نتایج طرح آمارگیری نیروی کار مرکز آمار برای سال 95 نشان می‌دهد، 2میلیون و 729هزار نفر به جمعیت بیکاران کشور افزوده شده و 615هزار و 968شغل جدید ایجاد شده است. اعداد و ارقام آخرین گزارش مرکز آمار گرچه حاکی از نقطه‌های مثبتی مانند افزایش نرخ مشارکت اقتصادی زنان است، اما برآیند کلی آن گویای بدتر شدن وضعیت اشتغال در اکثر شاخص‌هاست؛ «کاهش سهم اشتغال در بخش‌های صنعت و کشاورزی به‌نفع بخش خدمات»، «افزایش تعداد بیکاران و اخراجی‌های بازار کار»، «افزایش نرخ بیکاری کل» و« نرخ بیکاری دورقمی در 28 استان کشور»، آمارهایی هستند که نمی‌توان باوجود گزارش آنها آینده روشنی برای وضعیت اشتغال در سال‌های آینده متصور بود.
افزایش نرخ مشارکت اقتصادی زنان
نتایج طرح آمارگیری نیروی کار مرکز آمار در سال 95 نشان می‌دهد، 39/4درصد جمعیت در سن کار در فعالیت‌های اقتصادی کشور مشارکت داشته و از این میان سهم مردان 64/1درصد و سهم زنان 14/9درصد است. اگرچه از لحاظ توزیع جنسی، بازار کار همچنان در وضعیت نابرابری قرار دارد اما اتفاق مثبت در این زمینه افزایش نرخ مشارکت اقتصادی زنان است که بعد از سال‌ها ثابت ماندن در کانال 11 تا 13درصد برای نخستین بار به مرز 15درصد رسیده است. 37سال پیش نرخ مشارکت اقتصادی زنان 11درصد بود و در سال‌های بعد از آن هم این شاخص تغییر چندانی نداشت، برای سال 94 این نرخ حدود 13/3درصد ثبت شده بود. البته در کنار این نقطه روشن، نرخ بیکاری زنان در سال 95 موید وضعیت مطلوبی برای این قشر نیست. براساس نتایج آمار نرخ بیکاری سال جاری، نرخ بیکاری زنان 20.7درصد است که نسبت به سال قبل 1.3واحد درصد افزایش پیدا کرده است.
این در حالی است که جمعیت شاغل زنان در سال ۱۳۹۵ حدود 3میلیون و ۸۸۰ هزار و ۸۰۴ نفر بوده که نسبت به سال قبل ۴۱۹ هزار و ۹۸۴ نفر افزایش یافته است. از این جمعیت بالغ بر 3میلیون نفری زنان شاغل، 52/8درصد در بخش خدمات مشغول به فعالیت هستند و در بخش کشاورزی این سهم به 22درصد رسیده و 25/2درصد از زنان شاغل نیز در بخش صنعت مشغول هستند. اما نسبت سهم اشتغال مردان و زنان در بخش‌های کشاورزی و صنعت کاملا متفاوت است. درحالی 17درصد از جمعیت بالغ بر 18میلیون نفری مردان شاغل در بخش کشاورزی مشغول به فعالیت هستند که تراکم جمعیت شاغلان مرد در بخش صنعت به تقریبا 2برابر این سهم می‌رسد. 33/3درصد از جمعیت مردان شاغل مرد در بخش صنعت مشغول به فعالیت هستند و این سهم در بخش خدمات به 49/6درصد می‌رسد. فصل مشترک این نسبت‌ها بیانگر یک واقعیت است که سال‌هاست الگوی نسبت اشتغال در کشور ما را شکل داده است، بیشترین جمعیت شاغل کشور در بخش خدمات مشغول به فعالیت هستند و بخش کشاورزی کمترین فرصت شغلی را فراهم کرده است. بررسی اشتغال در بخش‌های عمده اقتصادی نشان می‌دهد، بخش خدمات با 50/1درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده و در مراتب بعدی بخش‌های صنعت با 31/9درصد و کشاورزی با 18درصد قرار دارند.
جمعیت 3میلیون‌نفری بیکار در کشور
نرخ بیکاری جوانان 29-15ساله نیز حاکی از آن است که 25/9درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده و این شاخص در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است. 21/4درصد از جوانان بیکار این رده سنی را مردان تشکیل داده و زنان بیکار 29-15ساله سهم 42/3درصدی در این جمعیت را دارا هستند. در نقاط شهری نرخ بیکاری جوانان 29-15ساله به 28/1درصد در سال 95 رسیده و نرخ بیکاری نقاط روستایی این جمعیت 19/9درصد است. در مجموع در سال 95 حدود 3میلیون و 203هزارنفر از جمعیت 10ساله و بیشتر بیکار بوده و 25میلیون و 791هزار نفر از جمعیت 10ساله و بیشتر در فعالیت‌های اقتصادی کشور مشارکت داشته‌اند. البته این آمار رسمی را بسیاری از کارشناسان اقتصادی تایید نمی‌کنند و معتقدند به‌دلیل لحاظ کردن 49ساعت کار در هفته و برشمردن هر فرد با یک‌ساعت کار در هفته را در جمعیت شاغل، این شیوه آمارگیری نمی‌توان بیانگر تمامی واقعیت موجود باشد و جمعیت بیکاران در کشور نه 3میلیون نفر، بلکه بالای 5میلیون‌نفر است.
ایجاد 615هزار شغل
درمجموع به جمعیت مشارکت‌کنندگان اقتصادی 10ساله و بیشتر در سال 95 نسبت به سال گذشته، 3میلیون و 819هزار و 366نفر افزوده شده و جمعیت بیکار نیز با افزایش 474هزار نفری به 3میلیون و 203هزار نفر رسیده است. درخصوص تعداد اشتغال در سال 95 و به‌طور ویژه‌تر تعداد شغل‌های ایجادشده در دولت یازدهم، اختلاف‌نظرهای زیادی وجود دارد و همواره یکی از موضوع‌های مورد بحث در میان رسانه‌های مخالف و موافق دولت است.
حسن روحانی، رییس‌جمهوری در مصاحبه تلوزیونی خود حدود یک ماه پیش در پاسخ به نخستین سوال مجری که درخصوص عملکرد دولت در ایجاد اشتغال بود، تعداد شغل‌های ایجادشده در یک‌سال (از تابستان 94 تا تابستان 95) را 704هزار نفر اعلام کرد، اما بلافاصله در روز بعد این گفت‌وگو رسانه‌های مخالف دولت آمار رییس‌جمهور را زیرسوال برده و معتقد بودند تا زمانی که ما شاهد افزایش نرخ بیکاری هستیم، نمی‌توانیم آمار افزایش اشتغال را باور کنیم. اما در مقابل تیم اقتصادی حسن روحانی با اشاره به اینکه میانگین تعداد ایجاد اشتغال در 5کشور برتر دنیا 600هزارنفر است، از کشور ایران با ایجاد اشتغال 700هزارنفری به عنوان کشور برتر دنیا در این زمینه نام می‌برند. البته تمامی این مجادله‌ها را در یک مورد می‌توان حایز نقد کارشناسی و فارغ از جناح‌گیری سیاسی دانست. مرکز آمار ایران براساس استانداردهای سازمان بین‌المللی کار از کسی به عنوان شاغل در آمارهای خود استفاده می‌کند که حداقل 2ساعت در هفته کار کند، اما تفاوت سنجش مرکز آمار و ILO در این است که این سازمان درصورتی فرد با 2ساعت کار در هفته را شاغل فرض می‌کند که درآمد این میزان کار کفاف هزینه‌هایش را بدهد، اما در نحوه آمارگیری مرکز آمار دیگر چنین سنجه‌یی لحاظ نمی‌شود. بنابراین از این بابت می‌توان گفت که نرخ بیکاری 12/4درصدی، اشتغال 615هزارنفری و جمعیت بیکار 3میلیون‌نفری، اعداد و ارقامی نیستند که بتوانند واقعیت موجود وضعیت اشتغال و بیکاری در کشور را به صورت کامل بیان کنند.
سقوط 5 استان به نرخ‌های بیکاری 2رقمی
شاخص‌های عمده نیروی کار به تفکیک استان‌ها نیز نشان می‌دهد، استان کرمانشاه با نرخ بیکاری 22درصدی صدرنشین استان‌ها در این شاخص است. وضعیت اشتغال این استان چندفصل متوالی است که به‌طرز نگران‌کننده‌یی رو به وخامت گذاشته است. نرخ بیکاری این استان که در سال گذشته نیز با 17/6درصد جزو بالاترین نرخ‌های بیکاری استان‌ها بود، امسال به 22درصد رسیده است. بعد از آن استان کردستان با نرخ بیکاری 15/2درصد، دومین استان بیکار کشور گزارش شده است. استان‌های اصفهان و یزد نیز که بعد از رکود اقتصادی به جرگه بیکارترین استان‌های کشور پیوسته بودند، امسال نیز نرخ‌های بیکاری بالای 14/5 و 12/8درصد را ثبت کرده‌اند که نسبت به سال گذشته افزایش داشته است. کمترین نرخ بیکاری در میان استان‌ها مربوط به استان مرکزی با 7/3درصد است. آنطور که از جدول آماری طرح نیروی کار سال 95 برمی‌آید، تنها 4 استان کشور دارای نرخ بیکاری تک‌رقمی هستند و 28 استان کشور نرخ‌های بیکاری 2رقمی دارند.
امسال 5 استان کشور از نرخ‌های بیکاری تک‌رقمی سال 94، به نرخ‌های بیکاری 2رقمی سقوط کردند؛ استان‌های آذربایجان شرقی، بوشهر، تهران، خراسان جنوبی و کرمان استان‌هایی هستند که در سال 94 نرخ بیکاری تک‌رقمی داشته و در سال 95 نرخ‌بیکاری آنها به کانال 2رقمی افزایش یافته است. از میان این استان‌ها، وضعیت استان تهران از همه بدتر است. این استان که در سال گذشته نرخ بیکاری 8/1درصدی را ثبت کرده بود، امسال نرخ بیکاری 11/6درصدی را تجربه کرده است و به‌نظر می‌رسد بیشترین شغل را نیز در بخش صنعت از دست داده است. در سال گذشته سهم اشتغال استان تهران در بخش صنعت بالغ بر 35درصد بوده، اما امسال این سهم به 33درصد رسیده است.
تعادل