه نوامبر انجام خواهد داد. این به آن معنا است که حتی پس از کاهش 300 هزار بشکه‌ای، تولید نفت این کشور همچنان بالاتر از زمان اوج مازاد عرضه نفت یعنی نیمه اول 2016 باقی خواهد ماند. در خاورمیانه، جایی که قرار است بیشترین کاهش تولید اتفاق بیفتد نیز نشانه‌هایی مشاهده می‌شود که حکایت از افزایش تولید قبل از اعمال کاهش‌ها دارد. به گزارش رویترز انتظار می‌رود عربستان و کویت در ماه جاری میلادی بر سر از سرگیری تولید نفت در منطقه بی‌طرف بین دو کشور به توافق برسد. ظرفیت تولید نفت در این منطقه 300 هزار بشکه در روز است. حال با وجود تمام چالش‌های داخلی و خارجی که توافق تاریخی اوپک برای کاهش تولید را تهدید می‌کنند، باید دید روند تولید در 20 کشور تولیدکننده نفت و همچنین تولیدکنندگان شیل آمریکا، بازار جهانی را به کدام سو هدایت خواهد کرد.
دنیای اقتصاد