بر همین اساس روز گذشته معاون نظارت بر ناشران و اعضای شرکت بورس تهران از پیشنهادی مبنی بر تغییر نظام طبقه‌بندی صنایع بورسی از ISIC (دسته‌بندی بر اساس نوع فعالیت شرکت) به ICB (دسته‌بندی بر اساس منابع درآمد شرکت) و راه‌اندازی شاخص‌های قیمت متناسب با این نظام‌ها خبر داد. در حال حاضر طبقه‌بندی فعلی صنایع در بورس تهران از استاندارد ISIC تبعیت می‌کند. این نوع طبقه‌بندی بر مبنای فعالیت، امکان مقایسه صحیح و منصفانه بازدهی بین صنایع مختلف را از فعالان بازار می‌گیرد. علاوه بر این در بازاری که سودای بین‌المللی شدن در سر دارد، تغییر این نوع طبقه بندی اهمیت بیشتری می‌یابد. چرا‌که در شرایط فعلی برای سرمایه‌گذاران داخلی نیز امکان ارزیابی کامل فعالیت‌های هر شرکت سهامی وجود ندارد.
سرمایه‌گذاران خارجی با توجه به شناخت ناکافی از بازارهای داخلی و حوزه فعالیت تمامی شرکت‌های فعال در بازار سهام نیازمند الگویی هستند تا با ارزیابی میزان ریسک و همچنین بازدهی صنایع به سرمایه‌گذاری بپردازند. از این رو به نظر می‌رسد طبقه‌بندی صنایع بورسی بر اساس الگوی جهانی ICB با توجه به دسته‌بندی شرکت‌ها بر اساس منبع اصلی درآمد آنها می‌تواند پایانی برای سر‌در‌گمی فعلی سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی باشد.
لزوم خداحافظی با استاندارد ISIC
همانطور که اشاره شد در حال حاضر سازمان بورس اوراق بهادار در طبقه‌بندی صنایع از استاندارد ISIC یا International Standard Industrial Classification استفاده کرده است. این استاندارد یک سیستم طبقه‌بندی مرجع برای کلیه رشته فعالیت‌های اقتصادی و از جمله فعالیت‌های صنعتی است که در سال ۱۹۴۸ تدوین شد و مورد تایید و تصویب کمیسیون اجتماعی و اقتصادی سازمان ملل‌متحد قرار گرفت. براساس استاندارد ISIC متغیرهای تعیین‌کننده طبقه‌بندی شرکت‌ها با اولویت معیارهای متناسب مبلغ فروش (درآمد عملیاتی)، سود خالص (پس از کسر مالیات)، ارزش سرمایه‌گذاری‌های انجام شده، جمع حقوق صاحبان سهام و... انجام می‌شود. این طبقه‌بندی اما به اعتقاد بسیاری از فعالان و کارشناسان بازار سهام مناسب نیست و مبنای صحیحی ندارد. از این رو نیازمند بازنگری جدی است و باید اصلاح شود.
این کارشناسان معتقدند که بورس 37 صنعتی تهران از معدود بازارهای مالی است که با بهره‌گیری از استاندارد ISIC و با توجه به طبقه‌بندی بر مبنای فعالیت، امکان مقایسه صحیح و منصفانه بازدهی بین صنایع مختلف را از فعالان بازار می‌گیرد. این در حالی است که بیش از 95 درصد بازارهای مالی جهان از جمله بورس‌های نیویورک، نزدک، لندن، تایوان، ژوهانسبورگ، ایتالیا، سنگاپور، آتن، قبرس و کویت برای گروه‌بندی صنایع خود از استاندارد ICB یا Industry Classification Benchmark استفاده می‌کنند.
نگاهی به مزایای استاندارد ICB
هدف اصلی ICB دسته‌بندی کل صنایع، بر اساس منبع درآمد آنها است. به عبارت دیگر، ICB این نکته را در نظر می‌گیرد که منبع اصلی درآمد شرکت چیست و بیشترین درآمد از فعالیت کدام صنعت به‌دست آمده است. این طبقه‌بندی به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد روند صنایع را بین زیربخشهای مشخص با یکدیگر مقایسه کنند. همچنین این نوع دسته‌بندی به استفاده‌کنندگان اجازه می‌دهد بر روندهای کلی نظارت، بر روندهای کوچک بازار تمرکز و همچنین کیفیت و کمیت عملکرد بازار را ارزیابی کنند. این مدل استانداردی است که از سوی بورس‌ها، توزیعکنندگان اطلاعات، ارائه‌دهندگان شاخص، خریداران و فروشندگان اوراق بهادار و رسانه‌های معتبر جهانی پذیرفته شده است.
طبق استاندارد ICB صنایع به 10 بخش اصلی تقسیم می‌شوند که از مزایایی همچون اثربخشی و کارآیی، پاسخ به نیاز سرمایه‌گذاران و افزایش شفافیت، ساختار انعطاف‌پذیر، استفاده بیش از 95 درصد از کل بازارهای سرمایه از این استاندارد، تجزیه و تحلیل پیشرفته بخش‌ها برای انتخاب سهام و اندازه‌گیری عملکرد، دستیابی جهانی، دقت و اطمینان و حمایت به واسطه پایگاه داده منحصر به فرد برخوردار است. باید توجه داشت امکان مقایسه بین بورس‌های مختلف مزیتی است که به موجب آن سرمایه‌گذاران خارجی تشویق می‌شوند تا بازارهای محلی را بشناسند و همانند سرمایه‌گذاران محلی به بازارهای جهانی نگاه کنند. مزیت عمده استفاده از استاندارد ICB نیز علاوه بر تطابق با الگوی بین‌المللی، ایجاد قابلیت مقایسه معنادار بین صنایع مختلف است. در حال حاضر برخی صنایع بورس تهران تنها شامل یک شرکت هستند که این مساله موجب شده نوسان قیمت یک سهم باعث تغییر شاخص یک صنعت شود. طبیعتا عملکرد یک صنعت تک شرکتی به هیچ وجه نمی‌تواند با صنعتی که بیش از 30 شرکت مختلف را در خود جای داده، مقایسه شود. به همین دلیل است وقتی به عملکرد سالانه بورس تهران نگاه می‌کنید بعضا صنایعی با بازدهی‌های غیرمتعارف چند صد درصدی پیدا می‌کنید که دقیقا مربوط به همین صنایع تک شرکتی است. این روند امکان مقایسه صحیح و منصفانه بازدهی بین صنایع مختلف را از فعالان بازار می‌گیرد.
تغییر نظام طبقه‌بندی صنایع از ISIC به ICB
همانطور که اشاره شد اهمیت تغییر نظام طبقه‌بندی صنایع مورد توجه مسوولان امر نیز قرار گرفته است. بر همین اساس روز گذشته معاون نظارت بر ناشران و اعضای شرکت بورس تهران در گفت‌وگو با «سنا» با بیان اینکه بازارهای سرمایه کنونی، پیوستگی زیادی با یکدیگر دارند و سرمایه‌گذاران در بازارهای بین‌المللی به دنبال بهترین مکان برای کسب بیشترین منفعت هستند، گفت: هماهنگی در تعاریف، طبقه‌بندی‌ها، تطابق و همخوانی بازارهای جهانی و وجود طبقه‌بندی پذیرفته شده از صنایع میان بازارها امری ضروری است. رو‌ح‌الله حسینی مقدم ادامه داد: سازمان‌های بین‌المللی فعال در بازارهای مالی، طبقه‌بندی‌های مختلفی از صنایع ارائه کرده‌اند که از سوی بورس‌های جهان مورد استفاده قرار گرفته‌اند. در حال حاضر بورس اوراق بهادار تهران از استاندارد ISIC برای طبقه‌بندی صنایع خود استفاده می‌کند که به نظر می‌رسد با توجه به رویکرد سایر بورس‌های مطرح جهان در استفاده از سایر طبقه‌بندی‌های استاندارد نظیر ICB و GICS، تجدیدنظر در طبقه‌بندی صنایع در بورس‌ها مفید خواهد بود.
وی در توضیح بیشتر موضوع با ذکر مثال‌هایی عنوان کرد: شرکت سایپا شیشه (کساپا) شرکتی است که در حال حاضر با توجه به نوع فعالیت آن در طبقه کانه‌های غیرفلزی طبقه‌بندی شده است، چرا‌که در فرآیند تولید این شرکت، تامین مواد اولیه و ذوب مواد و در نهایت تولید شیشه برای اتومبیل است. با این حال همه می‌دانیم که حوزه درآمد این شرکت از صنعت خودرو است. یعنی چنانچه صنعت خودرو وضعیت خوبی داشته باشد، وضعیت فروش، دریافت مطالبات و بسیاری از آیتم‌های دیگر نیز خوب خواهد بود. با این وجود «کساپا» در حال حاضر در گروه خودرو قرار ندارد.
به گفته حسینی مقدم، با تغییر نظام طبقه‌بندی، توجه اصلی به حوزه درآمد شرکت‌ها است و اینکه بخش عمده درآمد یک شرکت از کدام حوزه تامین می‌شود. بنابراین «کساپا» از این منظر در طبقه خودرو طبقه‌بندی خواهد شد. معاون نظارت بر ناشران و اعضای شرکت بورس تهران، مصداق دیگر برای این موضوع را شرکت جام دارو با نماد «فجام» دانست و گفت: هر چند تمرکز اصلی این شرکت در صنعت دارو است، اما در طبقه دیگری و در کنار ماشین‌سازی اراک و... طبقه بندی شده است. جالب اینجا است که فعالان بازار در طبقه‌بندی غیررسمی خود این شرکت را در طبقه اصلی خود قرار می‌دهند و به‌عنوان مثال فجام را با صنعت دارو بررسی می‌کنند. از این رو مطالبه‌گران اولیه این تغییر، مدیران پرتفوی و مدیران سرمایه‌گذاری هستند. وی افزود: به همین منظور، بورس اوراق بهادار تهران به منظور ارتقای استانداردها در بورس اوراق بهادار تهران و همگام شدن آن با بازارهای بین‌المللی پس از بررسی انواع طبقه‌بندی صنایع در بازارهای سرمایه کشورهای مختلف، به دنبال استفاده از استاندارد ICB برای طبقه‌بندی شرکت‌ها است.
حسینی‌مقدم، با اشاره به مدل‌های مختلفی که از سوی سازمان‌های بین‌المللی برای طبقه‌بندی شرکت‌ها ارائه شده است و هر کدام رویکرد خاصی را برای طبقه‌بندی درنظر می‌گیرند، گفت: در طبقه‌بندی شرکت‌ها به‌طور کلی دو رویکرد اصلی «طبقه‌بندی شرکت‌ها بر مبنای فعالیت» و «طبقه بندی شرکت‌ها بر مبنای بازار» وجود دارد. وی اضافه کرد: در رویکرد «طبقه‌بندی بر‌مبنای فعالیت، طبقه‌بندی مبتنی بر فرآیند تولید و محصولاتی است که شرکت تولید می‌کند. در واقع شرکت‌های تولید‌کننده کالا متفاوت از شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات طبقه‌بندی می‌شوند، حتی اگر در یک بازار فعالیت کنند. با وجود این، امروزه بسیاری از شرکت‌ها کالا و خدمات را با همدیگر ارائه می‌کنند، بنابراین خط بین کالا و خدمات در حال ناپدید شدن است. معاون نظارت بر ناشران و اعضای شرکت بورس تهران با بیان اینکه در رویکرد «طبقه‌بندی بر اساس بازار»، طبقه‌بندی با توجه به بازاری صورت می‌گیرد که شرکت‌ها در آن فعالیت می‌کنند، عنوان کرد: عمده بورس‌های جهان از طبقه‌بندی‌های این رویکرد استفاده می‌کنند و مهم‌ترین طبقه‌بندی‌های ارائه شده براساس این رویکرد، الگوی طبقه‌بندی صنایع (ICB) است.
حسینی‌مقدم، «الگوی طبقه‌بندی صنایع» را یک سیستم طبقه‌بندی شرکت‌ها خواند که توسط موسسات داوجونز و فوتسی در سال 2005 ارائه و در سوم ژانویه 2006 جایگزین سیستم‌های طبقه‌بندی قبلی شد. این مدل به منظور جداسازی بخش‌ها در یک اقتصاد استفاده می‌شود. این طبقه‌بندی، بازارها را در سطح جهانی به طبقات مشخصی تقسیم می‌کند و به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد روندهای صنایع را بین زیربخشهای مشخص با یکدیگر مقایسه کنند. وی ادامه داد: در واقع این مدل به استفاده‌کنندگان اجازه می‌دهد که بر روندهای کلی نظارت و بر روندهای کوچک بازار تمرکز و همچنین کیفیت و کمیت عملکرد را ارزیابی کنند. حسینی مقدم، همچنین استاندارد ICB، را استانداردی دانست که از سوی بورس‌ها، توزیعکنندگان اطلاعات، ارائه‌دهندگان شاخص، خریداران و فروشندگان اوراق بهادار، ناظران و رسانه‌‌ها معتبر جهانی پذیرفته شده است و امروزه در سطح جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
معاون نظارت بر ناشران و اعضای شرکت بورس تهران، از جمله بورس‌ها و مراکز استفاده‌کننده از این طبقه‌بندی را نزدک، نیویورک یورونسکت، بورس لندن، بورس سوئیس، صندوق بین‌المللی پول، انجمن جهانی اقتصاد و رسانه‌های معتبر جهانی وال استریت ژورنال، تایمز مالی و روزنامه اینترنتی داوجونز برشمرد. وی با اشاره به ویژگی‌های الگوی طبقه‌بندی صنایع عنوان کرد: ICB دارای چند ویژگی اولیه است. از جمله اینکه این مدل بر مبنای مجموعه‌ای از قوانین معاملاتی که به آسانی توسط دیگران قابل بررسی هستند، مدیریت می‌شود. ضمن اینکه الگوی طبقه‌بندی صنایع فوتسی دارای چهار سطح طبقه‌بندی است. حسینی‌مقدم افزود: این مدل از یک سیستم کدگذاری دیجیتال 4 رقمی مختصر و منطقی که تعاریف سمبل‌های ساده‌ای دارد، استفاده می‌کند و شرکت‌ها بر مبنای درآمدهای به دست آمده سالانه و نه سطوح سود طبقه‌بندی و تخصیص می‌یابند.
معاون نظارت بر ناشران و اعضای شرکت بورس تهران با بیان اینکه الگوی طبقه‌بندی صنایع، شرکت‌ها را به بخش‌هایی تخصیص می‌دهد که نزدیک‌ترین تعریف را با ماهیت تجاری آنها دارد، اظهار کرد: ماهیت تجاری شرکت بر اساس منبع درآمد یا اقلامی که بخش عمده‌ای از درآمد را ایجاد می‌کند، تعیین می‌شود. اگر یک شرکت بین چندین زیر‌بخش دارای موقعیت مساوی باشد، از مقامات داوجونز و فوتسی برای اخذ تصمیم نهایی استفاده می‌شود. حسینی‌مقدم افزود: پایگاه جهانی داده ICB، ابزاری جامع، دقیق و قابل اطمینان برای تجزیه و تحلیل جهانی است و انعطاف‌پذیری محصولات این پایگاه به این معنی است که می‌توان از آنها در تحقیقات استاندارد بخش‌ها، جست‌وجوهای داده‌ها، مقایسه عملکرد شاخص‌ها بر مبنای بخش‌ها یا بهبود منابع اطلاعاتی موجود استفاده کرد.
وی با اشاره به اینکه اغلب بورس‌های جهان از استانداردهای «طبقه‌بندی جهانی استاندارد صنایع» یا «الگوی طبقه‌بندی صنایع» به منظور طبقه‌بندی شرکت‌های خود استفاده می‌کنند، گفت: در این میان طبقه‌بندی «الگوی طبقه‌بندی صنایع» مقبولیت بیشتری دارد. معاون نظارت بر ناشران و اعضای شرکت بورس تهران ادامه داد: بورس‌هایی نیز که از طبقه‌بندی‌های خاص خود استفاده می‌کنند تا حدی کوشیده‌اند استانداردهای این دو طبقه‌بندی را در ساختار خود رعایت کنند. وی تاکید کرد: استفاده از طبقه‌بندی‌های مشابه میان بورس‌ها این مزیت را به همراه دارد که آنها می‌توانند مقایسه بهتری از عملکردهای خود انجام دهند. از این رو، بورس‌ها می‌توانند شاخص‌های هماهنگی را طراحی کرده و ارائه دهند. به گفته حسینی‌مقدم، با توجه به مطالعه انجام شده، میان بورس‌های بررسی شده تنها بورس تهران از «طبقه‌بندی استاندارد بین‌المللی فعالیت‌ها» استفاده می‌کند.
وی گفت: در صورت استفاده از ICB تعداد صنایع به 10 صنعت کاهش خواهد یافت و در واقع تنوع فعالیتی و محصولی شرکت‌ها را در سردسته، دسته و زیردسته‌های صنعت شاهد خواهیم بود. معاون نظارت بر ناشران و اعضای شرکت بورس تهران، یکی از مهم‌ترین مزایای این روش طبقه‌بندی را فراهم‌آوری قابلیت مقایسه دانست و گفت: این طبقه‌بندی بازارها را در سطح جهانی به طبقات مشخص تقسیم می‌کند و به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد روندهای صنایع را بین زیربخشهای مشخص با یکدیگر مقایسه کنند. در واقع این مدل به استفاده‌کنندگان اجازه می‌دهد بر روندهای کلی نظارت و بر روندهای کوچک بازار تمرکز و همچنین کیفیت و کمیت عملکرد را ارزیابی کنند. حسینی مقدم از دیگر مزیت‌های اصلی این طبقه‌بندی‌ها را گستردگی استفاده از سوی مراکز مهم ذکر کرد و گفت: الگوی طبقه‌بندی صنایع، استانداردی است که از سوی بورس‌ها، توزیعکنندگان اطلاعات، ارائه‌دهندگان شاخص، معامله‌گران اوراق بهادار، ناظران و رسانه‌های معتبر جهانی پذیرفته شده و در سطح جهان مورد استفاده قرار گرفته است. در واقع این مدل در بورس‌هایی که بیش از 95 درصد از کل بازارهای سرمایه جهانی را تسخیر کرده‌اند، در حال استفاده است.
مدل‌های مختلفی از سوی سازمان‌های بین‌المللی برای طبقه‌بندی شرکت‌ها ارائه شده است که هر کدام رویکرد خاصی را برای طبقه‌بندی در نظر می‌گیرند. در طبقه‌بندی شرکت‌ها به‌طور کلی دو رویکرد اصلی وجود دارد؛ یا طبقه‌بندی بر مبنای فعالیت صورت می‌گیرد یا طبقه‌بندی بر مبنای بازار است. اساس مدل طبقه‌بندی بر مبنای فعالیت که در بورس تهران نیز از این نوع طبقه‌بندی استفاده می‌شود، نوع فعالیت اقتصادی است. فعالیت یک واحد اقتصادی، نوع تولیدی است که به آن اشتغال دارد. این طبقه‌بندی اما به اعتقاد بسیاری از فعالان و کارشناسان بازار سهام مبنای صحیحی ندارد. از این رو نیازمند بازنگری جدی است و باید اصلاح شود. در طبقه‌بندی بر مبنای بازار که مورد توجه بیشتر بورس‌های پیشرفته دنیا است، دسته‌بندی کل صنایع، بر اساس منبع درآمد آنها صورت می‌گیرد. به عبارت دیگر، ICB این نکته را در نظر می‌گیرد که منبع اصلی درآمد شرکت چیست و بیشترین درآمد از فعالیت در کدام صنعت به‌دست آمده است. به اعتقاد کارشناسان، 10 بخش اصلی استاندارد ICB از مزایایی همچون اثربخشی و کارآیی، پاسخ به نیاز سرمایه‌گذاران و افزایش شفافیت، ساختار انعطاف‌پذیر، جامعیت، تجزیه و تحلیل پیشرفته بخش‌ها برای انتخاب سهام و... برخوردار است.
دنیای اقتصاد