در روزهای اخیر، برخی از رسانه‌ها و سایت‌های خبری در قالب گزارش و گفت‌و‌گو با افراد، از اثر شدید افزایش نرخ ارز در مواد خوراکی خبر دادند. این ادعا در حالی است که مستندترین گزارش از تغییرات قیمت خرده‌فروشی در تهران نشان میدهد که بین نوسان ارز و تغییرات قیمت مواد خوراکی در هفته‌های اخیر ارتباط معناداری وجود نداشته است.
در روزهای اخیر، برخی از رسانه‌ها و سایت‌های خبری در قالب گزارش و گفت‌و‌گو با افراد، از اثر شدید افزایش نرخ ارز در مواد خوراکی خبر دادند. این ادعا در حالی است که مستندترین گزارش از تغییرات قیمت خرده‌فروشی در تهران نشان میدهد که بین نوسان ارز و تغییرات قیمت مواد خوراکی در هفته‌های اخیر ارتباط معناداری وجود نداشته است. برای نمونه طی یک ماه منتهی به هفته نخست دی‌ماه، نرخ آزاد ارز 7/ 8 درصد افزایش یافته؛ اما تنها گروه میوه‌ها به‌دلیل نوسان فصلی و تقاضای یلدا، با افزایش قیمت قابل‌توجه روبهرو شده و سایر گروه‌ها به خصوص اقلام با پایه وارداتی، دارای نوسان طبیعی بودند. اکثر پژوهش‌ها و مقالات مستقل نیز اگرچه افزایش قیمتها از محل رشد نرخ ارز را می‌پذیرند، اما تاکید دارند این رشد در مقایسه با دیگر متغیرهای اثرگذار بر تورم، بالا نیست. به‌نظر می‌رسد که در چند روز اخیر، نسبت به فشار قیمتی نوسان ارزی، بزرگنمایی در حال شکل‌گیری است. در شرایط کنونی بیش از آنکه افزایش قیمت دلار عامل تهدید‌کننده ثبات قیمتی باشد، گزارش‌های غیرمستند و اظهارنظرهای اغراق‌آمیز، به نوسان قیمتها دامن می‌زند. «دنیای اقتصاد» با استناد به گزارش خرده‌فروشی بانک مرکزی، تغییرات قیمتی منتهی به ابتدای دی‌ماه را در سه مقطع هفتگی، ماهانه و سالانه بررسی کرده است.
بررسی آمارهای گزارش خرده‌فروشی بانک مرکزی در سه بازه هفتگی، ماهانه و سالانه نشان میدهد که نوسان ارزی هفته‌های اخیر در بازار مواد خوراکی به‌خصوص اقلام وارداتی اثر قابل توجهی نداشته است. مطابق این بررسی‌ها، نوسان‌های هفتگی و ماهانه بیشتر در اقلام میوه و سبزی‌ها بوده که تحت‌تاثیر دو عامل «اثر فصلی» و «افزایش تقاضا در شب یلدا» بوده است و مواد خوراکی پرتقاضای دیگر کم‌نوسان بوده‌اند. این در حالی است که برخی از خبرهای منتشر شده با بزرگنمایی اثر دلار بر تورم مصرفی و بدون استناد به آمار رسمی، سعی دارند که تورم انتظاری را هدف‌گیری کنند، اگر چه افزایش نرخ ارز در نرخ تورم موثر است، اما اثر آن محدود بوده است و مطابق آمار رسمی بانک مرکزی، می‌توان عنوان کرد که در هفته‌های اخیر اثر هیجانی در قیمتهای خوراکی منعکس نشده است.
واقعیت‌های تورمی نوسان ارز
با آنکه اکثر پژوهش‌های مستقل و رسمی انجام شده با درجه‌های متفاوت، اثر تورمی افزایش نرخ ارز را پذیرفته‌اند، بررسی‌های سه پژوهش در حوزه ارزی نشان میدهد که اثرات تورمی رشد نرخ ارز در اقتصاد ایران با بزرگنمایی همراه بوده است. مطابق این بررسی‌ها، افزایش 10 درصدی نرخ ارز در کوتاه‌مدت 2/ 1 واحد درصد تورم را افزایش میدهد و این اثر در بلندمدت نیز حدود 3 تا 4 واحد درصد خواهد بود. از همین جهت کارشناسان به سیاست‌گذاران توصیه می‌کنند که واقعی کردن نرخ ارز را در طی زمان انجام دهند و اجازه ندهند که انباشت تورمی سبب جمع شدن فنر قیمت ارز شود زیرا رها شدن این فنر به یکباره در اقتصاد ایجاد شوک خواهد کرد. اما آنچه در حال حاضر دارای اهمیت است فاصله‌گیری از بزرگنمایی در فشارهای هزینه‌ای نرخ ارز است. در چند روز اخیر بسیاری از رسانه‌ها و شخصیت‌ها درخصوص اثر نوسان بزرگنمایی کرده‌اند. درحالی که گزارش‌های مستند و رسمی بانک مرکزی نشان میدهد که در حال حاضر چنین ادعاهایی قرین با واقعیت نیست اما اگر این ادعا‌های غیرواقعی تبلیغ شود با شکل‌گیری انتظارات منفی می‌تواند اثر تورمی بالایی داشته باشد. بنابراین باید رسانه‌ها و سیاست‌گذاران از یکسو و فعالان اقتصادی از سوی دیگر مستند و با تکیه بر واقعیت‌ها تحلیل کنند زیرا این فضای منطقی کمک می‌کند که اختلالات مقطعی آثار بزرگی بر اقتصاد کشور ایجاد نکند.
تغییرات هفتگی
در هفته منتهی به 3 دی ماه میانگین نرخ ارز در هفت روز، نسبت به هفته قبل از آن رشد 3/ 1 درصدی داشته است. این افزایش نرخ ارز سبب شد که گروهی مدعی شوند اقلام مصرفی خوراکی نیز با افزایش قیمت مواجه بوده است، درحالی‌که نتایج به دست آمده از گزارش جدید بانک مرکزی نشان میدهد که این نوسانات روند طبیعی خود را داشته است و اثری از رفتار هیجانی در قیمتها مشاهده نمیشود.
در میان 11 گروه غذایی «لبنیات»، «تخم‌مرغ»، «برنج»، «حبوب»، «میوه‌های تازه»، «سبزی‌های تازه»، «گوشت قرمز»، «گوشت مرغ»، «قند و شکر»، «چای» و «روغن نباتی» متوسط قیمت 7 گروه غذایی افزایش، 2 گروه غذایی کاهش و 2 گروه غذایی نیز بدون تغییر باقی مانده است. گزارش بانک مرکزی نشان میدهد در هفته منتهی به 3 دی متوسط قیمت 7 گروه غذایی افزایش یافته است که در میان آنها چهار گروه لبنیات، حبوب، میوه‌های تازه و سبزی‌های تازه تورم بالای یک درصد را ثبت کرده‌اند. بر همین اساس در هفته مذکور به ترتیب میوه‌های تازه به‌طور متوسط 1/ 4 درصد، سبزی‌های تازه 2 درصد، حبوب9/ 1 درصد، لبنیات 5/ 1 درصد، گوشت مرغ و گوشت قرمز 6/ 0درصد و برنج 1/ 0 درصد تورم داشته‌اند. با توجه به اینکه دو گروه میوه‌ها و سبزی‌ها، بیشتر تحت‌تاثیر نوسان فصلی قرار دارند، نمی‌توان این افزایش را به نرخ ارز نسبت داد.
اقلام وارداتی کم‌نوسان بودند
بررسی‌ها نشان میدهد که در میان این اقلام گزارش شده برخی کالاها مشخصا وارداتی بوده است به‌طور مثال برنج و چای وارداتی می‌توانند کاملا متاثر از ارز باشند، اما آمار نشان میدهد این دو گروه غذایی تغییرات قیمتی چندانی را تجربه نکرده است. در گروه برنج قیمت برنج وارداتی غیرتایلندی ثابت بود. بهای برنج داخله درجه یک معادل 1/ 0درصد کاهش و برنج داخله درجه دو 9/ 0 درصد افزایش یافت که در مجموع افزایش 1/ 0 درصدی را به همراه داشت. قیمت هر بسته 500 گرمی چای خارجی نیز در سطح شهر تهران به 20 هزار و 41 تومان رسید که در یک هفته گذشته تغییر قیمتی را تجربه نکرده است. از سوی دیگر حتی گروه گوشت‌مرغ، تخم‌مرغ و گوشت قرمز نیز که می‌تواند به‌دلیل افزایش نرخ خوراک مرغ تحت‌تاثیر افزایش قیمت دلار باشد با افزایش قیمت چشمگیری مواجه نبوده است. در گروه گوشت مرغ متوسط قیمت هر کیلو مرغ در سطح شهر تهران به 6 هزار و 190 تومان رسیده است، به این ترتیب گروه غذایی گوشت مرغ تورمی معادل 6/ 0 درصد در هفت روز داشته است. همچنین متوسط قیمت هر کیلو گوشت گوسفند با استخوان نیز 40 هزار و 425 تومان به فروش رسید و رشد 6/ 0 درصدی را نسبت به هفته قبل از آن، ثبت کرده است.
در هفته منتهی به 3 دی، بهای هر شانه حدود 2 کیلوگرمی تخم‌مرغ در هفته مذکور با کاهش 4/ 0 درصدی به 10 هزار و 341 تومان در سطح شهر تهران رسیده است؛ بنابراین آمار‌ها نشان میدهد که افزایش چشمگیر قیمتی در کالاهای خوراکی اتفاق نیفتاده است. حتی با وجود آنکه گزارش مذکور بیانگر آن است که در هفته منتهی به 3 دی، گروه میوه‌های تازه با تورم 1/ 4 درصدی مواجه بوده اما با بررسی اقلام این گروه می‌توان مشاهده کرد که تورم قیمتی در این گروه بیشتر متاثر از اقلامی مانند هندوانه و انار بوده است. در این گروه، قیمت هندوانه 12 درصد و قیمت انار 4/ 6 درصد افزایش داشته که به‌نظر می‌رسد این دو قلم میوه به‌دلیل تقارن هفته مورد بررسی با شب یلدا با تقاضای بیشتری همراه بوده است.
در گروه سبزی‌های تازه نیز تغییرات قیمتی از منفی 1/ 1 درصد تا 3/ 4 درصد بوده است که بیشترین افزایش قیمت به خیار و کمترین آن به لوبیا سبز تعلق دارد. گروه حبوبات نیز در هفته مورد بررسی با افزایش 9/ 1 درصدی همراه بود که اقلام این گروه تغییرات قیمتی از منفی 6/ 0 درصد تا 9/ 2 درصد را ثبت کرده است. همچنین در هفته مذکور در گروه لبنیات نیز افزایش قیمتی 5/ 1 درصدی را شاهد بودیم که افزایش متوسط قیمت این گروه به‌دلیل رشد 1/ 22 درصدی در کره پاستوریزه بوده است. براساس گزارش رسمی بانک مرکزی متوسط قیمت هر کیلو کره پاستوریزه در سطح شهر 29 هزار و 300 تومان بوده است. به‌نظر می‌رسد این افزایش قیمت ناشی از افزایش قیمت ازسوی تعدادی از واحد‌های توزیعی کره در هفته‌های گذشته صورت گرفته است. درحالی که کره در گروه اول اولویت کالایی (مطابق با بخشنامه‌های سازمان هدفمندی یارانه‌ها) قرار دارد و هرگونه تغییرات افزایشی در این گروه باید با تایید سازمان هدفمندی یارانه‌ها صورت بگیرد، مسوولان ذی‌ربط اعلام کرده‌اند که این افزایش قیمت غیرقانونی بوده و با دخالت سازمان تعزیرات حکومتی در حال بازگرداندن قیمت به سطح قبل از افزایش هستند.
در هفته منتهی به 3 دی، قیمت قند بدون تغییر بود و بهای شکر 3/ 0 درصد کاهش یافت که در مجموع تورم منفی 1/ 0 درصدی را برای گروه قند و شکر ثبت کرد. همچنین در بازه مذکور، انواع قیمت روغن نباتی نیز ثابت بوده است.
تغییرات قیمتی ماهانه
گزارش بانک مرکزی از متوسط قیمت خرده‌فروشی برخی مواد خوراکی در یک ماه منتهی به 3 دی بیانگر آن است که در بازه زمانی مورد بررسی در میان 11 گروه غذایی، 9 گروه تورم مثبت، یک گروه غذایی تورم منفی و تنها متوسط قیمت یک گروه ثابت بوده است. بررسی‌ها نشان میدهد که متوسط رشد قیمت ارز در یک ماه منتهی به 3 دی 7/ 8 درصد بوده است که بر این اساس تنها گروه میوه‌های تازه با رشد 5/ 11 درصد، بیشتر از رشد نرخ دلار افزایش داشته است. همچنین در بازه مذکور گروه‌های لبنیات، تخم‌مرغ، برنج، حبوب، سبزی‌های تازه و گوشت مرغ تورم بالای یک درصد را ثبت کرده‌اند. با توجه به نوسان نرخ ارز در یک ماه منتهی به 3 دی بررسی‌ها نشان میدهد که افزایش قیمت دلار در مدت مذکور تاثیر چندانی بر قیمت خوراکی‌ها نداشته است. بررسی گزارش رسمی بانک مرکزی در یک ماه منتهی به 3 دی در گروه میوه‌های تازه که بیشترین تورم در این یک ماه را داشته است، نشان میدهد که در این گروه هندوانه 3/ 53 درصد، انگور 1/ 18 درصد، نارنگی 7/ 13 درصد و سیب قرمز لبنان 1/ 12 درصد رشد داشته است. همچنین در بازه مذکور، گروه سبزی‌های تازه نیز با رشد 3/ 6 درصدی همراه بوده که این افزایش بیشتر متاثر از افزایش قیمت سبزی‌های برگی بوده که 4/ 20 درصد رشد داشته است. به‌نظر می‌رسد افزایش قیمت در این دو گروه بیشتر ناشی از کم‌شدن عرضه میوه‌ها و سبزی‌ها در ابتدای فصل زمستان بوده است. همچنین براساس گزارش منتشر شده متوسط قیمت تخم‌مرغ، گوشت مرغ و گوشت قرمز در یک ماه منتهی به 3 دی به ترتیب رشد 3/ 3 درصد، 8/ 1 درصد و 7/ 0 درصدی داشته است که با توجه به رشد قیمت دلار در یک ماهه منتهی به 3 دی می‌توان نتیجه گرفت که این رشد قیمتی بر این اقلام نیز موثر نبوده است. همچنین براساس آخرین گزارش بانک مرکزی متوسط قیمت چای خارجی در یک ماهه منتهی به 3 دی با رشد 2/ 0 درصدی همراه بوده است. در گروه برنج نیز برنج وارداتی غیرتایلندی رشد 6/ 0 درصد، برنج داخله درجه یک 4/ 1 درصد و برنج داخله درجه دو با افت 2/ 0 درصدی همراه بوده است. بررسی این اقلام نیز نشان میدهد که تغییرات قیمت دلار در مدت مورد بررسی بر کالاهای وارداتی نیز چندان موثر نبوده است.
در یک ماه منتهی به 3 دی ماه سال جاری قیمت قند بدون تغییر و قیمت شکر با کاهش 2/ 1 درصدی همراه بوده که در نتیجه افت 5/ 0 درصدی را ثبت کرده است. قیمت انواع روغن نباتی نیز در مدت مذکور بدون تغییر باقی مانده است.
تغییرات قیمتی سالانه
گزارش بانک مرکزی از متوسط قیمت خرده‌فروشی برخی مواد غذایی نشان میدهد در یک‌سال منتهی به 3 دی متوسط قیمت 2 گروه غذایی کاهش و 9 گروه غذایی افزایش یافته است. همچنین میانگین رشد قیمت ارز در یک سال منتهی به 3 دی 5/ 7 درصد بوده که بررسی‌ها نشان میدهد چهار گروه در مدت مذکور رشد قیمتی کمتر از رشد میانگین قیمت دلار داشته‌اند.
براساس گزارش رسمی بانک مرکزی بیشترین افزایش قیمت در یک‌سال گذشته منتهی به تاریخ مورد بررسی، مربوط به گروه غذایی برنج بوده است؛ به‌طوری‌که متوسط قیمت این گروه غذایی در طول یک‌سال 7/ 45 درصد افزایش یافته است. در زیرمجموعه این گروه غذایی در یک‌سال گذشته متوسط قیمت برنج وارداتی غیرتایلندی منفی 3/ 1 درصد و متوسط قیمت برنج داخله درجه یک50 درصد و برنج داخله درجه دو 9/ 54 افزایش یافته است. این آمار نشان میدهد که قیمت برنج وارداتی که متاثر از تغییرات قیمت ارز است در این مدت نه‌تنها با رشد همراه نبوده بلکه کاهش متوسط قیمت نیز داشته است. اما قیمتهای برنج داخلی که کمتر تحت‌تاثیر نرخ ارز است، رشد داشته است.
پس از گروه غذایی برنج، بیشترین افزایش قیمت مربوط به گروه غذایی قند و شکر با 3/ 36 درصد رشد بوده است. براساس گزارش بانک مرکزی در زیرمجموعه گروه غذایی این گروه، متوسط قیمت هر کیلوگرم قند در طول یک‌سال گذشته 5/ 39 درصد افزایش یافته و به قیمت 4 هزار و 230 تومان و هر کیلوگرم شکر با 5/ 32 درصد رشد به قیمت 3 هزار و 720 تومان در سطح شهر تهران رسیده است. علاوه بر این در یک‌سال منتهی به 3 دی ماه متوسط قیمت گوشت مرغ 3/ 25 درصد، حبوب 6/ 23 درصد، چای 18 درصد، قیمت گوشت قرمز 5/ 9 درصد، لبنیات 6 درصد و میوه‌های تازه 8/ 4 درصد افزایش یافته است. گزارش بانک مرکزی حکایت از آن دارد که در یک‌سال گذشته متوسط قیمت گروه سبزی‌های تازه و گروه تخم‌مرغ با کاهش 3/ 13 درصدی و کاهش 8/ 0 درصدی روبهرو بوده است.
دنیای اقتصاد