همواره یکی از اولویت‌های مهم صنعت نفت در دوره‌های مختلف «ازدیاد برداشت» از میادین نفتی بوده است، موضوعی که هرچند از اهمیت بالایی برخوردار بوده و بالا رفتن سن مخازن نفتی روز به روز بر اهمیت آن می‌افزاید، اما شواهد و قرائن حاکی از آن است که تا مرحله اجرایی و عملیاتی این موضوع در کشور ما، همچنان راهی طولانی در پیش است.
ازدیاد برداشت نفت به مجموعه تکنیک‌ها و فرایندهایی گفته می‌شود که طی آن با استفاده از انرژی یا مواد خارج از میدان نفتی، میزان نفت خامی را که استخراج آنها با روش‌های معمولی امکان‌پذیر یا تولید آن اقتصادی و مقرون‌به‌صرفه نیست، استخراج و مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. ازآنجایی‌که عمر بیشتر مخازن نفتی دنیا به نیمه دوم خود رسیده است و ایران نیز باسابقه بیش از ۱۰۰ ساله صنعت نفت از این قاعده مستثنا نیست، میزان برداشت نفت از آنها به میزان قابل‌ملاحظه‌ای کاهش یافته، به همین دلیل شرکت‌های نفتی از روش‌های ازدیاد برداشت با استفاده از فناوری‌های نوین برای بهره‌وری بیشتر در برداشت از ذخایر نفتی استفاده می‌کنند.
بعدازاینکه دامنه اهمیت ازدیاد برداشت از میادین نفتی در ایران هم گسترده شد، طرح افزایش یک درصدی ضریب بازیافت در مخازن هیدروکربوری تحت مدیریت شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب در اوایل سال ۱۳۹۱ به وزارت نفت ارائه شد. در قالب قانون برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه کشور، وزارت نفت موظف به ارائه برنامه جامع صیانتی و ازدیاد برداشت از مخازن هیدروکربوری به‌منظور افزایش ضریب بازیافت مخازن کشور شده بود. وظیفه‌ای که طبق گفته مسئولین نفتی، ایران نتوانسته به آن جامعه عمل بپوشاند.
با روی کار آمدن دولت یازدهم، ازدیاد برداشت بازهم به‌عنوان یک هدف مهم و ملی توجه دولت قرار گرفت و زنگنه، وزیر نفت کشورمان از زمانی که سکان وزارت را بر عهده گرفت مدام بر اهمیت افزایش ضریب بازیافت از میادین تأکید و چندی پیش اظهار کرد «امیدوارم ازدیاد برداشت به یک خواست ملی بدل شود» و محور و هدف اصلی صنعت نفت در اجرای قراردادهای جدید نفتی را ازدیاد برداشت از مخازن عنوان کرد.
وی میدان‌های مشترک و افزایش بازیافت نفت از میادین را به‌عنوان دو حوزه مهم کاری وزارت نفت اعلام کرده و توضیح داده بود اگر ازدیاد برداشت در زمان مقرر صورت نگیرد، این ثروت زیرزمینی از دست می‌رود. اهمیت میدان مشترک از این حیث است که تأخیر در برداشت، برداشت بیشتر طرف مقابل و از دست رفتن منافع ما را به همراه دارد. به گفته وزیر حدود ۸۳۰ میلیارد بشکه نفت کشف‌شده در ایران وجود دارد که یک درصد افزایش ضریب بازیافت آن، به افزایش هشت میلیارد و ۳۰۰ میلیون بشکه‌ای برداشت نفت منجر می‌شود.
همسایگان در افزایش ضریب بازیافت از میدان‌های مشترک از ایران پیشی گرفتند
درحالی‌که اهمیت ازدیاد برداشت در ایران در حد صحبت و تذکر مانده، به نظر می‌رسد همسایگان کشورمان که در بسیاری از میدان‌های نفتی با ما مشترک هستند کم‌کم گوی سبقت را در این زمینه از ایران می‌ربایند.
در این راستا، طبق گفته علی کاردر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران عراق که از کشورهای رقیب ایران در چند میدان مشترک به شمار می‌رود، برای افزایش ظرفیت تولید نفت خود برنامه‌های بسیاری دارد و می‌تواند تولید روزانه خود را در آینده‌ای نزدیک به ۶ میلیون بشکه برساند. به گفته وی باید یک درصد ضریب برداشت را افزایش می‌دادیم اما در دوره‌های قبل موفق به این کار نشدیم. برای افزایش برداشت باید با EOR و IOR در قابل قراردادهای جدید به یک‌میلیون بشکه برسیم.
همچنین غلام‌رضا منوچهری، معاون توسعه و مهندسی شرکت ملی نفت ایران بر ضرورت افزایش ضریب بازیافت از مخازن نفتی کشور تأکید کرده و گفته بود ضریب بازیافت ٥,٥ تا ٦ درصدی در میدان‌های بزرگی مانند آزادگان و یادآوران برای این شرکت قابل‌قبول نیست.
وی متوسط ضریب بازیافت میدان‌های نفتی ایران رابین ٢٥ تا ٢٧ درصد عنوان کرد و اظهار کرده بود این رقم در ایران نسبت به دیگر کشورها پایین‌تر است و ازآنجاکه هر یک درصد افزایش ضریب بازیافت صدها میلیارد دلار برای کشور درآمدزایی می‌کند، بنابراین این مهم باید به‌طورجدی در دستور کار قرار گیرد.
۹۳ درصد نفت آزادگان از دست می‌رود
اهمیت افزایش ضریب بازیافت درحالی همواره مورد تأکید قرارگرفته که وزیر نفت در جدیدترین اظهارات خود در این مورد از بر باد رفتن بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار سرمایه کشور در صورت عدم انجام اقدامی درزمینهٔ ازدیاد برداشت خبر داد.
زنگنه مهم‌ترین چالش بخش بالادستی صنعت نفت ایران را که در دنیا نیز به آن پرداخته می‌شود افزایش بازیافت از میدان نفتی عنوان کرده و گفته بود برای مثال میدانی مانند آزادگان وجود دارد که حدود ٣٤ میلیارد بشکه نفت در آن کشف‌شده است اما برآوردهای که برای آن می‌شود این است که ٩٣ درصد این نفت زیرزمین می‌ماند و فقط هفت درصد را می‌توانیم با این روش‌های کنونی استخراج‌کنیم یعنی ٩٣ درصد آن از دست می‌رود یا با هزینه‌های بسیار بالا باید آن را برداشت کنیم.
وی بر این موضوع که ایران درزمینهٔ افزایش ضریب بازیافت موفق نبوده است تأکید کرده و ادامه داده بود این عدم موفقیت دلایل مختلفی دارد که بخشی از آن شعار دادن است. ضریب بازیافت میادین نفتی در ایران حدود ۳۰ درصد است که باید افزایش پیدا کند. همسایه‌ها بیشتر از ما برداشت می‌کنند. شک نکنید رقم ازدیاد برداشت از میادین نفتی باید بالا برود و بالا هم می‌رود؛ اکنون میدان‌های آزادگان و یادآوران که ضریب بازیافت آن ٦ تا ٧ درصد است خیلی‌ها می‌گویند می‌تواند به بالای ٢٠ درصد هم برسد. البته در برخی میدان‌های ایران ضریب بازیافت بالای ٥٠ درصد و در بیشتر مخازن زیر ٢٠ درصد است که می‌توان با فناوری‌های نو این رقم را بالا برد.
زنگنه درباره این‌که میانگین جهانی ضریب بازیافت چه رقمی است، توضیح داده است که نمی‌توان میانگین جهانی برای ضریب برداشت عنوان کرد زیرا ضریب برداشت هر میدان تابع مشخصات سنگ مخزن و خیلی از مسائل دیگر مربوط به مخزن است اما به‌هرحال همسایگانمان از ما بیشتر برداشت می‌کنند.
یک درصد افزایش ضریب بازیافت برابر با ۳۵۰ میلیارد دلار درآمد
استفاده از برترین فناوری‌های روز، رشد فناوری شرکت‌های داخلی، تقویت بخش پژوهشی دانشگاه‌ها، تأسیس شرکت‌ها و نهادهای لازم، ارتقا و حفظ تعامل با فناوری‌های روز دنیا ازجمله پیشنهاد‌ها وزیر نفت برای افزایش ضریب بازیافت از میادین نفتی است.
به گفته زنگنه برداشت صیانتی ایران خوب نبوده است و افزایش بازیافت قابل‌ملاحظه‌ای نداشتیم. همیشه در برنامه‌های توسعه‌ای هدفگذاری کردیم که سالانه یک واحد درصد افزایش بازیافت داشته باشیم که این مورد زیاد تحقق نیافته است. افزایش بازیافت بیش از سرمایه‌گذاری نیازمند فناوری است و باید در این راه تلاش کرد زیرا این سرمایه‌گذاری اشتغال، ثروت و توانمندی ملی ایجاد می‌کند، اگر تولید ما با همسایگان توازن نداشته باشد این نبود توازن فقط در حوزه اقتصاد نمی‌ماند و در بقیه بخش‌ها هم خود را نشان می‌دهد.
وی میزان ذخایر نفت درجای ایران را ٧٠٠ میلیارد بشکه عنوان کرده و گفته بود یک درصد افزایش برداشت این میزان برابر با هفت میلیارد بشکه برداشت است که باقیمت‌های کنونی نفت، ٣٥٠ میلیارد دلار درآمد اضافه را برای کشور به همراه خواهد داشت.
ایسنا