این شهر تا سال ۱۹۲۹میلادی دوشنبه نام داشت و پس از آن به استالین‌آباد و پایتخت جمهوری شوروی تاجیکستان تغییر نام داد. پس از مرگ استالین (۱۹۵۳) و در زمان خروشچف در سال ۱۹۶۱میلادی بار دیگر نام این شهر به دوشنبه تغییر یافت.
زبان رسمی تاجیکستان فارسی تاجیکی است، گرچه زبان روسی نیز کاربرد گستردهٔ بازرگانی و حکومتی دارد. واحد پول تاجیکستان، سامانی نام دارد.
جغرافیا
پهناوری تاجیکستان ۱۴۳٬۱۰۰ کیلومتر مربع (۹۵ ام در جهان) است و جمعیت آن ۸٬۱۶۰٬۰۰۰ نفر (۹۸ ام در جهان) است (آمار ۲۰۱۴). تراکم جمعیت در این کشور ۵۷ نفر در هر کیلومتر مربع است. تاجیکستان کشوری کوهستانی و سرسبز با بارندگی فراوان است که می‌تواند صادرکنندهٔ آب و برق به سایر کشورها باشد. تاجیکستان کشوری مرتفع است که رشته‌کوه پامیر آن را پوشانده‌است، ولی در شمال کشور، منطقه پست فرغانه وجود دارد.
در تاجیکستان هر ولایت (معادل استان در تقسیمات کشوری ایران) به چندین ناحیه (معادل شهرستان در تقسیمات کشوری ایران) و هر ناحیه به چندین جماعت دهات (معادل دهستان در تقسیمات کشوری ایران) و هر جماعت به چندید ده (معادل روستا در تقسیمات کشوری ایران) تقسیم می‌گردد.
مردم و مذهب
جمعیت تاجیکستان در سال ۲۰۱۴ میلادی ۸٬۱۶۰٬۰۰۰ تن برآورد شده‌است. حدود ۷۹٫۹٪ از مردم این کشور تاجیک هستند (که به فارسی تاجیکی سخن می‌گویند)، ۱۵٫۳٪ ازبک‌ها، ۱٫۱٪ روس، ۱٫۱٪ قرقیز، ۰٫۳٪ ترکمن و ۰٫۳٪ تاتار هستند. اقلیت‌های کوچک غیربومی از قبیل اوکراینی، چینی، کره‌ای و غیره نیز در تاجیکستان زندگی می‌کنند که حدود ۲٪ از جمعیت تاجیکستان را تشکیل می‌دهند.
تاریخ و فرهنگ تاجیکستان با ایران اشتراکات بسیاری دارد. در پاره‌هایی از دوران پیش از اسلام، تاجیکستان جزئی از شاهنشاهی ایران بود. پس از اسلام، سرزمین خراسان و فرارود (از جمله تاجیکستان) زنده‌کننده فرهنگ ایرانی و به وجود آورنده زبان پارسی دری بود که جانشین زبان پهلوی شد. نخستین شاعران پارسی‌زبان از این ناحیه به پا خاستند، به ویژه رودکی، که پدر شعر پارسی محسوب می‌گردد. در نخستین سده‌های هجری، خراسان و فرارود مهد تمدن و علوم ایرانی بوده و بزرگانی مانند ابن سینا و فارابی در آنجا پرورش یافته‌اند. حکومت سامانی نیز از تاجیکستان برخاسته‌است.
دین حدود ۹۰٪ از مردم تاجیکستان اسلام است (۹۵٪ سنی حنفی، اقلیت ۵٪ شیعه که غالباً شیعه اسماعیلی و کمتر از ۱٪ آن شیعه دوازده امامی)است. شیعیان بیشتر در بدخشان زندگی می‌کنند. مسیحیان، یهودیان، زرتشتیان، بوداییان و بهائیان از جمله اقلیت‌های دینی ساکن در تاجیکستان هستند.
تاجیکستان از جمله کشورهایست، که جمعیت آن به سرعت رو به افزایش است. در سال ۲۰۱۰ جمعیت تاجیکستان به بیش از ۷۵۰۰۰۰۰ نفر بالغ گردید. دو عامل مهم رشد جمعیت در تاجیکستان یکی ارزش و امتیازاتی بود که حکومت شوروی به خانواده‌های پرجمعیت می‌داد و دیگری عدم وجود کنترل بر زاد و ولد، مخصوصاً در مناطق روستایی بود که افزایش جمعیت را در بر داشت.
نسبت جمعیتی (طبق آمار سال ۲۰۰۷) بشرح زیر است:
- ۱۴- ۰ سال ۳۵%، مردان ۱٬۲۶۱٬۲۴۷ و زنان ۱٬۲۱۸٬۶۸۶
- ۶۴ - ۱۵ سال ۶۱/۲% مردان ۲٬۱۴۵.۳۰۰ و زنان ۲٬۱۸۴٬۵۱۹
- ۶۵ + سال ۳/۸% مردان ۱۱۳٬۱۸۶ و زنان ۱۵۳٬۶۶۰
از نظر امید به زندگی، طبق آمار میانگین طول عمر، تاجیکستان دارای طولانی ترین طول عمر در بین ۵ جمهوری آسیای مرکزی است.
سیاست
حکومت تاجیکستان، جمهوری است. امامعلی رحمان از سال ۱۳۷۱ ریاست جمهوری تاجیکستان را به عهده دارد. در سال ۱۳۷۱، پس از برکناری اجباری رحمان نبی‌اف، نخستین رهبر این کشور پس از استقلال از اتحاد جماهیر شوروی سابق، امام علی رحمان، که پیشتر رئیس یک مجتمع کشاورزی بود، به مقام ریاست شورای عالی تاجیکستان منصوب شد. در سال ۱۳۷۳، رحمان به مقام ریاست جمهوری انتخاب شد. پس از پایان دورهٔ پنج ساله، او دوباره در سال ۱۳۷۸ به مدت هفت سال دیگر به این مقام برگزیده شد.
در سال ۱۳۸۲، در یک همه‌پرسی، ۹۳٪ مردم به اصلاح قانون اساسی (برای ممکن‌شدن انتخاب دوبارهٔ رحمان) رای مثبت دادند. دولت می‌گوید که ۹۶٪ مردم در این همه پرسی شرکت کرده‌اند. در نوروز ۱۳۸۶ (۲۰۰۷ میلادی) امامعلی رحمانف خواستار آن شد که او را امامعلی رحمان بخوانند. از آنجا که امکان تمدید دورهٔ ریاست جمهوری در کنار ده‌ها اصلاحیهٔ دیگر به رأی گذاشته شد، منتقدان دولت گفتند که رأی مردم با آگاهی کامل نبوده‌است.
این کشور عضو سازمان‌های بین‌المللی مانند کشورهای مشترک‌المنافع، مجمع اقتصادی اورآسیا، سازمان همکاریهای شانگهای و سازمان معاهده امنیت مشارکتی است. همه کارگران دولتی وابسته به کنفدراسیون اتحادیه‌های کارگری هستند که دسترسی به وجوه بازنشستگی، مزایای خدمات درمانی، مسکن و دیگر خدمات اجتماعی را کنترل می‌کند. بسیاری از نهادهای چندجانبه با کاهش تعرفه‌ها و ارائه وام و مشاوره برای توسعه و ترویج کسب‌وکار در این کشور می‌کوشند. برخی از مهمترین سازمان‌های فعال در توسعه کسب‌وکارهای جدید، عبارتند از: انجمن خجند و انجمن دل‌افروز برای حمایت از زنان شاغل، انجمن ملی کسب‌وکارهای کوچک و متوسط در تاجیکستان و مرکز تاجیک برای کارآفرینی و مدیریت.
اقتصاد تاجیکستان
تاجیکستان در میان ۱۵ جمهوری سابق شوروی کمترین درآمد سرانه را دارد. پنبه مهمترین محصول تاجیکستان است . منابع معدنی متنوع، ولی از نظر کمیت محدود شامل: نقره، طلا، اورانیوم و تنگستن می باشد. از نظر صنایع می توان به کارخانه آلومینیوم، تاسیسات نیروگاه آبی و کارخانه های کوچک که اغلب در زمینه صنایع سبک و فرآورده های غذایی فعالیت دارند، اشاره نمود.
پس از استقلال تاجیکستان، اوضاع اقتصادی این کشور به دلیل قطع شدن سوبسیدهای بودجه‌ای، بسیار وخیم شد. اقتصاد تاجیکستان بشدت طی ۶ سال جنگ داخلی(۱۹۹۷-۱۹۹۲) و از دست دادن یارانه های مسکو و بازارهای تولیدات خود ضعیف شده بود و ۸۵ درصد مردم تاجیکستان به زیر خط فقر کشاند. این کشور بسیاری از نیازهای اساسی خود را از طریق کمکهای بشر دوستانه بین المللی تامین می کند. تاجیکستان حدود ۹۰ درصد از نیازهای انرژی خود را با واردات تامین می‌کند.
منابع عمده درآمد در تاجیکستان تولید آلومینیوم، پرورش پنبه و ارسال وجه از کارگران مهاجر تاجیک (که اکثرا در روسیه مشغول کار هستند) است. رودهای تاجیکستان مانند وخش و پانج پتانسیل بسیاری در تولید برق دارد و دولت این کشور بر جذب سرمایه برای پروژه‌ها، هم برای استفاده داخلی و صادرات برق، تمرکز کرده است.
با ذخایر اندک نفت و گاز طبیعی، منبع مهم دیگر برای انرژی جدای از نیروی برق-آبی، زغال‌سنگ است. منابع دیگر معدنی این کشور شامل طلا، نقره، اورانیوم و تنگستن می‌شوند. پنبه مهمترین محصول کشاورزی در تاجیکستان است. غلات ( که بخش عمده‌ای از آن را گندم تشکیل می‌دهد)، سیب‌زمینی، سبزیجات (به خصوص پیاز و گوجه‌فرنگی)، میوه‌ها و برنج نیز از محصولات دیگر این کشور محسوب می‌شوند. با وجود صنعت فعلی کشاورزی نیاز مبرمی برای گسترش آن احساس میشود. با این وجود، تاجیکستان بیش از نیمی از نیازهای غذایی خود را وارد می‌کند که قیمت‌ها را به دلیل هزینه‌های حمل و نقل بالا افزایش می‌دهد. حوزه دیگر و دارای پتانسیل بالا برای مخاطرات جدید در فضای کسب‌وکار تاجیکستان شامل صنعت توریسم، مالیه (تنها درصد کوچکی از سرمایه در حال حاضر از طریق سیستم بانکی جابه‌جا میشود) و هر نوع صنعتی که به یک نیروی کار ارزان، اما تحصیلکرده نیاز دارد، میشود.
ظرفیت‌ها و آمارهای اقتصادی
تاجیکستان به دلیل توانایی های جغرافیایی و طبیعی خود، یکی از مناطق مهم اقتصادی در آسیای مرکزی محسوب می شود و از جایگاهی ویژه برخوردار است. وجود شرایط ویژه طبیعی و آب وهوایی و علاقه‌مندی سنتی مردم سخت کوش تاجیکستان به کشاورزی از دیرباز تاجیکستان را به سرزمین پنبه کاران، باغ‌داران و انگور کاران تبدیل کرده است. علی رغم وجود کوه های بسیار در تاجیکستان و انجام کشاورزی در یک سوم پهنه آن دو سوم جمعیت آن در روستاها زندگی می‌کنند و به کشاورزی و صنایع وابسته به آن اشتغال دارند.
درآمد سرانه: در سال ۲۰۰۴ مبلغ ۳۰۹ دلار و در سال ۲۰۰۳ حدود ۲۳۶ دلار بوده است.
نرخ تورم: در سال ۲۰۰۵ به ۵/۷٪ و درسال جاری (۲۰۰۶) ۷٪ پیش بینی شده است.
سهم بخش های اقتصادی در تولید ناخالص داخلی: بخش کشاورزی ۸/۱۹٪ - بخش صنعت ۱/۱۸٪ - بخش خدمات ۲/۶۲٪ (۲۰۰۴)
آمار فوق گویای این است که اکثر واردات تاجیکستان از کشورهای مشترک المنافع انجام گرفته و به بیان ارقام، ۶۵ درصد واردات تاجیکستان از این کشورهاست. درحالیکه بخش عمده صادرات تاجیکستان به کشورهای غیرمشترک المنافع بوده است.
بودجه: بودجه پیش بینی شده دولت برای سال ۲۰۰۵ در بخش درآمد بودجه حدود ۳۹۹میلیون دلار (۱میلیارد و ۲۵۶ میلیون سامانی) می باشد که در مقایسه با بودجه سال ۲۰۰۴، ۱/۳۷٪ بیشتر است. هزینه بودجه سال ۲۰۰۵ نیز حدود ۴۱۰ میلیون دلار (۱میلیارد و ۲۹۱ میلیون سامانی) پیش بینی شده که حدود ۱۱ میلیون دلار کسری بودجه را نشان می دهد. بودجه دولت برای سال ۲۰۰۴ در بخش درآمد ۳۰۶ میلیون دلار و در بخش هزینه ۳۱۴ میلیون دلار و کسر بودجه معادل ۸ میلیون دلار بوده است. بودجه پیش بینی شده برای سال ۲۰۰۶، درآمد بودجه ۱ میلیارد ۴۸۴ میلیون سامانی برآورد شده که بیش از ۴۰ میلیون سامانی کسری بودجه دارند که امیدوارند از محل کمک ها و وامهای خارجی تامین گردد.
کمک و اعتبار: در اجلاس گروه مشورتی (می ۲۰۰۳) در تاجیکستان، کشورهای کمک کننده تعهد نمودند ۹۰۰ میلیون دلار ظرف مدت سه سال به این کشور کمک نمایند. از مبلغ فوق ۲۰۰ میلیون دلار کمک بشردوستانه، ۴۰۰ میلیون دلار کمک توسعه ای (بلاعوض) و ۳۰۰ میلیون دلار در قالب اعطای اعتبار امتیازی (concessional) می باشد. در سال ۲۰۰۳ تاجیکستان از ۴۰ کشور به ارزش ۱/۱۱۹ میلیون دلار کمک بشر دوستانه دریافت کرده است. ۶/۵۰ درصد از این کمک ها توسط امریکا ارائه شده است. نمایندگی سازمان ملل متحد در تاجیکستان از کشورهای کمک کننده خواسته است تا برای پشتبانی از توسعه پایدار این کشور در سال ۲۰۰۶ مبلغ بالغ بر ۵۱ میلیون و ۲۰۰ هزار دلار کمک مالی کنند.
سرمایه گذاری: در سال ۲۰۰۵ مبلغ ۲۵۹۲۰۰/۲۴ دلار سرمایه گذاری مستقیم توسط سرمایه گذاران خارجی در تاجیکستان صورت گرفته است. بر اساس مرکز هماهنگ سازی روابط خارجی ریاست جمهوری تاجیکستان در سال ۲۰۰۶ به منظور اجرای ۶ طرح سرمایه گذاری به مبلغ ۸۰ میلیون دلار در بخش های کشاورزی، بهداشتی، آموزش و پرورش و غیره پیشنهاد شده است. تاکنون بانک جهانی، بانک آسیایی و بانک رشد اسلامی آمادگی خود را جهت اقدام در این زمینه اعلام داشته اند.
بدهی ها:
- بدهی های دولت: بدهی های دولت به سازمانهی دولتی در سال ۲۰۰۵ ۳۲میلیون سامانی (۱۰میلیون دلار) افزایش داشته و در حال حاضر (اوایل ۲۰۰۶) بدهی دولت ۱۶۰ میلیون سامانی (۵۰ میلیون دلار) برآورد می شود.
- بدهی های خارجی: طبق اعلام منابع تاجیکستانی، این کشور در ژانویه ۲۰۰۶ ۹۴/۸۹۴ میلیون دلار بدهی خارجی داشته است.
بستانکاران عمده: روسیه، ازبکستان، بانک جهانی، بانک توسعه آسیایی، بانک توسعه اسلامی و صندوق بین المللی پول.
لازم به ذکر است صندوق بین المللی پول در پایان سال ۲۰۰۵ میلادی ۹۹ میلیون بدهی تاجیکستان را بخشید.
نیروی کار: ۳ میلیون و ۱۸۷ هزار نفر (آمار ۲۰۰۰). گفته میشود بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار نفر از اتباع تاجیکی در کشورهای مشترک المنافع بویژه روسیه و قزاقستان به انجام کارهای ساده مشغولند.
صنایع: آلومینیوم، سرب، روی، مواد شیمایی، کود شیمیایی، سیمان، روغن گیاهی، ماشین برش فلزات، یخچال و فریزر
محصولات کشاورزی: پنبه، حبوبات، میوه، انگور، روغن گیاهی، منسوجات
تجارت خارجی
در سال ۲۰۰۵ حجم مبادلات تاجیکستان با کشورهای مشترک المنافع ۰۴۲/۱ میلیارد دلار و با سایر کشورها ۱۹۶۵/۱ میلیارد بوده است . مبادلات با روسیه ۲۶۳۱/۳۳۹، با ازبکستان ۳۲۸/۲۱۹، با قزاقستان ۹۹۳۳/۱۸۷، با لهستان ۳۹۶۴/۴۲۵، با ترکیه ۲۵۵/۱۶۵ و باچین ۰۶۷۹/۹۸ میلیون دلار بوده است.
شرکای صادراتی: از مجموع صادرات تاجیکستان، سهم طرفهای صادراتی این کشور بشرح زیر است: هلند ۴/۲۵ درصد، ترکیه ۴/۲۴ درصد، لاتویا ۹/۹ درصد، سوئیس ۷/۹ درصد، ازبکستان ۵/۸ درصد، روسیه ۶/۶ درصد، ایران ۴/۶ درصد (۲۰۰۳).
شرکای وارداتی: عمده واردات تاجیکستان از کشورهای زیر است که سهم هریک نیز نشان داده شده است: روسیه ۲/۲۰ درصد، ازبکستان۱/۱۵ درصد، قزاقستان ۹/۱۰ درصد، آذربایجان ۷ درصد، اکراین ۷ درصد،رومانی۴/۴ درصد،ترکیه ۳/۳ درصد، چین و برزیل هریک۳ درصد، ایران ۷/۲ درصد (۲۰۰۳).
صادرات عمده: آلومینیوم، برق، پنبه، نخ پنبه، میوه، روغن گیاهی، منسوجات
آلومینیوم: حدود ۶۵ درصد از صادرات تاجیکستان در سال ۲۰۰۵ آلومینیم بود. تولیدات کارخانه مذکور در سال ۲۰۰۵ حدود ۳۸۰ هزار تن آلومینیوم به ارزش یک میلیارد و ۷۱۱ میلیون سامانی بوده است. لازم بیاد آوری است که بیش از ۴۰ درصد مجموع حجم تولیدات صنایع تاجیکستان آلومینیوم است. موضوع بازسازی و توسعه این کارخانه در دستور کار دولت قرار گرفته و قرار است این کار توسط شرکت ”روس آل“ روسیه دو کارگاه جدید به کارخانه آلومینیوم سازی اضافه شود که پس از آن حجم تولید سالانه فراورده این کارخانه به ۷۰۰ هزار تن خواهد رسید. درنظر است برای احداث این دو کارگاه جدید مبلغ ۱۶۰ میلیون دلار مصرف گردد و آن در سال ۲۰۰۸ میلادی مورد بهره برداری قرار بگیرد.
پنبه: در سال ۲۰۰۳، ۳۳۴ هزار تن و در سال ۲۰۰۴ میلادی ۵۵۳ هزار تن پنبه در کشور تولید شد در حالیکه پیش بینی کرده بودند در سال ۲۰۰۳ تولید این محصول به ۳۶۵ هزارتن برسد. در سال ۲۰۰۵ پیش بینی شده بود که ۶۱۰ هزار تن پنبه برداشت شود ولی در ۲۱ مهر ۸۴ (۱۳ اکتبر) و در دیدار امامعلی رحمانف و مقامات وزارت کشاورزی با وی آمار محصولات فوق در این سال را ۳۱۲هزار و پانصد تن اعلام شد که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۲۳٪ کاهش تولید داشتند که اعتراض رئیس جمهور را در پی‌داشت.
در سال ۲۰۰۶ کارخانجات صنایع نساجی تاجیکستان ظرفیت کارکرد ۷۳۰۰۰ تن نخ پنبه را دارا بود که در مقایسه با سال های گذشته رشد داشته و بر اساس اظهارات وزیر اقتصاد و بازرگانی تاجیکستان تا سال ۲۰۰۷ کارخانجات نساجی تاجیکستان ۵۰٪ نخ پنبه تولیدی را به پارچه تبدیل خواهند کرد.
واردات عمده: برق، گاز، اکسید آلومینیوم، محصولات نفتی، اکسید آلومینیوم، ماشین آلات صنعتی، دارو، مواد غذایی
گاز: گاز از اقلام وارداتی به تاجیکستان است. هرساله ۵۰۰ میلیون متر مکعب گاز از ازبکستان و با نرخ ۵۵ دلار برای هر متر مکعب به تاجیکستان وارد میشود.
نفت: تاجیکستان دارای ۴۰۰ میلیون تن نفت ذخایر نفت و یک تریلیون و ۳۰۰ میلیون متر مکعب ذخایر گاز است که در عمق ۷-۶ کیلومتری زمین قرار گرفته است لذا استخراج آن از دید کارشناسان توجیه اقتصادی ندارد. بناچار سوخت از اقلام وارداتی به این کشور است.
گزارشات و منابع مکتوب با موضوع تجارت در کشور تاجیکستان
»» اطلاعات پایه
»» روابط تجاری با جمهوری اسلامی ایران
»» روابط تجاری با جهان
»» همکاری های دوجانبه
»» دانلود کتاب راهنمای تجارت کاربردی با کشور تاجیکستان
»» راهنمای صوتی تجارت با کشور تاجیکستان
پادکست تجارت با تاجیکستان
کانال تلگرام مجله واردات و صادرات