امروز با اتفاقات رخ داده در صنعت ساختمان میزان تقاضا برای تولید و خرید آجر با کاهش همراه شده، به‌طوری‌که بیشتر صاحبان کارخانه‌های آجرپزی به دنبال فروش واحدهای خود هستند. البته در آن سوی ماجرا، توسعه دانش و فناوری نیز توانسته میزان استفاده از آجر در ساختمان‌سازی را تحت‌تاثیر قرار دهد.
از معدن تا کوره‌های آجرپزی
مصرف آجر در ایران به دوران باستان بازمی‌گردد، در واقع این محصول معدن از دیرباز تا به امروز در صنعت ساختمان‌سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اصلی‌ترین ماده برای ساخت آجر خاک رس است، در نتیجه اشتغال در حوزه آجرپزی وابسته به فعالیت معادن خاک رس است. البته از نکات قابل توجه برای تهیه این مصالح ساختمانی، این است که برای تهیه آجر به‌طور حتم نباید از خاک رس خالص استفاده کرد اما در تهیه آجر بیشتر از خاک رس آبرفتی استفاده می‌شود. در کنار خاک رس، برای آجر از دیگر مواد معدنی از جمله ماسه، آهک، ترکیبات سولفاتی و ترکیبات آهن‌دار نیز استفاده می‌شود. هر کدام از این مواد باید به میزان متناسب با خاک رس مخلوط شوند تا آجر مقاوم و بدون ترک ساخته شود. به‌عنوان مثال وجود دانه‌های درشت ماسه در گل آجر از ایجاد ترک‌های ریز در هنگام پخت جلوگیری می‌کند. اما آهک به‌عنوان دیگر ماده معدنی که مواد اولیه آجر اضافه می‌شود، بر رنگ آجرهای پخته شده تاثیرگذار خواهد بود. همچنین ترکیبات آهن‌دار در مواد اولیه آجر گدازآور بوده و رنگی سرخ به آجر می‌دهد. پس از آماده‌سازی آجرها محصول نهایی روانه بازاری می‌شود که مشتری اصلی آن فعالان صنعت ساخت‌وساز هستند. اما تغییرات شکل گرفته در بازار ساخت‌وساز و خواب عمیقی که این روزها به آن فرورفته توانست فعالیت معادن خاک رس و افرادی که در این حوزه مشغول به کار هستند را تحت‌تاثیر قرار دهد.
خرید و فروش در فضای رکود
واسطه‌های بسیاری در بخش معدن مشغول به فعالیت هستند که زندگی‌شان از خریدوفروش معادن می‌گذرد، اما کاهش قیمت در بازارهای جهانی توانست بر روند کاری آنها تاثیر گذاشته و تقاضا برای خرید را کاهش دهد. گاهی تغییرات در بازارهای داخلی می‌تواند تمایل برای فعالیت در برخی معادن را کاهش دهد. حوزه سیمان و آجر شاید مصداق بارزی از این اتفاق باشد. یکی از افراد که در حوزه خرید و فروش معادن ازجمله معادن خاک رس فعال است در گفت‌وگو با صمت درباره وضعیت فعلی معادن خاک رس، اظهار کرد: من مشاور خرید و فروش املاک صنعتی هستم و خرید و فروش معادن خاک رس در مناطق مختلف از جمله شهریار تهران را انجام می‌دهم. این معادن بیشتر برای تامین خوراک واحدهای آجرپزی فعال هستند و آنهایی که به سراغ خرید می‌آیند تصمیم به راه‌اندازی واحدهای آجرپزی در کنار معدن را دارند. وی که تمایلی به مطرح شدن نام خود نداشت، تصریح کرد: در واقع با رکودی که در بازار ساختمان شکل گرفت تمایل برای خرید معادن رس هم با کاهش همراه شد، به‌طوری‌که ما در یک سال گذشته در خواستی برای خرید معدن نداشته‌ایم. با توجه به این صحبت‌ها، رکود صنعت ساختمان و پروژه‌های عمرانی تنها بر فولاد، آلومینیوم و... تاثیر منفی نداشته بلکه بخش زیادی از مواد معدنی تحت‌تاثیر این اتفاق قرار گرفته و با مشکلات بسیاری روبه‌رو شده‌اند. این مشاور خرید و فروش املاک صنعتی در ادامه صحبت‌های خود با اشاره به وضعیت کارخانه‌های آجرپزی نیز بیان کرد: در یک سال اخیر بیشتر صاحبان کارخانه‌های آجر واحدهای خود را برای فروش گذاشته‌اند. ما واحدهای متعددی از آجرپزی در تهران داریم که تمامی آنها به‌دلیل نبود تقاضا و کمبود نقدینگی تمایل به فروش واحد خود دارند. وی افزود: با توجه به وضعیتی که در بازار ساختمان و پروژه‌های عمرانی رخ داده، فعالیت در معادن خاک رس برای تولید آجر توجیه اقتصادی چندانی ندارد.
نان آجر فروشان آجر است
پس از بررسی وضعیت معادن و واحدهای آجرپزی به سراغ افرادی رفتیم که محصول نهایی یعنی انواع آجر را راهی بازار می‌کنند. یکی از فروشندگان مصالح ساختمانی درباره وضعیت خرید و فروش آجر در بازار اظهار کرد: متاسفانه رکود ساختمان‌سازی وضعیت تقاضا در بازار مصالح ساختمانی از جمله آجر را تغییر داده است. رضا امیری ادامه داد: البته کاهش تقاضا در حوزه آجر تنها به موضوع کاهش ساخت‌وساز و پروژه‌های عمرانی محدود نمی‌شود. جایگزین شن برخی مصالح ارزان و سبک توانسته فعالیت واحدهای آجرپزی را تحت تاثیر قرار داده و تقاضا را در بازار کاهش دهد. به گفته وی، در صورت گسترش استفاده از مصالح جایگزین به جای آجر، فعالان این حوزه نیز باید روند کاری خود را تغییر دهند تا با ضرر کمتری روبه‌رو شوند.
بتن سبک در جنگ با آجر
با پیشرفت فناوری استفاده از برخی مصالح ساختمانی سنتی مانند آجر کمرنگ‌تر از گذشته شده است. سال‌های قبل بدنه یک ساختمان به‌طور کامل با آجر ساخته می‌شد اما امروز گاه ساختمان‌هایی با کمترین میزان آجر ساخته می‌شوند. یکی از موضوع‌هایی که به استفاده از مصالح سبک به جای آجر قوت بخشید، کاهش انرژی مصرفی در کوره‌های آجرپزی بود. وزن کم با مقاومت فشاری مطلوب، سهولت نصب و هزینه پایین هنگام حمل‌ونقل و نصب، بهینه‌سازی مصرف سوخت هنگام تولید، نصب و بهره‌برداری، کاهش حجم خاکبرداری و بتن مصرفی در فونداسیون، کاهش جدی وزن اسکلت، سازه و بار مرده، امکان تولید قطعات پیش ساخته در کارگاه و کارخانه و محل پروژه، امکان استفاده از بتن سبک در ساختمان‌سازی روی زمین‌های با مقاومت کم، ویژگی جذب و دفع آب مطلوب و... از مزایای استفاده مصالح سبک به جای آجر است. در نتیجه چنین اتفاقی بی‌تردید توسعه ساختمان‌سازی و استفاده از فناوری‌های جدید در این صنعت می‌تواند توجیه اقتصادی واحدهای آجرپزی را کاهش دهد.
صمت