وضعیت سرمایه‌گذاری
در همین حال معاونت برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری سازمان میراث فرهنگی نیز با انتشار کارنامه این معاونت در طول دوران دولت یازدهم، جذب یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی در بخش گردشگری را یکی از مهم‌ترین وجوه عملکردی قابل دفاع در پرونده کاری این سازمان عنوان کرده است. به گفته معاون دفتر تسهیلات و تامین منابع معاونت سرمایه‌گذاری سازمان میراث‌فرهنگی، در سه سال اخیر بیش از 100 هیات و نماینده از شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری به ایران آمده‌اند که از جمله این کشورها می‌توان به ترکیه، لبنان، ژاپن، کره، امارات، آلمان، فرانسه، اسپانیا و کشورهای حومه خلیج‌فارس اشاره کرد. علاوه‌بر اینها، ایرانیان مقیم خارج نیز در این خصوص ابراز تمایل کرده‌اند. علی ملایی‌توانی تصریح کرده که بر همین اساس، تفاهم‌نامه همکاری با گروه هتل‌های اشتایگن‌برگر آلمان برای ساخت 10هتل و سرمایه‌گذاران ترکیه برای ساخت 15هتل چهار ستاره و پنج‌ستاره در ایران منعقد و تاکنون چندین همایش و نمایشگاه بین‌المللی فرصت‌های سرمایه‌گذاری، برای معرفی فرصت‌ها و ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری در این بخش، با حضور شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران خارجی برگزار شده است.
این معاونت همچنین تاکید کرده که بر اساس قانون تشویق و حمایت از سرمایه‌گذاری خارجی، مشوق‌هایی برای این‌گونه سرمایه‌گذاری‌ها در نظر گرفته شده است. در همین حال، سازمان میراث فرهنگی در طول دوره دولت یازدهم به 21 طرح در 9استان کشور مجوز و تسهیلات سرمایه‌گذاری خارجی با ارزش یک میلیارد دلار نیز اعطا کرده است که این طرح‌ها شامل مجتمع‌های گردشگری، هتل‌ها، هتل‌آپارتمان‌ها، مهمان‌پذیرها، مناطق نمونه گردشگری، صنایع‌دستی و دفاتر خدمات‌مسافرتی و جهانگردی می‌شوند. به گفته مسوولان سازمان میراث فرهنگی، درحالی که تا پایان دولت دهم تنها 125هتل 4و5 ستاره به بهره‌برداری رسیده بودند، تا روزهای پایانی کار دولت یازدهم 25هتل دیگر به این لیست اضافه شده‌اند و انتظار می‌رود تا پایان سال جاری نیز 35مورد دیگر در این لیست قرار بگیرند.
تسهیل روند ورود گردشگران خارجی
اما برجام را می‌توان مهم‌ترین دستاورد دولت یازدهم دانست که در گردشگری نیز بیشترین تاثیر را از خود بجای گذاشت. شکل‌گیری توافق هسته‌ای با 6 قدرت جهانی ضمن گشودن درهای ایران به روی دیگر کشورهای دنیا، به رکود ناشی از تحریم‌ها و تبلیغات منفی رسانه‌ای علیه کشور در بسیاری از بخش‌های اقتصادی از جمله گردشگری پایان و به این ترتیب حوزه‌های مختلف این صنعت را در مسیری رو به رشد قرار داد؛ تا آنجا که بنا بر گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری، کمک مستقیم گردشگری به تولید ناخالص داخلی در دو سال نخست دولت یازدهم به ترتیب برابر با تقریبا 152 و 167 میلیارد ریال بوده و این در حالی است که این ارقام در دو سال پایانی دولت پیش، یعنی دولت دهم، به ترتیب 143 و 148 میلیارد ریال اعلام شده است.
در واقع به باور کارشناسان، افزایش ورود گردشگران خارجی به کشور یکی از نتایج مستقیم نتیجه‌بخش بودن این مذاکرات بود. به اعتقاد آنها، افزایش تمایل خارجی‌ها برای سفر به کشور نه در نتیجه موفقیت سیاست‌های بازاریابی و تبلیغات که پیامد مثبت ترمیم چهره ایران در اذهان عمومی بود. این گروه همچنین اصرار دولت بر در دست داشتن امور و واگذار نکردن آنها به بخش خصوصی را یکی از مهم‌ترین عوامل بازدارنده توسعه این صنعت می‌دانند و این در حالی است که مسوولان دولتی همواره بر اجتناب از تصدی‌گری امور تاکید کرده‌اند.
در همین حال، گردشگران نیز با زدوده شدن زنگار ناامنی از چهره ایران که در نتیجه تبلیغات خلاف واقع رسانه‌ها و تحت تاثیر مسائل سیاسی شکل گرفته بود، یک‌بار دیگر این کشور را در فهرست مقاصد سفرشان وارد کردند. با افزایش ورود مسافران و انتشار تجارب سفرشان در فضاهای مجازی، رسانه‌های صاحب نام جهان نیز گزارش‌هایی را به معرفی ایران به عنوان مقصدی دیدنی و منحصربه‌فرد اختصاص دادند و در نتیجه همه اینها، ورود گردشگران به کشور یک‌بار دیگر در مسیر رونق قرار گرفت و جاذبه‌های مشهور گردشگری کشور که در یک دوره نسبتا طولانی با کاهش چشمگیر بازدیدهای خارجی مواجه بودند، آغوش خود را به روی گردشگران ورودی به کشور گشودند.
در همین راستا، پیگیری‌های جدی در جهت تسهیل ورود گردشگران به کشور از طریق تصویب تشکیل کارگروه تسهیل روادید، استقرار سامانه صدور ویزای بدو ورود (Upon Arrival)، افزایش مدت روادید از دو هفته به 90 روز، راه‌اندازی سامانه صدور ویزای الکترونیک (E-VISA) و انعقاد قرارداد لغو روادید با برخی از کشورهای بازار هدف از جمله دیگر اقداماتی بوده که در این بازه 4 ساله صورت گرفته تا در نتیجه این تمهیدات، گردشگران متقاضی ورود به کشور در زمانی کوتاه‌تر و با انجام تشریفات اداری کمتر به تصمیم خود جامه عمل بپوشانند. در ادامه همین روند، حضور ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی گردشگری نیز به صورت چشمگیری افزایش یافت و از دیگر‌سو، تعداد شرکت‌های خارجی شرکت‌کننده در نمایشگاه بین‌المللی گردشگری و صنایع وابسته که همه ساله در تهران برگزار می‌شود نیز با رشدی 158 درصدی روبه‌رو شد. علاوه‌بر اینها، برگزاری هفدهمین کنوانسیون جهانی گردشگری در سال95 و نشست جهانی برنامه راه ابریشم در همین سال را می‌توان از دیگر نشانه‌های مثبت تغییر رویکرد ایران در حوزه روابط بین‌الملل و تلاش برای رونق گردشگری برشمرد.
کارنامه میراث فرهنگی و صنایع‌دستی
در کنار اتفاقاتی که به صورت مستقیم در حوزه گردشگری رخ داده، اقدامات دیگری هم در مجموعه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری انجام شده که رشد گردشگری کشور را تحت تاثیر قرار داد. از میان این اتفاقات، می‌توان به بازگرداندن اشیای متعلق به خوروین از بلژیک، اشیای مربوط به چغامیش از آمریکا، 30 قلم اشیای قاچاق‌شده در ایتالیا و همچنین مهرهای گلی از آمریکا اشاره کرد؛ اقداماتی که با غنا بخشیدن به مجموعه‌های نگهداری شده در موزه‌ها، گردشگران فرهنگی را برای ورود به کشور مشتاق‌تر می‌کنند.
اما در قریب به 4 سالی که از روی کار آمدن دولت روحانی می‌گذرد، سازمان میراث فرهنگی همچنین موفق به ثبت پنج اثر فرهنگی و تاریخی ایران در یونسکو شده است. با این اقدام، شهر سوخته در زابل، بافت تاریخی شهر شوش و بندر فرهنگی میمند کرمان، 11 قنات ایرانی و کویر لوت به عنوان اثر طبیعی، در فهرست میراث جهانی قرار گرفته‌اند؛ میراثی که هر یک به تنهایی می‌توانند سهم بزرگی در جذب گردشگران خارجی به کشور داشته باشند. مرمت، بازسازی و نگهداری بناهای تاریخی با ارائه تسهیلات به صاحبان آنها و نیز واگذاری بیش از 800 بنای تاریخی به بخش خصوصی برای احیا و تغییر کاربری، از دیگر اتفاقاتی است که در مجموعه تحت مدیریت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری رخ داده است؛ با این هدف که راهی برای نگهداری و مرمت آثار تاریخی با ارزش در معرض خطر تخریب تعریف، جامعه محلی را برای تحقق این هدف با خود همراه و این ابنیه را به محلی برای حضور گردشگران تبدیل کنند.
اما در حوزه صنایع‌دستی نیز افزایش تعداد فروشگاه‌های اینترنتی از 10 فروشگاه به 200 فروشگاه در سه سال و نیز افزایش میزان صادرات صنایع دستی به 440 میلیون دلار که نشانگر رشد 22 درصدی است، از جمله اتفاقات مهم قابل ذکر است. در کنار اینها، نام‌گذاری چهار شهر کشور به عنوان شهرهای جهانی صنایع دستی، دیگر اتفاق مهم این حوزه بود که علاوه‌بر جلب توجه جهانیان به تولیدات صنایع دستی این شهرها، به تبدیل آنها به مقاصد گردشگری کمک خواهد کرد. در این میان، تبریز عنوان شهر جهانی فرش، اصفهان شهر جهانی صنایع دستی، لالجین شهر جهانی سفال و مشهد شهر جهانی سنگ‌های قیمتی را از آن خود کرده‌اند.
روی دیگر سکه
در کنار همه این اتفاقات مثبت، ضعف زیرساخت‌های گردشگری یکی از موضوعات مورد گلایه فعالان این صنعت است. از سوی دیگر، با وجود اینکه رئیس پیشین سازمان میراث فرهنگی در نیمه نخست سال گذشته، از رساندن تعداد هتل‌های پرستاره به 200عدد که به معنای یک و نیم برابر شدن تعداد هتل‌های 4 و 5 ستاره در مدت روی کار بودن دولت یازدهم در مقایسه با تمام تاریخ هتل‌سازی کشور بود، خبر داد، اما این اتفاق هنوز رخ نداده است؛ به گونه‌ای که فعالان گردشگری معتقدند حتی اگر ایران در عرصه جذب گردشگر بتواند موفق عمل کند، کاستی‌های موجود در خدمات گردشگری چه در بعد کمی و چه در بعد کیفی به‌ویژه در حوزه اقامتی، روند به وجود آمده را مختل و چهره گردشگری ایران را مخدوش خواهد کرد.
حالا گرچه تحولات سیاسی 4 سال اخیر به بهبود وضعیت گردشگری کشور کمک و دولت نیز مکررا بر ارتقای جایگاه صنعت گردشگری در اقتصاد ایران تاکید کرده، با این‌همه، به نظر می‌رسد هنوز نگاه سلیقه‌ای به این صنعت وجود دارد و همچنان چالش‌های فرهنگی داخلی می‌تواند مانعی در برابر توسعه این صنعت باشد. به عبارت دیگر باید گفت، با وجود اینکه گردشگری به ادبیات دولتی‌ها راه یافته، اما همچنان از ورود به عرصه‌های عملی و ارکان اثرگذار در سیاست‌های اقتصادی بازمانده است؛ موضوعی که کارشناسان امیدوارند در دوره بعدی دولت به ثمرات عینی خود نزدیک‌تر شود.
دنیای اقتصاد